Nevenwirken

En Nevenwirken is bi Heelmiddels de Effekt, dat blangen de wullte Hööftwirken optreden deit. Gliekbedüden dorto is de Utdruck nich-wünschte Heelmiddelwirken. Na de Definitschoon vun’t Gesett sünd Nevenwirken „de nich-wullten schäädlichen Reakschonen, de vörkamt, wenn en Heelmiddel so anwennt warrt, as dat vörsehn is“. Mitünner künnt Nevenwirken aver ok en go’en Effekt op en Krankheitsverloop hebben.

In’n wieteren Sinn kann ok dat Utbilln vun en Sucht oder Afhangigkeit to de Nevenwirken tellt warrn. Afgrenzt sünd dorgegen Nevenwirken, de vun en Överdoseren kamt, vunwegen dat dat Heelmiddel denn nich so anwennt warrt, as dat vörsehn is, as ok bi Wesselwirken mit annere Stoffen.

De düütsche Pharmakoloog Gustav Kuschinsky (1904–1992) hett to dat Thema mol seggt: „Wenn een vertellt, dat en Stoff keen Nevenwirken wiest, denn besteiht de starke Verdacht, dat de Stoff ok keen Hööftwirken hett“.

De Wirken un den Wirkmechanismus ünnersöcht de Pharmakodynamik.

Indelen

Nevenwirken laat sik ünnerdelen in:

• Heelstofftyypsche un dosisafhangige Nevenwirken (tomeist mit de Hööftwirken verwandt)
• Dosisunafhangige Nevenwirken (to’n Bispeel Överfienföhlingkeitsreakschoon).

De Dokter un de Patient mööt sülvst överleggen, wat sik dat Risiko vun de Nevenwirken mit den Nütten vun’t Heelmiddel gegenreken lett, afhangig dorvun, wo swoor de Krankheit is.

Af un to künnt Nevenwirken ok goot för de Gesundheit wesen. En Bispeel is de törnen (antiproliferative) Wirken för’t Zellwassdom vun de Glucocorticoiden bi Patienten mit Psoriasis, vunwegen dat dat Schuppenbilln wirken deit. Dorgegen is disse Nevenwirken bi Patienten mit en endogen Ekzem nich wullt, vunwegen dat de de Huut dünner maakt (Atrophie).

Ünner den Aspekt vun de Pharmakovigilanz is disse Klassifizeeren vun Bedüden:

• Nich-vörutsehn Nevenwirken: Disse Oort is vörher noch nich beobacht worrn un dorüm ok nich in de Tosamenfaten vun de Markmolen vun’t Heelmiddel (Fackinformatschoon) beschreven.
• Swore Nevenwirken: Dat is en Oort, de för den Minsch un för’t Leven gefährlich wesen künnt, en staschonäre Behanneln nödig maakt oder en statschonäre Behanneln verlängert, en Schaden oder Behinnern oder sogor Invalidität na sik tütt oder sik in en anboren Fehlbilln (kongenitale Anomalie) oder Geboortsfehlerutdrückt. Klinische Studien bruukt ok den Begreep „swoor nich-wullt Begeevnis“.

Dorför gellt sünnere Plichten, dat to melln un to dokumenteren. Schätzungen gaht dorvun ut, dat jeed Johr üm un bi 200.000 Minschen an Heelmiddel-Nevenwirken doodblievt. DAt europääsche Parlament hett 2010 dorüm Verbetern vun de Patienteninformatschoon (to’n Bispeel vun den Bipackzedel) beslaten.

Heelmiddelsekerheit

Pharmaünnernehmen hebbt de Plicht, dat se all Nevenwirken vun en Heelmiddel, de bekannt worrn sünd, unafhangig vun jemehr Kausalität sammeln, utweerten un in de Tosamenfaten vun de Markmolen vun’t Heelmiddel (in Düütschland: Fackinformatschoon) un in de Packungsbilaag antogeven. Na § 84 Heelmiddelgesett is de Hersteller haftbor för all Nevenwirken, de nich in de Produkinformatschoon angeven sünd.

Wenn en Patient na’t Innehmen vun en Heelmiddel Ännern faststellt, de nich wünscht sünd, schüll he dat en Dokter oder Aftheker vertellen. De mellt de Nevenwirken (ok wenn dat blots en Verdacht is) an de Hellmiddelkomisschoon oder an de tostännige Bundsbehöörd. Patienten schülln aver dat Heelmiddel nie ut egen Överleggen afsetten oder de fastleggte Dosis ännern. In Grootbritannien künnt Patienten nich-wullte Nevenwirken mit de Yellow Card direkt an de Kontrollbehöörd Medicines and Healthcare products Regulatory Agency mellen.

Dat Spektrum vun de mööglichen Nveenwirken geiht vun harmlose Saken as en minnert Kunzentratschoonsvermögen bit hen to Wirken, de mehr Schaden bringt as Nütten. En grote Tall vun sworste Nevenwirken geev dat in de 1960er Johren na’t Innehmen vun dat Slaapmiddel Thalidomid (Contergan^®) wiel de Swangerschop. Dorbi keem dat dat swore Fehlbilln vun’n Embryo, un dat Middel müss gau vun’n Markt nahmen warrn. Annere swore Fäll weern de Rheumamiddels Coxigon^® (1982) un Vioxx^® (2004), de BloodfeetminnererLipobay^® (2001) un 1983 dat Middel Zomax^® gegen Wehdaag (düütsche Verdrief: Cilag GmbH), an dat in de USA fief Lüüd storven sünd.

Afsehn vun dat Vörkamen vun en Nevenwirken kamt as Verkloren ok Fakters as ünnerscheedliche Patientengruppen oder -risiken in Fraag, de eerst bi den breden Insatz mit dat Heelmiddel in Kuntakt kamt.

Beschrieven vun de Nevenwirken in de Produktinformatschoon

Dat Beschrieven vun Nevenwirken na Beteken, Struktureren un Männigkeit is eenheitlich fastleggt na de Terminologie vun de MedDRA. De Angaven to de Männigkeit vun Nevenwirken in de Packungsbilaag baseert op de Kategorien:

• Bannig faken: mehr as 1 vun 10 Patienten
• Faken: 1 bit 10 vun 100 Patienten
• Mitünner: 1 bit 10 vun 1.000 Patienten
• Roor: 1 bit 10 vun 10.000 Patienten
• Bannig roor: weniger as 1 vun 10.000 Patienten
• nich bekannt: op Grundlaag vun de Daten nich aftoschätzen

Nevenwirken, de roor oder bannig roor sünd, künnt eerst bi en högere Tall vun Anwennen (Duer vun’t Innehmen, Tall vun de Patienten) faststellt warrn. Ut statistische Grünnen mööt to’n Bispeel för Nevenwirken mit en Vörkamen vun 1 : 1.000.000 ruchweg 6 Millionen Anwennen beobacht warrn. Bi ne’e oder wenig verbreedte Heelmiddels besteiht dorüm en grötter’t Risiko för Nevenwirken, de noch nich bekannt sünd.

Sellschoppliche Bedüden

Jede tweete Dood dör Heelmiddelnevenwirken künn hinnert warrn. Wenn een en Studie ut Norwegen op Düütschland överdrägen deit, denn starvt jeed Johr 50.000 Minschen an nich-wullte Nevenwirken vun Heelmiddels. De prospektive norweegsche Studie an en Klinik hett wiest, dat mehr as 18 % vun de Patienten, de dor över en Duer vun twee Johren doodbleven sünd, döör Heelmiddelnevenwirken veroorsakt weern. Ahn en Autopsie weern jüst mol 8 vun 133 Fäll as Dode dör Nevenwirken faststellt worrn. De volksweertschoppliche Schaden vun en (Unfall)-Doden bedriggt na en Bereken vun de EU ruchweg een Million Euro.

En Utweerten vun 3664 Inwiesen in de Klinik wegen nich-wullte Heelmiddelnevenwirken twüschen 2000 un 2006 hett Petra Thürmann vun’n Lehrstohl för klinische Pharmakologie vun de Universität Witten/Herdecke vörstellt. 530 vun de Fäll weern dör Insulinen un Analoga veroorsaakt, 446 dör NSAR, 437 dör Phenprocoumon, 316 dör Digitalis (90 % dör Digitoxin), 285 dör Beta-Blockers, 267 dör orale Antidiabetika un 262 dör Diuretika. Bi 59 % vun de Fäll weern Patienten över 70 Johren bedrapen.

De gesettlichen Krankenkassen hebbt 2006 meist 125 Millionen Euro för’t Behanneln vun NSAR-Nevenwirken opwennt. An de Kumplikatschonen blievt na en Schätzung jeed Johr 1100 bit 2200 Minschen in Düütschland dood. De Düstertall liggt wohrschienlich noch veel höger.

To Tiet warrt dorvun utgahn, dat bi ruchweg fief Prozent vun de Heelmiddelanwennen Nevenwirken vörkamt un dat bi dree bit söss Prozent vun all Patienten, de op en internistische Statschoon opnahmen warrt (schätzt 50.00-300.000) en Nevenwirken de Grund dorför is. Ruchweg 2,3 % vun disse Patienten starvt as direkte Naklapp vun de Nevenwirken. 49,6 % vun de Doden weern op en verkehrte Anwennen vun’t Heelmiddel torüchtoföhren.

Blangen de Belasten vun de Patienten, stellt de Nevenwirken ok en ökonoomsche Belasten för dat Versorgungssystem dor. För Düütschland weern de Kosten för Behanneln in Krankenhüüs wegen Nevenwirken op 350 bit 400 Millionen Euro jeed Johr schätzt. Disse Kosten künnen ruchweg fief bit negen Prozent vun de helen Krankenhuuskosten utmaken.

Na en prospektive Studie is jede 16. statschonäre Behanneln de Naklapp vun en Heelmiddelnevenwirken. Dorut berekent sik för jeed Johr kosten in Hööch vun 700 Millionen Euro för den National Health Service in Grootbritannien. An de University of Liverpool hebbt Forschers de Opnahmdaten vun 18.820 Patienten över en Tiet vun 16 Johren utweert, de in’n Verloop vun en halv Johr an twee Kliniken behannelt worrn sünd. Se hebbt versöcht all Fäll ruttofinnen, bi de en Nevenwirken de definitve, wohrschienliche oder möögliche Grund för de Opnahm in’t Krankenhuus weern. Bi 1225 is disse Tosamenhang faststellt worrn, wat en Prävalenz vun 6,5 % is. Dat deckt sik mit Resultaten ut fröhere Studien.

Dat Risiko vun Nevenwirken is sünners bi olle Patienten hooch. Ut den Grund hett de US-amerikaansche Geriater Mark Beers 1991 en List vun Heelmiddels tosamenstellt, de an Patienten över 65 Johren nich mehr utgeven warrn schülln. Dat is de so nöömte Beers-List

Nevenwirken warrt to de Hööftwirken

Nevenwirken künnt ok to en Hööftwirkung oder to en Indikatschoon warrn. De Heelstoff Sildenafil is to’n Bispeel toeerst as Blooddruckminnerer entwickelt worrn, wies sik dorför aver as nich so goot. Dorför harr he aver Nevenwirken op en anner’t Rebeet: Sildenafilkeem 1998 as Viagra^® op’n Markt, üm dormit de Erektile Dysfunkschoon to behanneln. De Wirken op den Blooddruck is dormit to en nich-wünschte Nevenwirken worrn. 2005 weer dat as Revatio^® tolaten, üm dormit en utermatig hogen Blooddruck in de Lungenslagadern (Pulmonale Hypertonie) to behanneln.

Kiek ok

• Heelmiddeltolaten
• Pharmakoepidemiologie
• Pharmakovigilanz
• Stopenplaanverfohren (Heelmiddelgesett)

Literatur

• Christian Bénichou: Unerwünschte Arzneimittelwirkungen, översett ut dat Franzöösch (Originaltitel: Guide pratique de pharmacovigilance), Urban & Schwarzenberg, München/Wien/Baltimore 1997, ISBN 3-541-18841-3
• Ellen Weber: Taschenbuch der unerwünschten Arzneimittelwirkungen 2. Opl., Gustav Fischer Verlag, Stuttgart 1988, ISBN 3-437-00481-6
• Side Effects of Drugs Annual, ISBN 978-0-444-52767-7 (siet 30 Johren vun’n Elsevier-Verlag rutgeven) Websteed.
• Harry Stötzer, Hasso Stötzer: Erkrankungen durch Arzneimittel, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart/Jena/Lübeck/Ulm 1998, ISBN 3-437-21166-8
• Kaspar Zürcher, Alfred Krebs: Cutaneous Drug Reactions, S. Karger Verlag 1992, Basel/Freiburg/New York, ISBN 3-8055-4939-3

Weblenken

• Studie vun Munir Pirmohamed et al. (PDF)
• Heelmiddelkommisschoon vun de düütschen Dokterschop
• Krank durch Medikamente – Leiden auf Rezept Artikel in de Sueddeutschen Zeitung