Lakota

Wo düsse Volksgruppe leven deit

Wat över düsse Volksgrupp to seggen is

De Volksgrupp leevt in düsse Landschop:	Plains un Prairie
Spraakfamilie:	Sioux-Spraken
Spraak:	Sioux
Höört to düsse Grupp vun Stämm:	Lakota
Stamm, Volk:	Lakota

Annere Naams

Lakhota, Lak'ota, Teton, Tetonwan

De Lakota (oder Lakhota, Lak’ota [la'kˣota] – Eegenbeteknung för „Verbündete“), ok Teton, sünd noordamerikaansch Indianer un en Volk ut de Sioux-Spraakfamilie. Se sünd eng verwandt mit de Dakota un Nakota. Tosommen sünd disse dree Gruppen ok as Sioux bekannt. To'n Midden vun dat 19. Johrhunnert leven se up en Rebeet vun de Little Missouri River in’n Noordwesten bit to’n Missouri River in’ Noordoosten un to’n Platte River in’n Süüden. Dormit hett dat wiete Rebeeden vun de hüdige US-Bundsstaaten South Dakota, North Dakota un Nebraska umfaat. Zentrum weern de Black Hills in South Dakota. Se wurrd vun de Lakota as Seet vun de Wakan, so nömmt se hör Geister, un dormit as hillig ansehn.

Stammen vun de Lakota

To’n Anfang hebbt sück de Lakota blots in dree Stammen ünnerdeelt, den Oglala, Brulé un Saone, worbi de Oglala den westlichen Deel vun dat Lakota-Rebeet bewahnen deen, de Brulé den ööstlichen un de Saone den nöördlichen. Later henn hebbt sück de Saone wieder upspalt in Blackfeet (ok Sioux Blackfoot), Hunkpapa, Minneconjou, Sans Arc un Two Kettles, so dat de Lakota hüdtodag ut söben Stammen bild wurrdn. Elk een vun disse nomadschen Stammen ünnerdeel sück in Gruppen (engelsch:Bands), de free ümhertrucken. De Grenzen tüschen de söben Stammen weern aber nich fast, sonnern hebbt sück överlappt. De verscheeden Gruppen - ok Gruppen vun verscheeden Lakota-Stammen - dropen sück regelmatig to de gemeensam Jagd oder för Zeremonien.

Kultur un Levenswies

Dat Leben in de Groot Evenen, de sück vun Saskatchewan in’ Noorden bit nah Texas in’ Süüden utdehnen dehn, weer hart. Dat gifft dor kien nennenswert Bargketten un so weer man de Naturgewalten meest schutzlos utlefert. In’ Winter könnt de arktisch Storms ahn jeden Wedderstand över dat Land fegen un Temperaturen vun över 30 Grad minus sünd kien Seltenheit. In de Sömmermaandten wurrd dat Rebeet regelmatig vun en grooten Hitt heimsöcht. Dorto kommt Sandstorms, swoor Gewitter un Tornados.

De Lakota weern typisch Vertreder vun de Plains-Kultur. To'n Anfang vun dat 19. Johrhunnert leven se in kreisförmig Lagers ut Tipis, de ven Büffelhuut bedeckt weern. Se hebbt en Nomadenleven föhrt un transporteert all wat se harrn up vun Peer trucken Travois, wenn sie hör Lager verleggt hemm. Hör Levensünnerholt weer vullstännig vun de Bisonjagd afhängig. Dat Fleesch, de Innereien un dat Knakenmark vun de Deerten deen to Eeten un de Huut hebbt för Kleedasch, Schohwark un to dat Afdecken vun de Tipis bruukt. De Sehnen, de nicht kört tu kriegen weern, hett man to'd Neihen un för Bögens bruukt. Sülvst de Bisonmeess wurr in drögen Tostand in de boomlos Evenen as Brennmaterial bruukt. Bisonhöörns wurrn as Koppsmuck dragen. De Mannslüüd harrn in' Sömmer en leddern Lendenschuz un Mokassins an un in' Winter Ledderhemd, Leggings un Fellmantels. De Fruenslüüd drogen en loos Fellkleed. Büffelkalver hebbt de Kleedasch för de Kinner lefert. Dat Bearbeiten vun de Büffelhuut un de Herstellung vun Kleedasch un Tipis weer meest Fruenslüüdarbeit. Een Fru alleen kunn aber kien Tipi neihn. Se hett denn anner Fruenslüüd vun de Stamm to'd Teedrinken inladen. Wenn de anner Fruenslüüd disse Inladung annemmen deehn, mussen se automatisch ok mithelpen, dat Tipi to neihn.

Mythologie

Besünners dat Rebeet um de Black Hills speel för de Mythologie vun de Lakota en bedüüdend Rull. So sall rund um de Högels en Rennen stattfunnen hemmn, dat tüschen Vagels (Twee-Beener, weker de Minschen repräsenteeren) und Deerten (Veer-Beener) utdragen wurr. De Vagels wunnen un so entstunn en natüürlich Ordnung, in de de Minschen över de Deerten domineerten un de Bison und anner Wild dood maken drüffen, um se to eeten. De Wind Cave in de Black Hills sall de Geburtsstääh vun de Minschen west wesen.

De Hillig Piep

De „Hillig Piep“ (Lakota: Chanunpa Wakan) wurrd ok hüdtodag noch bi hillig Zeremonien insett. Se wurrd volkstümlich ok Fredenspiep nömmt. De Lakota vertellen, dat se de Zeremonienpiep vun en muie Geistwesen namens Whope (Witt Büffelkalvfru) kregen hebbt. De Piep wurrd immer vun en besünners Liddmaat upbewahrt.

De söben Riten vun de Hillig Piep sünd en wesentlich Bestanddeel vun dat Ritualleven bi de Lakota. Nah en Legend is dat de Minschen dör de Witt Büffelkalvfru updragen wurrn:

De Sweethütt - Inipi
De Olowanpi-Gesänge
De Visionssöök - Hanbleceya
De Sünndanz - Wiwang Wacipi
Dat Seelenhöden- Nagi Yuhapi
De Verschwägerung - Hunka Kacapi
Dat Ballspel - Tapa Wankaheyapi

Historie

De Dakota-Sioux, de in de 17. Johrhunnert in dat Rebeet westlich vun de Groot Seen levten, wurrn vun de Algonkin, vör allen vun de Anishinabe nah Westen verdreben. Dor hebbt se sück upspalt. Während en Deel in dat Rebeet vun de hüdige Bundsstaat Minnesota bleev un Ackerbu bedreev, sünd de anner nah Westen un Süüden trucken. Hör Dialekt hett sück in de Loop vun de Johren ännert, so dat se sück nu Lakota un Nakota statt Dakota nömmen.

De Lakota weern inst en lütt, swach Stamm, bit se binah tietgliek dör de Franzosen in’n Noorden to Gewehren un dör hör süüdlich Nahbers to Peer gelangt sünd. Dormit kunn se bedüüdend beter Bisons jagen. Nah un nah stegen de Lakota to en vun de starkste Indianernatschonen up un hebbt hör Stammesrebeet up Kösten vun hör Nahbers immer wieder utdehnt. Üm 1765 hebbt se de Black Hills erobert, de to hör hillig Bargen wurrn.

Kontakt to de Witten

1805 slooten de Lakota den eersten Verdrag mit de US-Regeeren af, in de se de USA hör Sülvstännigkeit garanteert hemm. Midden vun dat 19. Johrhunnert nehm de Stroom vun nee Siedlers in dat Land vun de Lakota immer mehr to. Dat keem to Konflikten un Verlusten vun Minschenleven up beid Sieden.

1851 dropen sück mehr as 10.000 Lakota, Yankton, Arapaho, Cheyenne, Ööstlich Shoshone, Absarokee, Assiniboine, Arikara, Mandan un Hidatsa mit Regeerensvertreder vun de USA an de Horse Creek dicht bi Fort Laramie. Nah twee Week weer de Verdrag tüschen de Lakota un de USA in Kraft. De USA hebbt dat Territorium vun de Lakota ahn Landaftreden bestätigt un sück verplicht, de Lakota jeds Johr Geld to betallen. Up de anner Siet hebbt Vertreders vun verscheeden Lakota-Gruppen de USA erlaubt, Straaten un Militärposten up hör Land to errichten, to’n Bispeel för de Oregon Trail. Liekers geev dat dornah immer wedder Striedereen tüschen de Lakota un de Witten. De Siedlers brochen Krankheiten mit un hebbt de Bisons verdreben.

1854 keem dat to’n eersten gröteren Konflikt, as 30 Suldaten to Dood keemen, nah en Striederee üm en Koh vun en Witten. Dornah hebbt Lakota-Krieger immer weer witt Siedler up den Oregon-Trail angrepen En Johr later wurr noch en Militärposten an de Missouri (Fort Pierre) dör General William S. Harney erricht. An’ 3. September hett he dat Brulé-Dörp vun Little Thunder angreepen. 86 Brulé keemen dorbi to Dood un 70 wurrn fangen nommen.

1856 dropen sück de Vertreder vun all Lakota-, Yankton- un Yanktonai-Gruppen bi Fort Pierre mit General Harney. De Hööftling vun de Minneconjou, One Horn, hett denn den Krieger utlefert, de de Koh dood makt harr.

Fredensverdrag vun Fort Laramie, 1868

Bi’t Torüchslahn vun de Sioux-Upstand 1862 in Minnesota wurrn ok de Lakota un de mit ehr befrüendeten Stammen, so as to’n Bispeel de Yanktonai, Santee, Cheyenne un Arapaho mit rintrucken. Af 1864 mehrten sück de Överfälle vun de Lakota as ok vun de verbünd Arapaho un Cheyenne up witt Siedler. Besünners de Oglala ünner Red Cloud deen sück dorbi hervör. De andüernd Överfälle hebbt letztlich to en Kapitulatschoon vun de USA in de Fredensverdrag vun Fort Laramie in dat Johr 1868 föhrt. De USA hebbt den Lakota en groot Rebeet tüschen dem Missouri un de Platte River tospraken. Dat Rebeet wurr as Große Sioux Reservation bekannt. De USA hebbt sämtlich Militärstatschonen in dit Rebeet bedingungslos upgeeven un kunnen as eenzigst de Erlaubnis ruthollen, de Northern Pacific Railroad ok up Lakota-Rebeet to bauen. Dorför wurr de Lakota jährlich Geld för de nächst dartig Johr toseggt. Dorto hebbt se en Agentur bi de Missouri River inricht. Later henn sünd noch mehr Agenturen dorto kommen.

De letzte Krieg

1873 weer de Bau vun de Northern Pacific Railroad fardig stellt. 1874 funn Colonel George A. Custer Gold in de Black Hills. Nahdem de US-Regeeren 1875 ahn Spood versöcht harr, de Black Hills vun de Lakota uptokopen, hett se befahlen, de Lakota in Indianerreservatschonen ümtosiedeln. In en groot anleggt Kampagne grepen US-Truppen ünner Colonel John Gibbon, General Alfred Terry und General George Crook de Lakota vun verscheeden Richtungen an. Dat keem denn to eenig heftig Gefechte. George A. Custer föhr en Deel vun Terrys Strietkräfte. De Slacht, de he un sien Lüüd sück mit de Lakota leefert hebbt un in de Custer un sien 215-Mann Regiment samt un sonners to Dood keemen, is wohl dat bekannste Gefecht tüschen US-Truppen un Indianer. De gung as Slacht an'n Little Bighorn River in de Historie in. To disse Tiet weern aber all völ Lakota in Reservatschonen.

De Slacht am Little Bighorn River weer dat letzte Mal dat de free Lakota upsternaatsch weern. Nahdem man de Bisons mit Fliet nah un nah dood makt harr, harrn de Lakota kien Levensgrundlaag mehr. De leedend Hööftlinge vun de Verteedigungskamp sünd 1877 nah de Slacht nah Kanada flücht, so as Sitting Bull, oder hebbt nah mühsam Rückzugsgefechten upgrund vun Hunger kapituleert, so as Crazy Horse. An’ 5. September wurr Hööftling Crazy Horse in’t Camp Robinson umbrocht. Dormit weer de Wedderstand vun de Lakota endgültig braken. Sämtlich Lakota weern nu in Reservatschonen oder in Kanada.

Enn’n vun de 1880er Johren slooten sück völ Lakota de Geisterdanz-Bewegung an. Disse Bewegung hett vörherseggt, dat de Indianer weer starker wurrn sulln. De Witten hett dat bannig nervös makt, ofschoons de Bewegung immer blots friedlich Zeremonien makt hett. An’ 29. Dezember 1890 hett de US-Armee dicht bi Wounded Knee en Massaker an de Geisterdanzer anricht, de sück all ergeven un nu ok kien Wappen mehr harrn. Mehr as 300 Lakota keemen to Dood. Dat Massaker bi Wounded Knee beend denn ok de letzte Hopnungen vun de Lakota.

Dat Leven in Reservatschonen

De Lakota hebbt fiev Reservatschonen towiest kregen, de blots en Bröökdeel vun hör ehmalget Land umfaten deen (in Klammern de Inwahnertallen ut de Volkszählung 2000):

Cheyenne-River-Reservatschoon (9.064): Sihasapa, Minneconjou, Sans Arc, Two Kettles.
Lower-Brule-Reservatschoon (1.687): Brulé.
Pine-Ridge-Reservatschooon (15.521): Oglala.
Rosebud-Reservatschoon (14.037): Brulé, Two Kettles.
Standing-Rock-Reservatschoon (8.714): Sihasapa, Hunkpapa.

De Levensbedingungen sünd verheerend:

De Bewahners könnt dormit reken, blots 44 Johr oold to weern.
De Starvlichkeit is de hööchste in de gesamte USA.
De Kinnersterblichkeit ist 300 % höhger as de Dörsnitt vun de USA.
De Sülvstmordrate vun Jugendlichen ist 150 % höhger as de Dörsnitt vun de USA för disse Grupp.
Mehr as de Hälft vun de utwussen Inwahner sünd alkohol- oder drogenafhängig.
8 vun 10 Familien sünd vun Alkoholismus bedrapen.
De Rate vun inhafteert Indianerkinner is 40% höhger as bi de Witten.
21 % vun de Staatsgefangenen in Süüd-Dakota sünd Oorinwahnernahkommen.
De Rate vun de an Tuberkulosekranken Personen is in de Reservatschonen vun de Lakota 800 % höhger as de Dörsnitt vun de USA.
De Versörgen vun de Bewahners mit vööl zuckerbargen Eeten un Drinken bewarkt Diabetes un Hartkrankheiten.
Dat dörsnittliche Johresinkommen bedrocht blots 2600 $ - 3500 $.
97 % vun de Lakota leven ünnerhalf vun de Armootsgrenze.
Vööl Familien könnt sück kien Heizööl, Holt oder Gas leisten un vööl Bewahners brukkt Ofen för’d Heizen.
Jeden Winter starvt olde Minschen an Ünnerköhlung.
1/3 vun de Wahnungen hebbt kien sauber Water oder Afwaterkläranlagen un 40% kien elektrisch Stroom.
60 % vun de Familien in Reservatschonen hebbt kien Telefon.
60 % vun de Wahnungen sünd mit mögelkerwies döödlich swaart Schimmelpilzen infizeert.
Nah Schätzungen deelen sück in’ Dörsnitt 17 Personen en Wahnung, de blots ut zwee oder 3 Zimmers besteiht. In manch Wahnung, de för 6 bit 8 Personen boot wurrn is, leven bit to 30 Minschen.
In de Reservatschonen is de Arbeitslosenquote 85 % höger.
Blots 14 % vun de Lakota-Bevölkerung kann de Lakota-Spraak snacken.
De Spraak wurrd meest blots noch vun de olde Lüüd snackt. Dat Dörsnittsoller vun de Lakota-snackend Bevölkerung is 65 Johr.
Dorüm is de Lakota-Spraak en bedrohte Spraak un steiht kört för dat Utstarven.

Unafhängigkeitserklärung

En Grupp mit de Naam Lakota Freedom Delegation ünner hör Anföhrer Russell Means hett an’ 20. Dezember 2007 in Washington de Unafhängigkeit vun de Lakota tegenöver de USA erklärt. In en an dat Butenministerium vun de USA övergeven Noot hebbt se all 33 Verdrääg, de se in de Loop vun de Johren mit de USA slooten harrn, opkündigt, wiel de vun de Kolonisten bit hüüd nich inhollen wurrn sünd. Eenig Verdrääd sünd all över 150 Johr old. Russell Means hett bi de Botschaften vun Bolivien, Venezuela, Chile un Süüdafrika üm internatschonale diplomatische Anerkennung vun Republik Lakota wurben. De Republik Lakota würd Deelen vun de US-Bundsstaaten Nebraska, Süüddakota, Noorddakota, Montana un Wyoming umfaaten. Noch is de Naam vun de Hööftstadt nicht bekannt, de Sitt vun de Separatisten is, de Adress nah to oordeelen in Porcupine, en Oort, de in de Pine-Ridge-Reservation in Süüd Dakota liggt. Of dat aber anerkannt wurrd, dröfft betwiefelt wurrn. Means hett kien politisch Amt un hett ok bi de Wahl vun den Oglala-Sioux-Präsidenten verloren. Also seggt man, dat he gar kien Legitimatschoon hett. De USA hett up de Unafhängigkeitserklärung nich reageert un ok de Indianer hollen sück deelwies bannig torüch, ofschoonst se sück vun de USA mehr Hülp bi Straafverfolgung, Gesundheitsvörsorge un anner Verplichtungen ut Verdrääg wünscht harrn.

Kiek ok

List van Indianer up de noordamerikaansche Kontinent

Enkeld Nahwiesen

Weblenken

Lakota. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Lakota Language Consortium (engl.)
Lakota Dakota Information (engl.)
Websteed vun de Republic of Lakota (engl.)