Heinrich vun Zütphen
Heinrich vun Zütphen, ok Heinrich Moller ( * üm un bi 1488 in Zutfent in de Nedderlannen; † 10. Dezember 1524 in Heid) Prior, Reformator un evangelischen Merteler.
Leben
[ännern | Bornkood ännern]1508 dükert he to'n eersten Mol up. Dor warrt he in Wittenberg inschreben as Student. He höört dormals al to de reformeerten Augustiner-Eremiten in Sassen to. De Theoloog Johann Lange seggt later, he harr in Wittenberg twee oder dree Johren mit em tohopen tobröcht. Denn is Heinrich nah Köln gahn. Dor geev dat ok en Klooster vun de Augustiners. 1514 is he dor denn Subprior wurrn. Al in dat neegste Johr is he as Prior in Dordrecht to finnen. Dor hett he stuurweg de Reformation inföhrt. Man dor geev dat ok Striet bi. Vunwegen dat de Fienden, de dat mit de ole Lehr helen, Böverhand kregen, möss he sien Amt dalleggen un güng 1520 nah Wittenberg. An'n 12. Januar 1521 wurr he dor to'n Baccalaureus biblicus promoveert. Dat weer to de Tiet, as Martin Luther Dekan weer.
He hett Luther woll kennt, denn Luther hett em vun de Wartborg ut Gröten tostüürt. An'n 11. Oktober 1521 is he Baccalaureus wurrn un korte Tiet later ok Lizentiat. Ut düsse Tiet gifft dat hüdigendags noch Thesen vun em, de he ünner den Vörsitter Johann Dölsch verdeffendeert hett. En Reeg vun Thesen wennt sik in 73 Sätz gegen de privaten Messen („contra missam privatam]“, de anner befaat sik mit „Conclusiones“ öber dat Preesteramt un öber Oppers.
Bit 1522 bleev he in Wittenberg. Ok bi dat Kapitel vun de Augustiners in Grimma is he bi ween. He hett dor diputeert öber siene Thesen vun'n 11. Oktober 1521. Denn kreeg he Nahrichten, dat de Evangeelschen in de Nedderlannen wedder verfolgt wurrn sünd un iel na Antwerpen. Dor woll he siene Bröder bistahn. So, as dat utsütt, is he dor open uptreden un hett veel Tospraak kregen. He wurr achter Trallen sett, man de Lüde hefft em ruthoolt un free laten. Up düsse Aart is he, anners as sien Bröder in'n Globen Johann van Esschen un Hendrik Vos in Brüssel nich up'n Brandstapel lannt. Ut Antwerpen möss he nu utwieken.
Öber Westfalen güng he na Wittenberg torüch. Up düsse Reis keem he dör Bremen dör. Hier hefft se em fraagt, ob he nich en Predigt hollen woll un denn ok noch en beten länger dor blieben. He hett Luther fraagt, ob dat möglich weer un de hett den as Vertreder vun Wenzeslaus Link seggt, dat güng woll an. Zütphen bleev in Bremen un predig dor jeden Dag in en Kapell vun de Schaarskarken. So harr de Senat dat tolaten. De Arzbischop versöch dat woll, em to verdrieben, man dat klapp nich. Dor scholl he vör dat Gericht vun den Arzbischop in Buxthu uptreden, man he stüür dor bloß sien Thesen vun'n 11. Oktober 1521 hen un schreev dorto: „Vun dat Evangelium weer ik nich stillswiegen, bit ik düt Leben to Enne lopen bün.“
In düsse Tiet keem Jakob Probst ut Antwerpen na Bremen. He weer vörmals ok Prior bi de Augustiners ween, man midderwielen weer he ut den Oorden uttreden un harr 1523 in Wittenberg heiraat. Probst wurr to'n Prediger an den Raat sien Kark „Use lebe Fro“ beropen. Korte Tiet later keem Johann Timann dor noch to. Nu bruken se Heinrich in Bremen nich mehr un he höör up den Karkenmann Boye ut Meldörp, de em beden harr, he scholl doch dat Evangelium in Dithmarschen predigen. He kenn Boye woll ut Wittenberg. In'n Oktober 1524 treed Zütphen ok ut sien Oorden ut. Liesen hett he denn Bremen verlaten un güng na Meldörp. Dor geev dat en groden Uploop bi sien Predigten, ofschoonst de Prior Tomborch vun de Dominikaners dat up keen Fall tolaten woll.
Weil Tomborch bi de Regeern nix maken konn, hett he tohopen mit anner Mönken beslaten, se wollen vun Zütphen in'e Nacht öberfallen un griepen un verbrennen. So hefft se dat an'n 9. Dezember 1524 ok maakt. Mit allerhand besapen Lüde, de se anhüürt harrn, hefft se dat Pastorenhuus in'e Nacht öberfullen un Boye oorntlich tosett. Heinrich siene Hannen bunnen se an den Steert vun en Peerd fast un dreben em so na Heid. Dor hefft se em half dootslahn un quält un denn in't Füür smeten. Vunwegen dat de Liek nich verbrennen dö, hefft se an'n neegsten Dag Kopp, Hannen un Fööt afsneden un verbrennt. Dat Lief smeten se in'e Kuhlen. Jakob Probst hett Luther vun düsse Saak Bescheed geven un hett em beden, wat he nich en Breef to'n Troost na Bremen schrieben konn. Luther sien Schrift „Historie vun Broder Heinrich vun Zütphen sien Mertelerdood“ hefft se em ut'e Hand reten. De is faken nadruckt wurrn un in de plattdüütsche Spraak öbersett wurrn. Ok Lange hett en Bericht öber den Mertelerdood vun sienen vörmaligen Mitbroder schreven. De is twee mol druckt wurrn.
Böker öber Heinrich vun Zütphen
[ännern | Bornkood ännern]- J. F. Iken: Heinrich von Zütphen (SVRG 12), Halle 1886
- O. Erhard. Heinrich von Zütphen, 1930