Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken
De Europääsche Charta vun de Regional- un Minnerheitenspraken is ene Charta, in de sik de Staten, de dat ünnertekent, verplichten doot, dat se de lüttjeren Spraken in ehr Land schulen doot.
De Charta is den 5. November 1992 vun den Europaraat opsett worrn un is den 1. März 1998 in Kraft treden, nadem fief Staten em ratifizeert harrn. Bet November 2006 harrn 22 Staten de Charta ratifizeert.
Schuul dör de Charta köönt Spraken kriegen, de in jemehr Land vun de Minschen as Spraak ansehn warrt un inheemsch sünd, aver nich as Amtsspraak gellt. Dat Irische in Irland to’n Bispeel kann nich ünner de Charta fallen, ofschoonst dat Minnerheitenspraak is, denn Irisch is in Irland as eerste Amtsspraak fastleggt.
De Staten, de ünnertekent hebbt, köönt de Spraken na Deel II vun de Charta oder na Deel III schulen. In Deel III sünd ene Reeg Plichten oplist, vun de de Staat opminnst 35 övernehmen mutt. Wenn dat dör de Struktur vun de Spraakgrupp, de schuult warrn schall, swoor is, disse Plichten wohrtonehmen, denn kann de Spraak na Deel II schuult warrn, de blots allgemene Plichten optellt. En Bispeel för ene Spraak, de kuum dör Deel III to schulen is, is dat Romanes in Düütschland, de Spraak vun de Taters. De Lüüd, de Romanes snacken doot, leevt över ganz Düütschland verstreit un narms leevt veel op een Plack. Dorüm is dat swoor, de Minschen vun’n Staat ut to helpen.
Bi de Plichten in Deel III geiht dat vör allen üm dat Bruken vun de Spraken in de Scholen, vör Gericht, bi de Verwalten, in de Medien, in de Kultur un över de Grenzen weg.
De Länner, de de Charta ratifizeert sünd, mööt all dree Johr enen Bericht bi’n Europaraat aflevern, wat se maakt hebbt, ehr Plichten natokamen.
Ratifikatschonen
[ännern | Bornkood ännern]| Land | Ünnerschreven | Ratifikatschoon | in Kraft | Spraken |
|---|---|---|---|---|
| Norwegen | 5. November 1992 | 10. November 1993 | 1. März 1998 | Saamsch |
| Finnland | 5. November 1992 | 9. November 1994 | 1. März 1998 | Saamsch, Sweedsch |
| Ungarn | 5. November 1992 | 26. April 1995 | 1. März 1998 | Düütsch, Kroaatsch, Rumäänsch, Serbsch, Slowaaksch, Sloweensch |
| Nedderlannen | 5. November 1992 | 2. Mai 1996 | 1. März 1998 | Freesch, Limborgsch (siet 1997), Neddersassisch, Romanes, Jiddisch |
| Kroatien | 5. November 1997 | 5. November 1997 | 1. März 1998 | Italieensch, Serbsch, Ungaarsch, Tschechsch, Slowaaksch, Rutheensch, Ukrainsch |
| Liechtensteen | 5. November 1992 | 18. November 1997 | 1. März 1998 | kene |
| Swiez | 8. Oktober 1993 | 23. Dezember 1997 | 1. April 1998 | Italieensch, Rumantsch, Jenisch (2009)[1] |
| Düütschland | 5. November 1992 | 16. September 1998 | 1. Januar 1999 | Däänsch (in Sleswig-Holsteen), Noordfreesch (in Sleswig-Holsteen), Saterfreesch (in Neddersassen), Romanes (na Deel II in ganz Düütschland), Böversorbsch (in Sassen), Neddersorbsch (in Brannenborg), Nedderdüütsch (in Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen; na Deel II in Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt) |
| Sweden | 9. Februar 2000 | 9. Februar 2000 | 1. Juni 2000 | Finnsch, Meänkieli, Saamsch, Romanes, Jiddisch |
| Däänmark | 5. November 1992 | 8. September 2000 | 1. Januar 2000 | Düütsch |
| Slowenien | 3. Juli 1997 | 4. Oktober 2000 | 1. Januar 2001 | Ungaarsch, Italieensch, Romanes |
| Grootbritannien | 2. März 2000 | 27. März 2001 | 1. Juli 2001 | Koornsch, Schottsch Gäälsch, Walisch, Irisch, Mansch, Scots, Ulster-Scots |
| Spanien | 5. November 1992 | 9. April 2001 | 1. August 2001 | Basksch, Katalaansch, Galizisch |
| Öösterriek | 5. November 1992 | 28. Juni 2001 | 1. Oktober 2001 | Burgenlandkroaatsch, Sloweensch, Ungaarsch, Tschechsch, Slowaaksch, Romanes |
| Slowakei | 20. Februar 2001 | 5. September 2001 | 1. Januar 2002 | Düütsch, Bulgaarsch, Kroaatsch, Ungaarsch, Poolsch, Romanes, Rutheensch, Tschechsch, Ukrainsch |
| Armenien | 11. Mai 2001 | 25. Januar 2002 | 1. Mai 2002 | Assyrsch, Jesidsch, Greeksch, Russ’sch, Kurdsch |
| Zypern | 12. November 1992 | 26. August 2002 | 1. Dezember 2002 | Armeensch |
| Luxemborg | 5. November 1992 | 22. Juni 2005 | 1. Oktober 2005 | kene |
| Ukraine | 2. Mai 1996 | 19. September 2005 | 1. Januar 2006 | ? |
| Serbien | 22. März 2005 | 15. Februar 2006 | 1. Juni 2006 | Albaansch, Bosnisch, Bulgaarsch, Ungaarsch, Kroaatsch, Ukrainsch, Rumäänsch, Rutheensch, Romanes, Slowaaksch |
| Montenegro | 22. März 2005 | 15. Februar 2006 | 6. Juni 2006 | Albaansch, Romanes |
| Tschechien | 9. November 2000 | 15. November 2006 | 1. März 2007 | Düütsch, Poolsch, Romanes, Slowaaksch |
| Malta | 5. November 1992 | - | - | |
| Rumänien | 17. Juli 1995 | - | - | |
| Noordmakedonien | 25. Juli 1996 | - | - | |
| Iesland | 7. Mai 1999 | - | - | |
| Frankriek | 7. Mai 1999 | - | - | |
| Italien | 27. Juni 2000 | - | - | |
| Russland | 10- Mai 2001 | - | - | |
| Aserbaidschan | 21. Dezember 2001 | - | - | |
| Moldawien | 11. Juli 2002 | - | - | |
| Polen | 12. Mai 2003 | - | 1. Juni 2009 | Kaschubsch, |
| Bosnien-Herzegowina | 7. September 2005 | - | - |
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Text vun de Charta (op engelsch).
- Text vun de Charta (hoochdüütsch)
- wokeen hett welk Plichten övernahmen (engelsch)
- Berichten an’n Europaraat vun de Staten un vun de Expertenutschüss un wat dat Ministerkomitee wedderseggen dee (hoochdüütsch, franzöösch, engelsch)