Düün
En Düün is en Sandbarg, de dör den Wind tohooppüüstert worrn is. Dünen köönt en poor hunnert Meter groot warrn un - wenn se nich dör en Plantendeck verankert sünd - „wannern“ (Wannerdünen).
Op de Böverflach hett de Düün lütte Rippel, de dör den Wind foormt warrt. De Wind foormt de Düün so, dat se mööglichst wenig Wedderstand för den Luftstroom dorstellt.
Dünentypen
[ännern | Bornkood ännern]In de Geomorphologie warrt twischen verschedene Dünentypen ünnerscheden:
- de Seesdüün is de fakenste Form vun Dünen. Op de Luvsiet stiggt de Düün mit ring Fall an un fallt op de Leesiet steil af. Seesdünen billt sik, wenn konstante Winn ut een Hööftwindricht weiht, un wannert na Lee.
- de Parabeldüün is wat smaller as en Seesdüün un is nau anners krümmt. De konvexe Siet wiest na Lee. De Grund för disse Form sünd ruge Stellen an de Böverflach, de de Grund sünd, dat de Düün in’e Merr gauer wannert as an’n Rand.
- de Langsdünen sünd kilometerlange Sandwäll, de vör allen in de westliche Sahara vörkaamt, op Grund vun de starken Passatwinn, de konstant in een Richt weiht.
- de Krüüz- oder Steerndünen gifft dat dor, wo de Richt vun’n Wind sik över’t Johr ännert. De Steerndünen köönt en poor hunnert Meter hooch warrn (to’n Bispeel in de Sahara). De Düün wannert nich, de Sand warrt blots jümmer wedder ümschicht.
- de Küstendünen sünd de eenzigen Dünen, de in humide Rebeden optreden doot. De Sand för dissen Typ warrt vun Strööm rantransporteert un stammt ut de Sanders, de na de Iestiet opkamen sünd. Warrt de Sand nich dör Planten (to’n Bispeel Strandhaver) festholen, warrt he dör den Wind afdragen.
Bekannte Dünen
[ännern | Bornkood ännern]
De hööchsten Dünen op de Welt gifft dat in de Namib-Wööst in Namibia mit en Hööch vun mehr as 300 m. Dorto höört ok de roden Dünen in’n Sossusvlei. De tweetgröttsten Sanddünen gifft dat in de Sahara in Algerien un Libyen.
De gröttste Wannerdüün in Europa is de Dune du Pyla mit 117 m in Frankriek bi Arcachon. Grote Wannerdünen gifft dat ok in Litauen bi Nidden un in’n Slowinzischen Natschonalpark (Lontzkedüün, 42 m) bi Leba in Polen. Ok in Däänmark gifft dat mit de Råbjerg Mile en grote Wannerdüün.
Singdünen
[ännern | Bornkood ännern]Welke Dünen maakt dör dat Afrutschen vun’n Sand an’e Leesiet Töön, so dat de Düün singt.
Al Marco Polo hett ut de Gobi vun böse Wöstengeister vertellt, de „de Luft mit de Kläng vun verschedenste Musikinstrumenten füllen dein, männichmal aver ok mit Trummeln oder Wapenlarm“.
De Töön, de de Dünen maakt, liggt mehrsttiets bi 100 Hz un köönt bet to 100 dB luut warrn.
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
- De Sang vun de Dünen (hoochdüütsch)
- Singdünen - mit Toonbispelen (engelsch)