Basksch-Ieslännsch Pidgin
| Basksch-Ieslännsch Pidgin | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
Iesland, Atlantik | |
| Sprecher | Uutstarven in’t 17. Johrhunnert | |
| Klassifikatschoon |
Basksch-baseren Pidgin
| |
| Offitschell Status | ||
| Amtsspraak in | Uutstarven | |
| Spraakkoods | ||
| ISO 639-3 |
keen | |
Dat Basksch-Ieslännsche Pidgin weer een Pidgin, dat in’t 17. Jaarhunnert in Iesland snackt worrn is. Dat is dokumenteert in ieslännsche Mannuskripten uut datsülvige un tokamen Jaarhunnert. Dat Pidgin bestunn uut Basksche, Germaansche un Romaansche Wöör. Dat mag ween un dat hett sik in de Westfjorden vun Iesland ruutwickelt, ’neem de Manuskripten schreven worrn sünd. Man wieldat dat Pidgin veel Inflööd harr vun vele annere Europäsche Spraken, lett dat waarschienlicher, dat dat annerwegens ruutwickelt worrn is un na Iesland vun basksche Seilers bröcht worrn is.[1]
In’t Mannuskript AM 987 4to, dat in’t Árni Magnússon Institute for Icelandic Studies (Árni Magnússon Instituut för Ieslännsch-Studien) in Reykjavík hüüdt warrt, gifft dat twee basksch-ieslännsch Glossaren mit den Naam Vocabula Gallica (‚Französche Wöör‘) un Vocabula Biscaica (‚Biskayaansche Wöör‘). Gegen dat Enn vun Vocabula Biscaica, dat alltohoop wat 278 Wöör un korte Sätz hett, gifft dat een paar Sätz, ’neem de baskschen Indrääg mit Wöör uut Nedderlännsch, Engelsch, Franzöösch, Düütsch un Spaansch vermengeleert sünd. Dat Basksch-Ieslännsch Pidgin is vundaar keen Mischen uut Basksch un Ieslännsch, man twüschen Basksch un anner Spraken. Sien Naam kümmt daarher, dat dat in Iesland daalschreven un op Ieslännsch översett worrn is.[2]
Pidgin-Indrääg in Vocabula Biscaica
[ännern | Bornkood ännern]| Woordnummer | Basksch Glossaar | Modern Basksch | Ieslännsch Glossaar | Plattdüütsch Översetten |
|---|---|---|---|---|
| 193 & 225 | presenta for mi | Emadazu | giefdu mier | Giff mi |
| 196 | bocata for mi attora | Garbitu iezadazu atorra | þvodu fyrer mig skyrtu | Wasch een Hemd för mi |
| 209 | fenicha for ju | Izorra hadi! | liggia þig | Fick di![3] |
| 216 | presenta for mi locaria | Emazkidazu lokarriak | giefdu mier socka bond | Giff mi Strumpbänner |
| 217 | ser ju presenta for mi | Zer emango didazu? | hvad gefur þu mier | Wat giffst du mi? |
| 218 | for mi presenta for ju biskusa eta sagarduna | Bizkotxa eta sagardoa emango dizkizut | Eg skal gefa þier braudkoku og Syrdryck | Ik warr di een Keeks un een suren Drink geven. |
| 219 | trucka cammisola | Jertse bat erosi | kaufftu peisu | Koop di een Pulli |
| 220 | sumbatt galsardia for | Zenbat galtzerditarako? | fyrer hvad marga socka | För wo vele Socken? |
| 223 | Cavinit trucka for mi | Ez dut ezer erosiko | eckert kaupe eg | Ik koop gaar nix |
| 224 | Christ Maria presenta for mi Balia, for mi, presenta for ju bustana | Kristok eta Mariak balea ematen badidate, buztana emango dizut | gefe Christur og Maria mier hval, skal jeg gefa þier spordenn | Wenn Christus un Maria mi een Waal geevt, warr ik di den Steert geven |
| 226 | for ju mala gissuna | Gizon gaiztoa zara | þu ert vondur madur | Du büst een bösen Keerl |
| 227 | presenta for mi berrua usnia eta berria bura | Emadazu esne beroa eta gurin berria | gefdu mier heita miölk og nyt smior | Giff mi hitte Melk un nee’e Bodder |
| 228 | ser travala for ju | Zertan egiten duzu lan? | hvad giorer þu | Wat maakst du? |
De Woordnummern sünd desülvigen as in AM 987 4to. De baskschen un ieslännschen Phrasen uut dat Mannuskript sünd vun Deen (1937:102-105). De modernen baskschen Indrääg sünd vun de Basksche Wikipedia un Franzöösche Wikipedia. De plattdüütschen Översetten baseert op de engelschen Översetten vun de Engelsche Wikipedia, de sülvst mannigmaal vun de baskschen Äquivalenten in de Glossaren afwiekt. To’t Bispell is sagarduna ‚cider‘ nich synonyym mit Sydryck ‚sour drink‘ (suren Drink).
Wöör vun basksch Herkamen
[ännern | Bornkood ännern]- atorra, atorra ‚Hemd‘
- balia, balea ‚Bardenwaal‘
- berria, berria ‚nee‘
- berrua, beroa ‚warm‘
- biskusa, Labourdsch Leenwoord bizkoxa ‚Keeks‘, hüdigendaags bedüüdt dat ‚Gâteau Basque‘ (verliek Spaansch bizcocho, dat oorsprünglich vun’t Ooldfranzösche bescuit kümmt.)
- bocata[4]
- bustana, buztana ‚Steert‘
- eta, eta ‚un‘
- galsardia, galtzerdia ‚de Sock‘
- gissuna, gizona ‚de Keerl‘
- locaria, lokarria ‚de Krawatt/Binner/Senkel‘
- sagarduna, sagardoa ‚de Cider‘
- ser, zer ‚wat‘
- sumbatt, zenbat ‚wo veel‘
- travala, Ooldbasksch trabaillatu, verwannt mit Franzöösch travailler un Spaansch trabajar ‚arbeiden‘
- usnia, esnea ‚de Melk‘
- bura, ‚Botter‘, vun dat basksch-labourdsche Leenwoord burra[5] (verliek Franzöösch beurre, Italieensch burro un Okzitaansch burre)
Wöör vun germaansch Herkamen
[ännern | Bornkood ännern]- cavinit, ooldnedderlännsch Äquivalent vun Neehoogdüütsch gar nichts[6] or Plattdüütsch keen bit niet[7]
- for in’n Satz sumbatt galsardia for, kann vun vele verschillene germaansche Spraken afkamen[8]
- for mi, Engelsch ‚for me‘ (warrt as Subjekt un Objekt bruukt, ‚ik‘ un ‚mi‘)
- for ju, Engelsch ‚for you‘ (warrt as Subjekt un Objekt bruukt, ‚du‘ un ‚di‘)
Wöör vun romaansch Herkamen
[ännern | Bornkood ännern]- cammisola, Spaansch camisola ‚Hemd‘
- fenicha, Spaansch fornicar ‚rümhoren‘
- mala, Franzöösch or Spaansch mal ‚leeg‘ or ‚böös‘
- trucka, Spaansch trocar ‚uuttuuschen‘[9]
Dat gifft ook noch vele annere französche un spaansche Wöör in'n Rest vun Vocabula Biscaia un de annern basksch-ieslännsch Glossaren. To’t Bispell is dat basksche eliza ‚Kark‘ an’n Anfang vun’t Glossaar verwannt mit dat französche église un dat spaansche iglesia. Dat is avers keen Teken för een Pidgin-Spraak man eer een Resultaat vun’n französchen und spaanschen Inflööd op de basksche Spraak döör de Jarenden. Basksch hett vele Leenwöör uut sien Naverspraken ruutleent.[10] Butendem weren waarschienlich vele Lüüd vun de baskschen Crews, de na Iesland kemen, multilinguaal un spraken woll ook Franzöösch un/or Spaansch. Dat worr to’t Bispell verklaren, woso dat ieslännsche ja ‚jo‘ mit basksch bai un franzöösch vÿ (moderne Schrieven oui) översett warrt an’t Enn vun de Vocabula Biscaia.[11]
Geschicht vun de Glossaren
[ännern | Bornkood ännern]De Kopie vun Vocabula Biscaia, de behollen is, is vun Jón Ólafsson uut Grunnavík schreven worrn, de een öllere man nu verlaren Originaal kopeer. Düsse Kopie is Merrn vun de 1920er, tohoop mit Vocabula Gallica, funnen worrn döör den ieslännschen Filologist Jón Helgason in de Arnamagnæan-Kollekschoon an de Universiteet vun Kopenhagen. He kopeer de Glossaren, översett de ieslännschen Wöör na Düütsch un stüür de Kopien to den Perfesser Christianus Cornelius Uhlenbeck an de Leiden University in de Nedderlannen. Uhlenbeck wuss veel af vun Basksch, man sietdat he in Rent güng vun de Universiteet in’t Jaar 1926 geev he de Glossaren an sien Dokteranden Nicolaas Gerard Hendrik Deen. Deen beraad sik mit den baskschen Wetenschappler Julio Urquijo Ibarra un verapentlich 1937 sien Dokterarbeid över de basksch-ieslännschen Glossaren. De Naam weer Glossaria duo vasco-islandica un dat weer schreven op Latiensch. Man liekers is een Grootdeel vun de Phrasen vun de Glossaren ook op Düütsch un Spaansch översett.[1] 1986 is dat originale Mannuskript vun Däänmark torüchbröcht worrn na Iesland.[12]
Dat gifft ook Bewesen för een drüdd, nutiedlich basksch-ieslännsch Glossaar. In een Breev nööm de ieslännsche Linguist Sveinbjörn Egilsson een Dokument mit twee Sieden, de "famose Wöör un Glossen" beinhöll[6], vun de he ölven Bispellen kopeer. Dat Glossaar sülvst is quiet gaan, man de Breev is jümmers noch behollen bleven an de National Library of Iceland. Dat gifft avers keen Pidgin-Elementen in dit Glossaar.[1]
Vöör korte Tied is een veert basksch-ieslännsch Glossaar funnen worrn an de Houghton Library an de Harvard-Universiteet.[1]
Borns
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ a b c d Guðmundsson, Helgi (1979). Um þrjú basknesk-íslenzk orðasöfn frá 17. öld. Reykjavík: Íslenskt mál og almenn málfræði.
- ↑ Bakker, Peter; Bilbao, Gidor; Deen, Nicolaas Gerard Hendrik; Hualde, Jose Ignacio (1991). "Basque Pidgins in Iceland and Canada". Colección Miscelánea. 23. San Sebastian, Spanien: Diputación Foral de Gipuzkoa.
- ↑ De Phrasen fenicha for ju - liggia þig weren mang de paar Indrääg in de Glossaren, de Deen nich op Düütsch or Spaansch översett hett in sien Dokterarbeid. Staatdat schreev he cum te coire ‚Maak Leev mit di‘ op Latiensch (Deen 1938:103). Miglio (2008.10) meen liekers, dat de Phraas as een Schimpwoord verstaan warrn schull.
- ↑ Deen (1937:102) sleit vöör, dat bocata bokhetatu is mi de spaansche Översetten colar ‚seven‘, ‚döörsickern‘ or ‚döörlopen‘ verwannt. Dat ieslännsche Äquivalent is þvodu ‚Wasch!‘.
- ↑ Dat Leenwoord burra is siet de Merrn vun’t 17. Jaarhunnert in de basksch-sprakige Schrievtraditschoon in dat norden Baskenland dokumenteert. Born: Mitxelena, Koldo (2005). Orotariko Euskal Hiztegia. Euskaltzaindia. Stand 23. Oktober 2012.
- ↑ a b Miglio, Violia Giulia (2008). ""Go shag a horse!": The 17th-18th century Basque-Icelandic Glossaries Revisited" (PDF). Stand 13.05.2012
- ↑ Hualde, José Ignacio (2009). Basque Words. Tinta. Stand 13.05.2012
- ↑ Deen (1937:104).
- ↑ Deen (1937:103). Kann ook vun basksch trukea ‚de Uuttuusch‘ afkamen.
- ↑ Hualde, José Ignacio (2009). Basque Words. Tinta. Stand 13.05.2012.
- ↑ (Deen 1937:101) un Miglio (2006:200).
- ↑ Knörr, Henrike (2007). "Basque Fishermen in Iceland Bilingual vocabularies in the 17th and 18th centuries". Stand 13.05.2012
Bibliografie
[ännern | Bornkood ännern]- Bakker, Peter (1987): "A Basque Nautical Pidgin: A Missing Link in the History of fu", Journal of Pidgin and Creole Languages 2:1, Sieden 1–30.
- Bakker, Peter, et alii. (1991): Basque pidgins in Iceland and Canada. Anejos del Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", XXIII.
- Deen, Nicolaas Gerard Hendrik (1937): Glossaria duo vasco-islandica, Amsterdam; (doctoral dissertation re-printed in 1991 in Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo Vol. 25, Nº. 2, Sieden 321–426).
- Guðmundsson, Helgi (1979): "Um þrjú basknesk-íslenzk orðasöfn frá 17. öld" in Íslenskt mál og almenn málfræði 1, Sieden 75–87.
- Holm, John A. (1989): Pidgins and Creoles. vol. 2 Reference Survey, "Cambridge Languages Surveys", Sieden 628–630.
- Hualde, José Ignacio (1984): "Icelandic Basque pidgin", Journal of Basque Studies in America 5, Sieden 41–59
- Hualde, José Ignacio (2009): Basque Words.
- Miglio, Viola Giulia (2008): "Go shag a horse!": The 17th-18th century Basque-Icelandic glossaries revisited Journal of the North Atlantic, vol. I, 25-36.
- Yraola, Aitor (1983): "Um baskneska fiskimenn á Norður-Atlantshafi" Saga 21, Sieden 27–38.