Zum Inhalt springen

Alexander III. (Paapst)

Vun Wikipedia

Paapst Alexander III. (* um 1100 oder 1105 in Siena, vermootlich as Rolando Bandinelli; † 30. August 1181 in Civita Castellana bi Viterbo) harr dat Amt van' 7. September 1159 bit to sien Dood. Meest twintig Johr lang hett he mit den düütschen Kaiser Friedrich Barbarossa un den engelschen König Heinrich II. gegen dat Schisma vun dat Paapstdom rungen. He gellt as en vun de wichtigst Paapsten vun dat Hoochmiddelöller. In sien Amtstiet funn 1179 dat darte Laterankonzil statt. Alexander III. weer de eenzig Paapst in de Historie, de all tosommen mit veer Gegegnpaapsten konfronteert wurr.

In de öllere Forschung wurr Alexander III. in de Regel mit den Dekretisten „Magister Rolandus“ vun Bologna identifizeert. Disse Ansicht wurr aber vun John Noonan (1977) un vun Rudolf Weigand (1980) in Fraag stellt.

Leven

[ännern | Bornkood ännern]
Rota vun den Paapst up en Privileg van 1175 mit de Devise Vias tuas Domine demonstra michi

Rolando Bandinelli stamm ut en vörnehm Sieneser Familie. Vun sein fröhen Billensweg sünd meest kein Eenzelheiten bekannt; aber dat lett sück de Infloot vun Gratian, Petrus Abaelardus, Bernhard von Clairvaux, Gilbert von Poitiers un Hugo von St. Viktor up hüm erkennen. Vermootlich in de Tiet vör 1142 weer he Dozent för Theologie in Bologna un lehr dor vörweegend kanonisches Recht, later wurr he Liddmaat vun dat Domkapitel in Pisa.

Nahdem he allsiet Enn' 1148 in de sien Deensten stunn, wurr he 1150 vun Paapst Eugen III. to'n Kardinaldiakon vun Santi Cosma e Damiano nömmt. 1151 steeg he to'n Kardinalpreester vun San Marco up un wurr sluutend 1153 päpstlicher Kanzler vun de röömsch Kark. Togliek weer he en vun de wichtigst Berader vun Paapst Eugen III. as ok sien Nahfolgers Anastasius IV. un Hadrian IV..

In dat Johr 1157 hett he as päpstlicher Legat Kaiser Friedrich I. Barbarossa up den Rieksdag to Besançon dat Schrieven vun Paapst Hadrian IV. överbrocht, dat maatgevend vun hüm sülvst verfaat wurrn weer. De eerste Eklat wurr dör de Anreed utlööst, in de dat heeten dee, „Es grüßt Euch unser heiligster Vater, Papst Hadrian und die Gesamtheit der Kardinäle der heiligen römischen Kirche, jener als Euer Vater, diese als Eure Brüder.“ Dormit stell dat Schrieven de Kardinäle up de gliek Stuuf as den Kaiser.[1] Dat stunn aber in' deepen Gegensatz to de sakrale Vörstellen vun Friedrich Barbarossas vun dat Kaiserdom un de Gliekrangigkeit vun Kaiser un Paapst.

In dat Schrieven wurr de kaiserliche Würde al päpstliches beneficium betekent. Disse Begreep weer tweedüüdig un kunn sowohl as „Wohltat“, aber ok as „Lehen“ översett wurrn. Um de Gefohr vörtobuugen, dat de päpstliche Siet Fakten schaffen dee, wenn de kaiserlich Siet disse Tweedüüdigkeit ahn Wedderspröök hennehm, hett de Kanzler vun Friedrich, de latere Kölner Arzbischop Rainald von Dassel, de verschärfen Översetten as Lehen wählt. De päpstliche Absicht stook in't Oog, as Bandinelli de Översetten dör Rainald nich wedderspreeken dee, sonnern mit sien Wöör „Von wem hat der Kaiser sein Amt inne, wenn nicht vom Herren Papst?“ (A quo ergo habet, si a domno papa non habet imperium?)[2] noch Ööl in't Füer goot. De Kaiser weer bannig suur. Dat keem to'n Eklat un de anwesen Palzgraf vun Bayern, Otto I. von Wittelsbach, hett Bandinelli sogor mit dat Schwert bedroht. Up Anwiesen vun Friedrich I. wurr den Legaten aber free Geleit för de Heimreis gewährt.

Paapstwahl

[ännern | Bornkood ännern]

Nah dem Dood vun Hadrian IV. wurr Orlando (Rolando) Bandinelli an' 7. September 1159 vun en düütlich Mehrheit an gregoriaansch gesinnten Kardinälen to de sien Nahfolger wählt. En kaiserfrüendlich Minnerheit hett aber för Octaviano de Montecello stimmt. Wiel man tovör Eenstimmingkeit för en rechtmäßige Wahl vereenbart harr, hullen de Orlando för nich wählt. As Orlando sien Anhänger hüm aber liekers den päpstlichen Mantel umleggen dee, hett hüm Octaviano de weer vun't Liev reeten. Dat keem to Tumulten, un Orlando hett sück in de Vatikanfestung dicht bi St. Peter flücht.

Schisma

[ännern | Bornkood ännern]

An' 18. September 1159 wurr Orlando in Cisterna dicht bi Rom in en Wahl vun sien Anhängern as Paapst Alexander III. bestätigt. Twee Daag later erfolg de Weehn dör Kardinalbischop Hubald von Ostia in Ninfa südöstlich vun Velletri bi Norma. Ok wenn Alexander III. dormit de Mehrheit vun de Kardinäle as in vörschreeven Form wählt un weeht Paapst gull, wurr Octaviano an' 5. Oktober 1159 dör Kardinalbischop Imar von Tusculum in Farfa nordöstlich vun Rom konsekreert un dormit to'n Gegenpaapst Viktor IV. erhaben.

1160 hett sück Paapst Alexander III. wiegert, up de vun Kaiser Friedrich I. inberopen Synode von Pavia to ween, getrüe den Grundsatz en Paapst lett sück vun nümms richten, wiels sien Opponent, Viktor IV. sük persönlich infunnen harr. All in sien Ladungsschrieven harr de Kaiser erkennen laaten, well he för den rechtmäßigen Paapst hull un Octaviano de Montecello as Paapst Viktor, Rolando Bandinelli jedoch as Kanzler Roland beteeken dee. Dat seech so ut, as weer he nich an en ergevnisapen Drapen interesseert.[3] An' 13. Februar 1160 wurr dorüm över Alexander III. as Rieksfeind un Schismatiker de Rieksacht un de Karkenbankk utspraaken, nahdem de Synode tovör an' 11. Februar de Wahl vun den Gegenpaapst bestätigt harr, wat ok so verwacht wurrn weer. Ebenfalls an' 13. Februar 1160 hett Viktor IV. Alexander III. exkommunizeert nich toletzt wegen de Verschwörung vun alexandriensch Kardinäle mit de Stadt Mailand gegen den Kaiser, över de Friedrich Barbarossa de Rieksacht verhangt harr un gegen de he siet 1153 mehrmals Krieg führ.

As Antwort hett Alexander III. doruphen an' 24. März 1160 sienersiets den Kaiser un den Gegenpaapst exkommunizeert, verkünnd dör sien Legaten, Kardinal Johannes von Anagni in' Mailänder Dom. Up de in' Oktober 1160 afhollen Synode to Toulouse wurr Alexander III. vun England, Frankriek, Irland, Norwegen un Spanien as rechtmäßiger un eenzig Paapst anerkannt. In Düütschland hörrn Welf VI., de Arzbischop vun Mainz, Konrad I. von Wittelsbach, de Arzbischop vun Soltborg, Eberhard von Salzburg un de groot Theoloog vun sien Tiet, Propst Gerhoch von Reichersberg[4] to de Partei vun Alexander III. Wiel Friedrich I. aber 1162 Mailand erobern dee, kunn sück Alexander III. in Italien nich mehr hollen un is över Genua nah Frankriek flücht. In en Note an den franzööschen Kanzler, den Bischop vun Soissons, protesteer Friedrich Barbarossa in' Zenit vun sien militärisch Macht gegen de Upnahm vun Alexander in Frankriek. Wiel Alexander en vun de Söhsn vun den engelschen Monarken en Ehedispens todeelt harr, womit he den Territorialinteressen vun de franzöösch Kroon schaden dee, weer dat Verhältnis vun Alexander to de franzöösch Monarkie ok nich spannungsfree.[5]

De franzöösch Monark Ludwig VII. un de düütsch Kaiser Friedrich Barbarossa harrn för den 29. August 1162 en Drapen an de Rieksgrenz in Saint-Jean-de-Losne an de Saône afsnackt, to de beid Päpste vör en paritätisch besett Schiedsgericht in dat Biween vun en groot Tall vun Rieksfürsten vörladen weern. Alexander III. hett sück aber wiegert, doran deeltonehmen, wat den franzööschen König to düpeeren drohen dee. To Pass keem, dat Friedrich Barbarossa to laat an den Verhannelnsoort in Burgund indrapen dee, wat en Gesichtsverlust vun den franzööschen Monarken verhinnern dee, de tietgerecht an de Saône-Brügg blots in Begleitung vun en Afgesandten vun Alexander III. kommen weer un sück doruphen nah Dijon torüchtruck. De Kanzler vun den Kaiser, de Kölner Arzbischop Rainald von Dassel hull en Reed in latiensch, düütsch un franzöösch, in de he kompromisslos den grundsätzlichen Anspröök vun den Kaiser up de Besetten vun den bischöplichen Stohl in den Middelpunkt vun sien Imperium, Rom, ahn Beachtung vun eventueller Inwände vun de 'Provinzkönige' befinnen to können, erhaben hett. Disse Reed beförderte de wünschte Entscheeden vun de Versammlung togunsten vun Viktor IV., stell aber en Affront för de restlichen repräsenteerten abendländisch Königrieken dor.[6]

Woll up Drängen vun den franzööschen König keemen up en Hoffdag in' August 1163 Gesandte vun Alexander III. bi den Stauferkaiser, de Verhandlungen inleiten deen, de dörut Anlaat to Hoopen up en günstig Ergevnis vun de Gespräche geven. Infolg vun den Dood vun Viktor IV. an' 20. April 1164 in Lucca is aber Rainald von Dassel ahne Beraden mit den Kaiser dor henreist, um de Wahl vun Guido von Crema to'n neen Gegenpaapst Paschal III. dörtosetten. Dordör hett de Kölner Arzbischop aber ok jede Verständigung mit Alexander III. tonichte maakt

Schlimmer noch: Up den Hoffdag to Würzborg in' Mai 1165 hett dat de Kölner Metropolit schafft, Würzburger Eide to verkünnen, nah de de Kaiser sück utdrücklich verplichten dee, nie nich Alexander III., sonnern blots Paschalis III. un vun de sien Partei wählt Nahfolgern as Paapst antoerkennen. Neben den Kaiser un sien Kanzler hemm ok de anwesen engelschen Gesandten un de anwesen geistlich un weltlich Fürsten vun dat Riek den Eid up den Gegenpaapst afgeven. Prälaten un Laienfürsten, de nich doran interessert weern, dat sück de Karkenpolitik so tospitzen dee, aber ok alexandriensch gesinnte Karkenfürsten, as de Wittelsbacher Arzbischop Konrad von Mainz oder Hillin von Fallemanien gungen doruphen up Distanz to'n Kaiser. Gegen de siet Anfang vun dat Schismas proalexandriensch gesinnten Zisterzienser gung de Kaiser sogor mit Wappengewalt vör.[7]

Alexander III., de 1165 nah Italien torüchgung un vun Benevent ut tätig weer, hett sück aber ok nich up dat Gebet un den geistlichen Disput beschränkt: De rigorose Politik vun Barbarossa in Böveritalien führ Alexander III. neen Bundsgenossen to.[8] In' März 1170 hett he ganz machtpolitisch in de päpstliche Bulle Non est dubium allen, de den Tosommenhalt vun de Lombardischen Liga stören deen, mit karklich Zensur un Exkommunikatschoon droht.[9] He hett sück nich blots mit den kaiserlichen Gegner Mailand tosommendaan, sonnern hett sogor en Söldnerheer betallt.[10] In' Gegentoog hett 1168 de Lombardische Liga de gegen Barbarossa un sien Bundsgenossen richt Trutzborg nach hüm nömmt: Alessandria.[8]

Dör en Utbröök vun de Ruhr, nah anner Borns de Malaria in dat kaiserlich Heer, an de ok de Kölner Arzbischop Rainald von Dassel starven de, de geistige Führer vun den Wedderstand, vör allen aber de groot Trüelosigkeit vun sien Lehnsmann Heinrich der Löwe un de dormit inhergahn Nedderlaag vun den Kaiser gegen de Lombarden bi Legnano an' 29. Mai 1176 triumpheer Alexander III. sluutend över Kaiser Friedrich I.: All gegen Enn' vun dat Johr 1167 nehm Alexander III. över de franzöösschen Zisterzienseräbte Alexander von Citeaux un Pontius von Clairvaux Kuntakt mit den Kaiser up. In' März 1169 is de Kaiser mit den Gesandten vun Alexander tosommendrapen, wobi he de Forderung stellen dee, dat Alexander III. sien to'n König to wählen Söhn Heinrich as Mitkaiser salben dee, Heinrich würr doruphen Alexander as Paapst anerkennen, wies Barbarossa sien Anerkennung bit to de Klärung vun de Fraag vun schismaatsch Preester-, Bischops- un Abtweehn upschuven wull. Kört Tiet later hett Friedrich aber den vun de Kardinälen vun den storven Gegenpaapst wählt Nahfolger Calixt III. anerkannt.[11]

Utsöhnen mit den Kaiser un Enn' vun dat Schisma

[ännern | Bornkood ännern]
Kaiser Friedrich Barbarossa ünnerwirft sück 1177 in Venedig Paapst Alexander III.

De Kuntakte tüschen den staufischen Kaiserhoff un ‚sien‘ Gegenpaapst weern siet den Dood vun Viktors IV., latestens siet den vun Paschalis III. rudimentär, wiel de Gegenpaapst meest kien groot politisch Gewicht mehr harr. Siet 1170 bestunn de Kaiser nich mehr up de Würzborger Eiden. De Stimmen bi Hoff, de up en Utgliek mit Alexander III. drängten, nehmen immer mehr to; Abt Hugo von Bonnevaux wurr in de Lombardei laden. En kaiserlich Delegatschoon hett mit de Kurie in Anagni en vörlöpigen Verdrag över dat Enn' vun dat Schisma uthannelt („Vörfreeden vun Anagni“), de beidsiedig Kompromisse in de Fraag vun schismaatsch Weehn un en Rückgaav vun de Mathildisch Göder an de Kark vörsehn dee. Alexander III. hett meest all vun Barbarossa investeert Bischöpen akzepteert, dorünner so illustre Persönlichkeiten, as den Mainzer Arzbischop un Riekskanzler Christian I. von Buch oder den Kölner Arzbischop Philipp von Heinsberg, de entgegen de päpstlich Exkommunikatschoon vun den Kaiser in' Investiturstriet to de hollen harrn.[12] Nahdem man sück eenig wurrn weer, wo de Freedensverhandlungen stattfinnen sullen, de ünner byzantienschen Infloot stahn Republiek Venedig, gelung dat Friedrich Barbarossa dör Henhollenstaktik Alexander III. to en Verzicht up de Restitutschoon vun de Mathildsch Göder to bewegen. Sluutend hemm sück Alexander III. un Friedrich I. up den Markusplatz in Venedig in en bewegen Szene utsöhnt.[13] An' 24. Juli 1177 hett Friedrich Barbarossa den Stratordeenst leist; He hett Alexander de Fööt küsst un hull den Paapst de Stiegbögell. In' Freeden vun Venedig hett de Kaiser Alexander III. an' 1. August 1177 as rechtmäßigen Paapst anerkannt. De Riekskanzler un Mainzer Arzbischop Christian I. von Buch, en vun Alexander sien langjohrig entscheedenst Gegnern, hett sück Alexander in' Tosommenhang mit den Freeden vun Venedig ünnerworfen un stell militärisch de Ordnung in' Karkenstaat (ut Sicht vun Alexander) weer her. De röömsch Kommune hett Alexander aber kört nah dat Darte Laterankonzil (5. - 19. März 1179) verdreeven, so dat he sien Levensabend an verscheeden Öörd binnerhalv vun dat Karkenstaat verbroch.[8]

Karkenstriet mit den engelschen König

[ännern | Bornkood ännern]

En wiederen Triumph harr Alexander all över den tweetmächtigsten Mann ut sien Tiet erringen kunnt. De engelsche König Heinrich II. harr um 1164 de Kark den Staat dör de Constitutions of Clarendon ünnerordnet. Nah en söss Johr lang düern Striet wurr in dissen Tosommenhang Thomas Becket afmurkst, de Arzbischop vun Canterbury. König Heinrich II. vun England muss in' Striet mit Alexander III. en Deel vun de Constitutions of Clarendon wedder upheven un sück an' 12. Juni 1174 in de Kathedrale to Canterbury en Geißelung ünnertrecken as ok ansluutend en ganze Nacht an dat Graff vun den hilligen Thomas Becket up Kneen liggend beden.

Laterankonzil

[ännern | Bornkood ännern]
Civita Castellana bi Viterbo. Gemälde, 19. Johrhunnert

Um wiedere Schismen to vermieden leet Alexander III. dat Darte Laterankonzil inberopen. In' März 1179 hett dat Konzil den Besluss faat, dat to en gültig Paapstwahl de Tweedrittelmehrheit vun de Stimmen vun de Kardinäle nödig weer.[8] As Jurist hett sück Alexander III. mit de kanonisch Ehegesetten befaat. He hett nee Kennteeken vun Wucher beslooten un verfüg dormit nee Regeln för Priesen un Tinsen. He hett ok de alleenige Toständigkeit vun den Hilligen Stohl för Hilligspreeken bestätigt.[14]

Paapst Alexander III. is in dat Exil vun Civita Castellana storven. Sien Gebeene wurrn nah Rom överführt. Sien Graff wurr aber vun röömsch Börger kört hauen.

Literatur

[ännern | Bornkood ännern]
  • Marshall W. Baldwin: Alexander III and the twelfth century. Glen Rock (NJ) 1968. (englisch)
  • • Paolo Brezzi: Alessandro III, papa. In: Alberto M. Ghisalberti (Hrsg.): Dizionario Biografico degli Italiani (DBI). Band 2 (Albicante–Ammannati), Istituto della Enciclopedia Italiana, Rom 1960 (italieensch).
  • • Paolo Brezzi, Andrea Piazza: Allesandro III. In: Massimo Bray (Hrsg.): Enciclopedia dei Papi, Istituto della Enciclopedia Italiana, Band 2 (Niccolò I, santo, Sisto IV), Rom 2000, OCLC 313581688 (italieensch)
  • Mary G. Cheney: The recognition of Pope Alexander III. Some neglected evidence. In: English Historical Review. Band 84, 1969, S. 474–497. (englisch)
  • Ludwig Falkenstein: Alexander III. und der Streit um die Doppelwahl in Châlons-sur-Marne (1162-64). In: Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters. Band 32, 1976, S. 444–494.
  • Walter Heinemeyer: „Beneficium – non feudum sed bonum factum“. Der Streit auf dem Reichstag zu Besançon 1157. In: Archiv für Diplomatik. Band 15, 1969, S. 155–236.
  • Kerstin A. Jacobi: Der Ehetraktat des Magisters Rolandus von Bologna. Redaktionsgeschichtliche Untersuchung und Edition (= Schriften zur Mediävistik 3) Hamborg 2004, ISBN 3-8300-1193-8.
  • Johannes Laudage: Alexander III. und Friedrich Barbarossa (= Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters 16). Köln/Weimar/Wien 1997, ISBN 3-412-15495-4
  • Willibald Madertoner: Die zwiespältige Papstwahl des Jahres 1159. Diss. Wien 1973.
  • John T. Noonan: Who was Rolandus? In: Kenneth Pennington und Robert Somerville (Hrsg.): Law, Church, and Society. Essays in Honor of Stephan Kuttner. Philadelphia 1977, S. 21–48. (engelsch)
  • Kenneth Pennington: Pope Alexander III. In: Frank J. Coppa (Hrsg.): The great popes through history. An encyclopedia. Westport (CT) 2002, ISBN 0-313-32417-4 (engelsch) online
  • Rudolf Weigand: Magister Rolandus und Papst Alexander. In: Archiv für katholisches Kirchenrecht. Band 149, 1980, S. 391–423.
  • Briefe Papst Alexanders III. In: Günther Hödl und Peter Classen (†) (Hrsg.): Die Briefe der deutschen Kaiserzeit 6: Die Admonter Briefsammlung nebst ergänzenden Briefen. München 1983, S. 199–216 (Monumenta Germaniae Historica, Digitalisat
  • Friedrich Wilhelm Bautz: Alexander III.. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 1, Bautz, Hamm 1975. 2., unverännert Uplaag Hamm 1990, ISBN 3-88309-013-1, Sp. 101–102.

Weblenken

[ännern | Bornkood ännern]
Alexander III.. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Enkeld Nahwiesen

[ännern | Bornkood ännern]
  1. ↑ Friedemann Bedürftig: Die Staufer, Darmstadt 2006, ISBN 3-89678-288-6, S. 26f.
  2. ↑ Gesta Friderici III, 10. In: MGH|Scriptores rerum Germ|46|177
  3. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 69.
  4. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 221.
  5. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 286.
  6. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 83f.
  7. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 88f.
  8. ↑ a b c d Friedemann Bedürftig: Die Staufer, Darmstadt 2006, ISBN 3-89678-288-6, S. 14.
  9. ↑ Jacques Le Goff (Hrsg.): Fischer Weltgeschichte. Band 11: Das Hochmittelalter. Frankfort an'n Main 2005 (ND), ISBN 3-596-60011-1, S. 96.
  10. ↑ Heinrich Pleticha (Hrsg.): Nationen, Städte, Steppenvölker – Die Welt im späten Mittelalter, Gütersloh 1989, ISBN 3-570-09656-4, S. 252.
  11. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 104f.
  12. ↑ Friedemann Bedürftig: Die Staufer, Darmstadt 2006, ISBN 3-89678-288-6, S. 15.
  13. ↑ Ferdinand Opll: Friedrich Barbarossa, Darmstadt 2009, ISBN 978-3-89678-665-4, S. 119ff.
  14. ↑ Jacques Le Goff (Hrsg.): Fischer Weltgeschichte Band 11: Das Hochmittelalter, Frankfort an'n Main 2005 (ND), ISBN 3-596-60011-1, S. 242.
Vörgänger Amt Nafolger
Hadrian IV. Paapst
1159 - 1181 		Lucius III.
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Alexander_III._(Paapst)&oldid=986470“