Örgel vun de Ludgerikark Nörden

Schnitger-Orgel in Ludgeri Nörden

De Örgel vun de Ludgerikark Nörden is 1686 bit 1693 vun Arp Schnitger baut wurrn. Se hett 46 Registers, dree Klaviaturen un Pedal. Na de Örgel vun de Jacobikark in Hamborg is disse Örgel in Nörden Schnitgers tweetgröttste Instrument in Düütschland un de gröttste Örgel in Oostfreesland. Histoorsch un musikaalsch is disse Örgel en besünners wertvull Kunstwark, klingt bannig mooi un is unner Faklüüd in de wiede Welt bekannt.

Historie

In de Örgellandschap Oostfreesland gifft dat de meeste historsche Örgel up en Stee. Hier sünd noch 90 Örgel ut söben Johrhunnerten bewohrt bleven. Sowat gifft dat nargends anners. Al ehrder hett Edo Evers (1618) en Örgel in de Ludgerikark baut, die noch Piepen van de ollere Örgel vun Andreas de Mare (1567) bruukt hett. Dör hör Stee an de südlicke Müür vun de Chor (achter de Stee, wo nu de Örgel steiht), weer se üm de Kanzel rum nich goot te hören. Daarüm baute Schnitger en för de Akustik optimole Örgelempoor, waarup de ne'e Örgel dicht an't Hööftschipp stunn un dor hör Klang utbreden kun. Sünnerlich is, dat nich twee, aver blot en enkele Pedaltoren baut wurr. Disse Toren trekkt sich üm de Pieler in't Südoosten hen un gifft sien Klang Richtung Hööftschipp weer. Acht ole Registers van de Mare un Evers, die Schnitger för sien Örgel övernomen hett, sünd noch bewoord bleven un klingen ganz besönners. De ne'e Örgel hett 46 Registers, veer Manualwarken up dree Klaviaturen un Pedal. In't 18. un 19. Johrhunndert hett man verscheden Registers, de Klaviaturen un de Windbalgen wegschmeten, üm dat se nich meer na de Gesmack vun Tied werrn. 1917 gaff dat Örder, dat man de Prinzipalpiepen ut Tinn för de Krieg ofgeven mutt. In 20. Johrhunnert hett man na un na de Örgel deelwies weer restaureert. Dat fung an, as 1927 Christhard Mahrenholz un Hans Henny Jahnn de Örgel ünnersöcht hebben, wonah de Firma P. Furtwängler & Hammer nah de domolige Insicht weer Registers ersett hebbt. Aver op de annere Siet hebbt se Klaviaturen van Schnitger ersett un groter utbaut un een veerde Klaviatur inbaut, dormit man dat Borstpositiv un dat Bavenpositiv för sück spölen kunn. Bavenwark un Pedal kregen en pneumaatsche Traktur. So hett man dit un dat van Schnitger kapott maakt. 1943 hett man de Örgel utlagert un 1948 weer opbaut. De Örgelmaker Paul Ott hett 1948 un 1957-1959 verscheden mol de Örgel restaureert, aver dat was nich wiet her. Wegen de te swakke Wind hett he sogor de Piepen verannert. Eerst dör de Restauratschoon vun de Örgelmaker Jürgen Ahrend (1981-1985) is de ole Klangpracht weer te Vörschien komen. Sien Rekonstruktschoon vun de Prinzipalen un de Tungenregisters kann nich beter, wordt seggt. De terzenreine Stimmung mit 1/5-syntonisches Komma is intussen as "Nörder Stimmung" bekennt, wordör de Klang ganz süver is. Ok bi anner ole un ne'e Örgel hett man disse Stimmung brukt, to'n Bispeel bi de groot Schnitgerörgel van de Jacobikark in Hamborg.

Dispositschoon

II. Hööftwark	CDEFGA–c3		I. Rückpositiv	CDE–c3
Quintadena	16'	E	Principal	8'	A
Principal	8'	A	Gedact	8'	E
Rohrfloit	8'	E	Octav	4'	S
Octav	4'	E	Rohrfloit	4'	S
Spitzfloit	4'	A	Octav	2'	E
Quinta	3'	A	Waldfloit	2'	S
Nasat	3'	A	Ziffloit	1'	S
Octav	2'	E	Sexquialt	2fak	E
Gemshorm	2'	S	Tertian	2fak	S
Mixtur	6fak	A	Scharff	6fak	A
Cimbel	3fak	A	Dulcian	8'	A
Trommet	16'	A	Tremulant
Vogelsang			Cimbelstern

III. Borstpositiv	CDEFGA–c3		Pedal	CDE–d1
Gedact (Holz)	8'	S	Principal	16'	A
Plockfloit (Holz)	4'	S	Octav	8'	E
Principal	2'	A	Octav	4'	A
Quinta	1 1/2'	S	Rauschpfeiff	2fak	A
Scharff	4fak	S	Mixtur	8fak	A
Regal	8'	A	Posaun	16'	A
III. Oberpositiv	CDEFGA–c3		Trommet	8'	A
Hollfloit (Holz)	8'	S	Trommet	4'	A
Octav	4'	S	Cornet	2'	A
Flachfloit	2'	S
Rauschpfeiff	2fak	A
Scharff	4-6fak	A
Trommet	8'	A
Vox humana	8'	A
Schalmey	4'	A
Tremulant

E = Edo Evers of oller, S = Arp Schnitger, A = Jürgen Ahrend

• Koppel üm dat III. an't II. Manual te schuven
• 2 Tremulanten
• 5 Ventiltrekken
• 3 Kielbalgen

Technische Details

• mechanische Spöl- un Registertraktur
• Windruck: 71,5 mm/WS
• Töönhööch: 5/8-Töön baven a¹ = 440 Hz
• verannerte terzenreine Stimmung

Born

• Gustav Fock: Arp Schnitger und seine Schule. Ein Beitrag zur Geschichte des Orgelbaues im Nord- und Ostseeküstengebiet. Bärenreiter, Kassel 1974, ISBN 3761802617.
• Walter Kaufmann: Die Orgeln Ostfrieslands. Ostfriesische Landschaft, Aurich 1968, S. 181-187.
• Harald Vogel / Reinhard Ruge / Robert Noah / Martin Stromann: Orgellandschaft Ostfriesland. Soltau-Kurier-Norden, Norden 1995, ISBN 3928327194, S. 27-31, 154.
• Harald Vogel / Günter Lade / Nicola Borger-Geweloh: Orgeln in Niedersachsen. Hauschild, Bremen 1997, ISBN 3931785505, S. 178-181, 353-354.

Opnamen

Opnamen vun all Schnitger-Örgel