Oliver Cromwell

Oliver Cromwell (* 25. April 1599 in Huntingdon; † 3. September 1658 in Westminster), grünn de Republik vun England un regeer as Lordprotektor över England, Schottland un Irland in de korte Tiet, wo Grootbritannien en Republik ween is.

An un för sik weer he en eenfachen Afordenten in dat Engelsche Ünnerhuus. In den Börgerkrieg vun dat Parlament gegen König Karl I. hett he toeerst dat Parlament siene Armee up de Been stellt un is achterher denn ok noch en groot Feldherr wurrn. He steek dorachter, as den König amenn de Kopp afneiht wurr. Dor hett dat Huus Stuart denn nich fudder versöcht, England üm to wanneln in en Staat, de vun en afsluuten König regeert warrt. Man up de annere Siet is dor ok nix vun wurrn, as Cromwell versöch, England up Duer in ene Republik üm to wanneln.

Leven

Wo he herkeem

Oliver Cromwell weer de Söhn vun Robert Cromwell (üm un bi 1560-1617) un den siene Fro Elizabeth Steward oder Stewart (1564-1654). De Familie höör to den Landadel to un leev in Huntingdon in de Graafschup Huntingdonshire in East Anglia. Sien Vadder stamm vun Catherine Cromwell af, wat ene öllere Süster vun Thomas Cromwell weer, de ünner Hinrich VIII. dat Amt vun den Lordsegelbewahrer utöövt harr. Thomas Cromwell harr sik dor ok för insett, dat sik de Anglikaansche Kark vun de Röömsch-kathoolsche Kark afsetten dö. Catherine ehre Kinner hefft al den Tonaam Cromwell annahmen. Dor wollen se woll mit wiesen, mit wat vun en beröhmten Mann se verwandt weern.

Wie dat in dat Parlament losgüng

Oliver Cromwell studeer an de Universität Cambridge. Dor kreeg he to'n eersten Mol wat to doon mit de Ideen vun den Puritanismus. Man sülms is he eerst in de Johren 1628 un 29 to'n Puritaner wurrn. Dormols seet he as Afordenten vun Huntingdon in dat Ünnerhuus. As König Karl I. (up engelsch: Charles I.) dat Parlament in dat Johr 1629 slaten harr un bit 1640 versöch, ohn dat Parlament to regeern, leev Cromwell as en groten Buer up sien Goot in Huntingdon un stünn sik dor goot bi.

1640 bleev Charles nix anners över, as dat Parlament wedder in to beropen. He bruuk Geld för den Bischopskrieg gegen Schottland un de neen Stüern, de dor för nödig weern, dröff bloß dat Parlament besluten. Cromwell stünn foorts up de Siet vun den König siene Feenden. De güngen bi un menen, nee Stüern geev dat bloß denn, wenn de König jem up de annere Siet mehr politische Freeheiten toseggen dö. In'n November 1641 verfaten se de Grote Remonstranz. Dat weer en Schrift, wo se sik vör dat Ünnerhuus doröver utlaten döen, wat de Regeern vun Karl I. allens verkehrt maakt harr. An de Siet vun John Pym weer dat Oliver Cromwell, de achter düsse Schrift stünn.

An'n 4. Januar 1642 versöch de König, de Anföhrers vun de Oppositschoon in dat Ünnerhuus achter Trallen to setten. He keem mit Suldaten in dat Parlament un woll fiev Lüde afholen, man de harrn dor al Wind vun kregen un weern utbüxt. De König möss mit leddige Hannen aftrecken. Man he harr mit düsse Saak en Greep na den Staat versöcht. Dat Parlament weer in Brass un woll nich Bott geven. Dor hett dat denn twee Börgerkriegen üm geven. Cromwell stell för dat Parlament en Armee up. Dat weer de New Model Army un de konn toslahn. Amenne hett düsse Armee den Utslag geven för den Sieg över den König siene Truppen. As dat Parlament ok den tweeten Börgerkrieg wunnen harr, is de König anklaagt wurrn vunwegen Hoochverraat. An'n 30. Januar 1649 is den König vör siene Residenz in Whitehall de Kopp afneiht wurrn. England weer denn Republik.

Böverst vun den Staat vun den Commonwealth

Vunwegen dat, wat Cromwell maken dö, geev dat Arger un Striet mit de Lüde in Schottland un Irland. Dor geev dat veel Minschen, de achter den König stünnen un vun ene Republik nix weten wullen. Schottland weer an un för sik en unafhängigen Staat un Irland en engelsche Kolonie. De engelschen Truppen nehmen nu düsse Länner in. In dat Johr 1649 sünd denn König siene Anhängers in Irland mit Gewalt ünnerkregen wurrn. In de Stadt Drogheda sünd up Cromwell sien Befehl bi 3.500 Lüde ümbröcht wurrn, as de Engelschen in de Stadt inrücken döen. Dormank weern bi 2.700 Suldaten, de up den König siene Siet stünnen un all Mannslüde vun de Stadt, de Wapen dregen döen, egolweg, ob dat Zivilisten weern oder Gefangenen oder kathoolsche Preesters. Noch hüdigendags steiht düt Afslachten en Freden twüschen Englänner un Iren in'n Weg. Cromwell meen avers, sien Befehl weer bloß na Kriegsrecht ween. Denn anners, as dat dor vörschreven is, harrn de Mannslüde, de Drogheda verdeffendeern döen, wietermaakt mit Scheten un Strieden, as de Stadt ehre Muern al braken weern.

In de Tiet vun den Freden na de Börgerkriegen regeer Cromwell dat Commonwealth of England. Vun'n 16. Dezember 1653 af an weer he „Lordprotektor vun England, Irland un Schottland“. Dat Parlament wull em nu geern to'n König maken, man he hett 1657 klaar maakt, he wull dat nich. Gegen dat Enne vun den Börgerkrieg geev dat ok Meutereen un Upstänn in de Armee. De hüngen mit Geldsaken tosamen: De Sold weer nich utbetahlt wurrn. Cromwell güng gegen düsse Upstänn stracks gegenan. He wull ok nix to kriegen hebben mit de Levellers. Dat weern de Gliekmakers, de sik för de lüttjen Börgers dick maken döen un achter de en Deel vun dat Parlament stünn. Denn geev dat ok noch de True Levellers. Dat weern de Wohren Gliekmakers ünner jem ehren Baas Gerrard Winstanley. De streden för en christlichen Kommunismus. Dor is Cromwell mit Gewalt gegen vörgahn.

Cromwell siene Butenpolitik bröch England in Striet mit de Nedderlannen. He harr de Akte vun de Navigatschoon rutgahn laten. Dor keem dat denn to'n Engelsch-Nedderlannschen Krieg vun 1652 bit 1654. 1653 löös he sien Kabinett up un sien Stil vun Regeern seeg nu jummers mehr ut as en Militärdiktatur. De Titel Lord Protector scholl vun nu af an ok arflich ween.

Cromwell is an'n 3. September 1658 storven. He harr sik, woll in Irland, Malaria totagen. Bavenhen harr he „Steene“, wat woll bedüden deit, dat mit siene Neren un mit de Blaas wat nich stimmen dö. Sien leevste Dochter Elizabeth weer kort vördem storven.

Cromwell sien Söhn Richard Crowell weer vun sien Vadder utkeken wurrn un scholl em nafolgen. Man he kreeg de Armee nich in'e Hand un regeer bloß bit April 1659. Denn güng he na Paris in dat Exil.

Dat Parlament stell nu dat Königriek wedder her. 1660 is Karl I. sien Söhn Karl II. to'n König maakt wurrn. Oliver Cromwell siene Lieke wurr 1661 ut Westminster Abbey utbuddelt un na den Dood noch mol henricht. Sien Överresten sünd denn bi den Londoner Galgenplatz Tyburn in en Graven smeten wurrn, de Kopp weer upspeet up en Speet. Later verswünn de denn un 1960 is Oliver Cromwell sien Kopp in en Keksdoos wedderfunnen wurrn. He weer inbalsemeert. In dat Sidney Sussex College in Cambridge is he denn inmuert wurrn. Dor harr Cromwell vörmols studeert.

Cromwell is de teintleevste Brite ut all Tieden. Dat hett en Ümfraag vun de BBC rutfunnen.

Theaterstücken un Filmen

Cromwell (1827)
Cromwell (1970)
Cromwell und andere Stücke (Christoph Hein, 1981)
To Kill a King (2003)

Warken vun Cromwell

The Writings and Speeches of Oliver Cromwell. Edited by W.C. Abbott, (4 Vol.). Cambridge/Massachusetts 1937–1947

Schriften över Crowell

Antonia Fraser: Cromwell: Our Chief of Men. Methuen, London 1985, ISBN 0-413-57390-7.
Christopher Hill: God’s Englishman. Oliver Cromwell and the English Revolution. London 1970, ISBN 0-297-00043-8.
Mirko Jelusich: Cromwell, München, 1933
Peter de Mendelssohn: Das Gewissen und die Macht. In: Die Geburt des Parlaments. München 1983, ISBN 3-596-22524-8.
Karl Heinz Metz: Oliver Cromwell. Muster-Schmidt, Göttingen 1993, ISBN 3-7881-0142-3.
Peter Gaunt: Oliver Cromwell. Blackwell 1996, ISBN 0-631-18356-6.