Wiehnacht
Wiehnacht (ok Wiehnachten oder Christfest) is dat Fest vun Jesus Christus siene Geboort. Na den christlichen Gloven heet dat, dat an düssen Dag Gott en Minsch wurrn is. De wichtigste Dag vun dat Fest is de 25. Dezember, man de Fieree geiht al den Avend vörher los. Wenn an den „Hilligavend“ (ok „Hillige Nacht“ oder „Christnacht“ nömmt) an'n 24. Dezember de Sünn ünnergeiht, denn is dat so wiet. In allerhand Staten is Wiehnachten en gesetzlichen Fierdag, faken fangt dor ok die Wiehnachtsferien an. In Düütschland, Öösterriek un Delen vun de Swiez warrt an'n 26. Dezember ok noch de Tweete Wiehnachtsdag fiert.
Allgemeen
[ännern | Bornkood ännern]Wiehnachten is tohopen mit Paaschen un Pingsten en vun de dree christlichen Hööftfesten (kathoolsch: Hoochfesten) in dat Karkenjohr. Düt Karkenjohr geiht mit de Adventstiet los. De Wiehnachtstiet fangt den na Sünnünnergang an'n Hilligen Avend mit de Christvesper (evangeelsch) oder mit de Christmette (kathoolsch) an. Se geiht toenne an den lesten Sönndag na Epiphanis, dat is de Dag vun de Hillige Dree Königen an'n 6. Januar. Wannehr düsse leste Sönndag na Epiphanias liggt, dat is vun Johr to Johr ünnerscheedlich. Dat hangt dor mit tosamen, wie dat Oosterfest in't Johr liggt. Oostern warrt ja na'n Maand utrekent un liggt jedet Johr anners.
As Fierdag vun de Kark finnt sik de 25. Dezember to'n eersten Mol in Rom in dat Johr 336. Worüm dat just an düssen Dag fiert warrt, kann een nich genau seggen. De Dag liggt dicht bi den Dag vun de Wintersünnwenn. Dor warrt Jesus siene Geboort verbunnen mit dat Torüchkamen vun dat Licht in de düstern Wintermaanden. Bavenhen is dor in de Antike nu de röömsche Fierdag för den Gott Sol Invictus mit aflööst wurrn. Faken is ok seggt wurrn (besunners in de Tiet vun den Natschonalsozialismus), de Wiehnachtsdag harr wat mit dat germaansche Julfest to doon. Man vun düt Fest is eerst veel later wat to hören.
Hüdigendags fiert Christen un Nichchristen Wiehnachten tomeist as en Fest för de ganze Familie. Dor schenkt de Lüde sik wat. So is dat in evangeelsche Länner al vun dat 16. Johrhunnert af an Bruuk. Bi de Kathoolschen hefft de Kinner fröher jem ehr Geschenken an'n Sünnerklaasdag kregen. Jummers wedder is to de Fieree wat Nees hentokamen. Vun dat 11. Johrhunnert af an geev dat Krüffspelen, Wiehnachtsbööm kemen dor in't 16. Johrhunnert to un de Wiehnachtsmann is dor denn noch in't 20. Johrhunnert tokamen. De Wiehnachtsmann hett den Sünnerklaas un dat Christkind in verscheden Gegenden mit de Tiet an de Siet schaven, oder is dor ok mit tohopenmuddelt wurrn.
Wo dat Woort vun herkümmt
[ännern | Bornkood ännern]To'n eersten Mol is dat Woort Wiehnachten in dat Johr 1170 to lesen: „diu gnâde diu anegengete sih an dirre naht: von diu heizet si diu wîhe naht.“ („De Gnaad keem to us düsse Nacht: Dorüm heet se nu Wiehnacht.“)[1]
Al fröh is seggt wurrn, dat düsse Naam woll al ut vörchristlich Tieden stammen dö: „das dieser heydnisch nam [Ostern] und standt nicht von Petro, sonder von den heyden in das christenthumb ist kommen, wie auch die fasznacht, weinnacht etc.“[2]
De eerste Deel vun dat Woort Wieh, ooldsassisch wîh, bedutt hillig. Dat gifft ok Spraakforschers, de seggt, dat harr mit *wich-a-z to doon, wat dat Partizip passiv vun de Wuddel wîq (wieken) is: Dat düüd denn up en Oppertier hen, wat vun de Heerd afsunnert weer un scholl ok wat mit dat latiensche Woort victima to doon hebben.[3]
Martin Luther hett bi Wiehnachten an wegen dacht (hoochdüütsch: wiegen) un hett dor denn dat Woort Wygenachten vun maakt, „vunwegen dat wi dat Kindeken weegt“.[4]
Man ok de twete Hälft vun dat Woort „Wieh-nachten“ is gediegen un wiest, dat dat Woort al bannig oolt is. Tacitus hett in siene Germania in dat 11. Kapitel över de Germanen schreven: nec dierum numerum, ut nos, sed noctium computant (Se tellt nich de Dage, as wi dat doot, man de Nachten).
De Historie vun dat Wiehnachtsfest
[ännern | Bornkood ännern]In dat Nee Testament warrt nich vertellt, wannehr Jesus boren is. De eersten Christen hefft dor ok nix vun afwüßt. Man al in dat 2. Johrhunnert warrt dor denn doch na fraagt. Verscheden Gelehrten hefft sik dor den mit ut'neensett. Dor speel de Dag- un Nachtgliekheit in't Vörjohr an'n 25. März en besunnere Rull. De Gelehrten glöven dormols, dat weer woll de eerste Dag vun de Schöpfung ween un ok de Dag, an den Christus storven weer. Vör dat Johr 221 schrifft Julius Africanus, Jesus weer an'n 25. März an't Krüüz slahn wurrn un he weer ok just an düssen Dag tüügt wurrn. Wenn een denn akraat 9 Maanden torekent, denn so möss Jesus ja woll an'n 25. Dezember up'e Welt kamen ween.
In Ägypten hett Clemens vun Alexandria [5] an den Anfang vun dat 3. Johrhunnert ganz anners dor över dacht. He meen, Jesus weer woll in de Tiet vun Paaschen na Pingsten boren. In de öllsten christlichen Klenner, de dat gifft, warrt angeven, dat Christus an densülbigen Dag boren un storven is. Dat weer de 14. Nisan vun den jöödschen Klenner. So steiht dat ünner annern in den Oosterkanon vun Hippolyt vun Rom, De pascha computus, to lesen. Düsse kanon is ut dat Johr 222.[6] Hippolyt weet also noch nix vun Jesus siene Geboort an'n 25. Dezember.
In de Karken vun dat Morgenland in Palästina geev dat de Wiehnachtslesungen ut de Bibel in de drüdde Week na Paaschen, bi de Armeniers weern se up'n 5./6. Januar fastsett un bi de Georgiers up'n 25./26. Dezember. Dat geev also ene Tiet, dor is Wiehnachten in Palästina midden in'n Maimaand fiert wurrn. Dat gifft ok en Bericht vun de Nonn Egeria ut düsse Tieden. Dor schrifft se vun en besunnern Goddesdeenst in de Nacht in de Kark vun Jesus siene Geboort to Bethlehem. Un in dat Museum vun Konstantinopel is en Doos to sehn, dor is en Reliquie in (Enkolpion) un dor is en Krüff up to sehn un de Text, de dor bi steiht, de wiest up den 25. Mai hen. Un en Afschrift vun en ole Liturgie in Palästina hett de Wiehnachtsliturgie ünner den 16. bit 28. Mai stahn (Kluge).
To'n eersten Mol warrt utdrücklich vun Wiehnachten up'n 25. Dezember schreven bi Furius Dionysius Filocalus in sien Chronograph vun 354. De grippt up Borns ut Rom torüch, de ut dat Johr 336 stammen doot. Dor steiht in en List mit de Naams vun de röömschen Konsuln to lesen: „Christus is in de Tiet, as C. Augustus un L. Aemilianus Paulus Konsuln weern, an'n 25. Dezember boren wurrn. Dat weer en Freedag, de 15. Dag vun dat Maandöller.“ Dat warrt avers hüdigendags dor över streden, ob düsse röömsche Born ok echt is, oder bloß namaakt. Jedenfalls is de Text so to verstahn, dat an'n 25. Dezember in Rom Wiehnachten ok as Fierdag fiert wurrn is. Wie lange dat al vör düsse Tiet in Rom so holen wurrn is, kann een hüdigendags avers nich akraat seggen.
To de Wiehnacht heurt dat Evangelium na Lukas, wat dat meist kennte is. Obers ok Matthäus snackt in sien Evangelium vun de Geburt Christi.
In’t 16. Johrhunnert keem denn de Bruuk mit den Dannenboom op. Toeerst in Straßburg.
Borns
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ J. Kelle 1858
- ↑ Franck 1538
- ↑ Grimm 1984, Bd. 28 Sp. 473 f.
- ↑ Luther Bd. 2, 531 und 37, 48
- ↑ Stromata I 145, 6
- ↑ Strobel 1962, S. 183 ff.
Websteden
[ännern | Bornkood ännern]- http://private.addcom.de/plattgaarn/lukas2.htm Dat Evangelium na Lukas to de Wiehnacht