Slott Lütsborg
Dat Slott Lütsborg is en Waterslott in de Gemeend Lütsborg in Oostfreesland.
De Slottanlaag is naamsgevend för de Gemeend un besteiht ut en Wahnhuus, en Vörborg un en Park. Dat Slott liggt östlich van de Stadt Nörden un wurr in den Verloop van de Johrhunnerte mehrfack grundleggend umbaut. De dreeflögelige Vörborg hörrt to de tweet, van den Hööftling Unico Manninga van 1557 bit 1576 upricht Anlaag, hör Doortoorn van 1731 to de dart. Dat Slott sülvst entstunn in de Johren 1959 bit 1960 up de Grundmüern van den afbrennt Vörgängerbau.
Baugeschichte
[ännern | Bornkood ännern]
In Lütsborg stunn siet 1212 en Uthof (Butenhoff) van dat oostfreesch Hööftlingsgeschlecht Manninga, de Herren van Westeel, Pewsum un Bergum. Dissen Hoff hett Lütet I. Manninga vermootlich um de Midden van dat 14. Johrhunnert to en Steenhuus utbauen laaten. He wurr so to’n Naamsgever van dat Slott tun de sück dorum entwickeln Oortschap.
Sien Neffe Lütet II. hett sluutend den Stammseet van dat Geschlecht up den stormflootsekeren Geestrand östlich van de Stadt Nörden verleggt, nahdem de olt Residenz in Westeel 1374 dör de Eerste Dionysiusfloot verloren gahn weer. De sien Enkel, Lütet III., hett dat Steenhuus denn bit 1430 to en veerflögelig Borg utbaut.[1] De Grundmüern van dat hüüdige Slott stammen noch ut disse Tiet.[2]
Wiels de Sassisch Fehde hemm Truppen van de Swaart Garde de Borg 1514 ut Dülligkeit dorför, dat hör de oostfreessch Graaf Edzard II. dree Munitschoonsscheep röövt harr, kört un kleen hauen.[1]
Hööftling Unico (Onneke) Manninga (1529–1588) leet de van en Grafft umgeven Borg in de Johren 1557 bit 1576 an de oorsprünglich Stäe as Slott in den Stil van de Renaissance[3] wedder upbauen un hett to de Anlaag noch en Vörborg uprichten laaten, de bit hüüd erhollen is. Nah den Dood van Unico Manninga hett sien eenzig Dochter Hyma de Borg arvt. Dör hör Heiraat mit den Rieksfreeherrn Wilhelm zu Innhausen und Knyphausen keem de Lütsborg 1588 in den Besitt van de Familie Knyphausen (hüüd Grafen zu Innhausen und Knyphausen), de bit hüüd Besitter van Slott Lütsborg mit Wald un Park sünd.[2]
Wiels den Dartigjohrigen Krieg hemm Truppen van Ernst von Mansfeld 1632 dat Slot tun de umliggend Dörper besett. Se hemm de Umgeven mit hooch Kontributschonen belast, un dat, ofschons Dodo zu Innhausen und Knyphausen, de Söhn van den Slottherrn Wilhelm zu Inn- und Knyphausen, in Mansfelder Deensten stunn.[2] Slott tun Bevölkerung hemm ok swoor ünner de Inquarteeren van kaiserlich Truppen ünner Oberst Matthias Gallas (1627–1631) as ok dör Besetten van Truppen van de antikaiserliche Allianz (1637–1650)| leeden.[2] Nahdem de Besetter wegg weern, weer ok de Bausubstanz van dat Slott möör. In de folgend Johren verfull dat immer mehr, bit Dodo (II.) zu Innhausen und Knyphausen (1641–1698) de Anlaag van 1677 bit 1679 in‘n Stil van den Klassizistischen Barock umbauen leet.[2] Carl Philipp zu Innhausen und Knyphausen (1711–1784) leet Anfang van dat 18. Johrhunnert de olt Doortoorn van de Vörborg un de Toogbrüggen daalrieten. De halfmaandförmig Brügg muss en liek Brügg wieken un an de Stäe van den olt Doortoorn kreeg dat Gebäude 1731 en zentraal, tweegeschossigen barocken Doortoorn, de nah dat Verleggen van de Hööfttofohrt van de Ost- up de Nordsiet entstunn.[4]
An’n tweeten Wiehnachtsfierdag 1893 keem dat in Lütsborg to en swoor Brand. Utlöser weer en ümfallen Wiehnachtsboom.[3] De hett de Lienwandtapeten in Brand sett. Dat düer düchtig lang, bit de Füerwehren ut Haag un Nörden in Lütsborg indrapen deen, so dat se en meest vullstännig Daalbrennen van de binnerhalv en breet Graft liggen Hööftborg nich mehr verhinnern kunnen. Dorbi gungen ok völ künstlerisch un historsch wertvull Objekte verloren, so etwa hunnerte van Gemälden van hollandsch Maler ut dat 17. Johrhunnert, een Ölgemälde van den preußischen Hoffmaler Antoine Pesne, wertvulle freesch un hollandsch Schappen, Tapisserien as ok de gesamten Rüstkamerbestände.[1] Graf Edzard zu Innhausen und Knyphausen leet dat Slott van 1894 bit 1896 dör den renommeerten Architekten Hermann Schaedtler ut Hannober in’n Stil van de Neorenaissance weer upbauen. Schaedtler hett sück eenersiets mit sien Entwurf an historsch Vörbiller van de nedderlannsch-däänsch Renaissance, up de anner Siet aber ok an jüngere Slottbauten in de Verwandtschap van den Bauherrn richt.[5][6] En wieder Utbau van dat Slott wurr bit 1908 maakt.[3]
Wiels den Tweeten Weltkrieg sünd 140 swoor Bomben in’n März 1944 up dat Borggelände fallen. Dordör keemen mehrere Minschen to Dood un dat Slott wurr swoor beschädigt.[1] Dat wurr dornah provisorisch weer herricht, so dat dat deelwies weer bewahnbar weer. 1956 is dat weer afbrennt, worbi man den Grund nich weeten deiht. Fürst Wilhelm Edzard zu Innhausen und Knyphausen leet doruphen den hüüd vörhannen Bau in moderneren Stil up de Grundmüern van fröheren Slöttern weer upbaut. Van de Vörgängerbauten sünd blots de lang streckt Backsteenbau van de Vörborg un de Doortoorn erhollen.
Baubeschrieven
[ännern | Bornkood ännern]Dat Slott besteiht ut en tweegeschossig Veerflögelanlaag ut Backsteen mit twee Toorns. Dat entstunn in de Johren 1959 bit 1960 nah up den barocken Vörgängerbau torüchgahn Entwürfen van Wilhelm Edzard zu Inn- und Knyphausen. De hett de Architekt Hans-Heinrich von Oppeln-Bronikowski umsett.[7] Wesentlich öller is de Vörborg: Den parallel to de Straat liggen, lang streckten Backsteenbau leet de Familie Inn- und Knyphausen in dat 16. Johrhunnert in de Formenspraak van de nedderlannsch Renaissance uprichten. De tweegeschossige Doortoorn mit en rundbagige Dörfohrt, sietlich Pilastern, swungen Sandsteengeevel un wappenhollen Löwen entstunn 1731 in dat Zentrum van de Vörborg.
Slottpark
[ännern | Bornkood ännern]
De Slottpark Lütsborg wurr Anfang van dat 18. Johrhunnert in’n Stil van den nedderlannschen Barock anleggt un wies den dormaligen Tietgeist entsprekend en lüttdeelig Parzelleeren up. Enn‘ van dat 18. Johrhunnert full he wöst. Edzard Mauritz Freiherr von Inn- und Knyphausen leet hüm doruphen in de Johren 1790 bit 1813 van den Ollnborger Hoffgörner Carl Ferdinand Bosse nee anleggen. Nah sien Plääns entstunn up dat etwa 30 Hektar groot Areal de gröttste private Engelsch Landschapsgorden van Norddüütschland. Düütlich is de Anlaag de in de tweet Hälft van dat 18. Johrhunnert insetten Henwennen to de Romantik in den Sinn van Jean-Jacques Rousseau antosehn. He tellt to de wenigen up den Kontinent erhollen Bispeelen van disse fröhromantischen Gordentyp. Dör den Park führt en Weegnett van ca. 5 km Längt, dat de Apenlichkeit togänglich is, wo man aber Inträe betahlen moot.
Siet 2015 wurrd jedes Johr in’n Fröhharvst in den Slottpark van Lütsborg dat Luchtkunstfestival „Illumina“ dörführt. Dorbi wurrn Bööm illumineert, aber ok Lichtinstallatschonen upbaut. De Dorbeeden wurrd dör Klangeffekte un spraaken Texte akustisch ünnermalt. Dör de 14 Szenarien führ 2017 en ca. twee Kilometer lang Rundkurs.[8]
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]nah Schriever alphabetisch ordnet
- Birgit Alberts: Der Lütetsburger Schloßpark, seine Entstehung und Entwicklung 1790–1813: Eine Pflanzenanalyse. In: Die Gartenkunst 10 (1/1998), S. 59–74.
- Fridrich Arends: Erdbeschreibung des Fürstenthums Ostfriesland und des Harlingerlandes. Wittwe Hyner, Emden 1824, S. 406–407. (PDF; 37,2 MB).
- Udo von Alvensleben: Die Lütetsburger Chronik. Geschichte eines friesischen Häuptlingsgeschlechts. Ruhfus, Dortmund 1955. / 2., unverännert Uplaag, Wallstein Verlag, Chöttingen 1988, ISBN 3-89244-005-0.
- Gerhard Canzler: Schloss Lütetsburg. Risius, Weener 2007, ISBN 978-3-88761-105-7.
- Ernst Andreas Friedrich: Die Lütetsburg bei Norden. In: Wenn Steine reden könnten. Band II, Landbuch-Verlag, Hannover 1992, ISBN 3-7842-0479-1, S. 98–99.
- Wolfgang Kehn: Ethik und Ästhetik – Der Landschaftsgarten um 1800 als Kunstwerk und als Lebensform am Beispiel des Knyphausenschen Parks zu Lütetsburg in Ostfriesland. In: Die Gartenkunst 10 (1/1998), S. 1–58.
- Rainer Schomann (Hrsg.), Urs Boeck: Park des Schlosses Lütetsburg in: Historische Gärten in Niedersachsen, Katalog zur Landesausstellung, Eröffnung am 9. Juni 2000 im Foyer des Niedersächsischen Landtages in Hannover. Hannover, 2000, S. 144–145.
Weblinks
[ännern | Bornkood ännern]
- Website van dat Slott
- De Lütsborg un de Slottpark
- Rekonstruktschonsteeknung van Wolfgang Braun
Enkeld Nahwiesen
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ a b c d Günter Müller: 293 Burgen und Schlösser im Raum Oldenburg-Ostfriesland. Ollnborg 1977, S. 177 ff.
- ↑ a b c d e Gerhard Canzler: Die Knyphausens seit 400 Jahren auf dem Schloss Lütetsburg. In: Ostfriesischer Kurier van’n 4. Juni 1988.
- ↑ a b c Claudia Rammin: Schloss Lütetsburg – herrschaftlicher Sitz in Ostfriesland. In: Deutsches Adelsblatt. Utgaav November 2011. S. 7–13.
- ↑ Deutsche Stiftung Denkmalschutz: Förderprojekt Schloss Lütetsburg, afropen an’n 22. Mai 2013.
- ↑ Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte (Hrsg.): Historismus in Nordwestdeutschland. (Begleitband to de glieknaamig Utstellung in dat Museumsdörp Cloppenborg van’n 24. Juni bit 9. September 2001) Isensee, Ollnborg 2001, ISBN 3-89598-783-2, S. 80.
- ↑ Cordula Steffen-Hammes: Die Schlossbauten des Architekten Hermann Schaedtler von 1888-1927. Eine traditionelle Bauaufgabe in ihrer Spätphase. Dissertaschoion, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, 1996, S. 299 f.
- ↑ schlosspark-luetetsburg.de: Schloss, afropen an’n 30. November 2018.
- ↑ Norddüütsch Rundfunk: Lust auf Norden. Video. 22. September 2017, 9'23 bis 12'20