Primus (Schipp)

De Primus nadem se bargt worrn is

De Primus weer en Raddamper, de 1839 in England boot worrn is. De Naam steiht för een von de swoorsten Schippsunglück’ op de Elv. An’n 21. Juli 1902 is se vör Nienstedten sunken. 103 Lüüd sünd doodbleven.

Schipp

De Primus is 1839 op de Warft Ditchburn & Mare in Blackwall (London) von’n Stapel lopen. Dat Schipp weer 27,73 Meter lang un de Rump 3,97 Meter breed. Tohoop mit de Schüffelrääd weer dat Schipp 7,92 Meter breed. Dat harr en Deepgang von 0,63 Meter un en Tunnaasch von 24 NRT. De Verdrängung weer 60 Tunnen. Utrüst weer dat Schipp mit twee Twee-Zylinner-Dampmaschienen, de en Leistung von 25 PS (18 kW) harrn un de twee Schüffelrääd andreven hebbt.

Dat Schipp keem in’n November 1839 von England na de Ünnerelv un is dor toeerst in’n Dezember 1839 vertredungswies för den Raddamper Neptun as Fähr twüschen Hamborg un Horborg föhrt. 1840 hett de Damper verscheden Fohrten na de Ünnerelv un bet Hoopt maakt un weer denn von’n 22. März 1841 af an as Fähr twüschen Hamborg un Horborg in Deenst. Nadem de Fährsellschop 1846 en ne’e un gröttere Fähr mit’n Naam Primus II in Deenst nahmen harr, is de ole Primus ok woll de lüttje Primus nöömt worrn. Von’n 11. April 1853 af an is dat Schipp twüschen Horborg un Buxthu föhrt. 1856 is dat Schipp an Pickenpack & Meyer in Buxthu verköfft worrn. Siet 1893 is dat Schipp för de Reederee Pickenpack & Hinck as Utfloogsdamper föhrt. Dat Schipp weer för 172 Passageere tolaten un harr en Kru von söven Mann.

Ünnergang

Dat Schipp weer in de Nacht von’n 20. op’n 21. Juli 1902 op’n Trüggweg von Cranz in Oolland de Elv rop na Hamborg. An Boord weren 206 Lüüd, Maten von de Ledertafel „Treue von 1887 zu Eilbeck“ ut Eilbeek, de trüggkemen von jemehr Sommerutfloog. Dat weer „… das einzige Vergnügen (…), das sie sich im ganzen Jahr leisten können“ (so hebbt dat de Hamburger Nachrichten in en Bericht schreven).

Kort na Middernacht is de Primus von’n Seesleper Hansa von de HAPAG an de Sied rammt worrn. De Scheep sünd toeerst inenanner steken bleven, denn hett sik de Primus aver wedder lööst un is afdreven. Binnen en poor Minuten is dat Schipp sunken. De Käptn von de Hansa hett noch versöcht, de Primus an dat Över von de Elv to drücken, kunn aver nich dichter as op 80 bet 40 m an dat Över rankamen, von wegen dat sien Schipp ans oplopen kunn.

An Boord dee Panik utbreken: De Rump von de Primus lööp gau mit Water vull. Ok de Füren von’n Ketel weer nich mehr ünner Kuntrull un Rook un Füür deen noch mehr Schrecken verbreden. Veel von de Passageere weren ünner Deck un kemen nich rut. Familien sünd in dat Dörenanner trennt worrn, so dat Lüüd op de Söök na Angehörige von dat Water överrascht worrn sünd, dat gau indringen dee.

De 19 Johr ole Kellner Emil Eberhard hett fiev Passageere ut’n Rump reddt, bevör he bi’n Versöök noch mehr to redden verdrunken is. Allens tohoop sünd 103 Minschen doodbleven; de Lüüd, de överleevt hebbt, kunnen sik op de Hansa un op den Damper Delphin, de dor gau tokeem, oder an dat Över redden.

In de Tied na dat Unglück sünd noch en ganze Reeg Dode an dat Över von de Elv spöölt worrn. Alleen in Wedel sünd twüschen 1902 un 1905 rund een Dutz Lieken funnen worrn, de to dat Unglück rekent warrn kunnen (Verwaltungsbericht von de Stadt Wedel, Berichtstiedruum 1900 bet 1905).

Oorsaken

To dat Unglück is dat dör en Keed von Ümstänn kamen, de aver nich kumplett opkloort warrn kunnen:

De Primus harr toveel Minschen an Boord. Dorüm keem dat Schipp, dat mit över sösstig Deenstjohren een von de öllsten op de Elv weer, blots swoor gegen de Strömung in dat Fohrwater op de süden Kant gegenan. De Strömung op de noorden Kant weer normalerwies nich so dull, dorüm hett Käptn Johannes Peter dor wohrschienlich op gauere Fohrt hööpt. Welk Passageere schullen ok in Nienstedten von Boord gahn. So weer de Primus to de Tied von dat Unglück dicht bi dat Noordöver von de Elv. De Primus weer dormit in’n Gegenverkehr von de Scheep, de von Hamborg stroomaf kemen. Dat Schipp harr ok blots een Reddungsboot. Dorto keem noch, dat to Anfang von dat 20. Johrhunnert de gröttste Deel von de Lüüd Nichswemmers weren. So weer ok de blots lüttje Afstand to dat Över för vele Lüüd to groot un se sünd verdrunken. Tosätzlich weren de Lüüd to’n Vergnögen ünnerwegens un de Passageere harrn deelwies wohrschienlich wat drunken.

De Primus weer na de Grött un Leistung ehren Gegener düüdlich ünnerlegen (de Hansa harr üm un bi teihn Maal de Verdrängung un twintig Maal de Maschinenleistung) un is von’n Opprall veel harter drapen worrn.

Wat de Lüüd na dat Unglück utseggt hebbt, hett sik faken in vele Details ünnerscheden; liekers hett de Käptn von de Primus, de den Ünnergang överleevt hett, bi de Verhandlung vör dat Seeamt de Schuld an dat Unglück tospraken kregen.

Reakschonen

Christusstatue op de Graffanlaag

De Ledertafel „Treue von 1887“ weer en sozialdemokraatschen Arbeidergesangsvereen. De Lüüd an Boord weren Arbeiders, lüttje Anstellte un Handwarkers. Sogor Willem II. hett an en Spennenakschoon för de Nablevenen deelnahmen, de en för de Tied temlich grote Summ tohoopbröcht hett.

As de Sarken mit de 78 Doden, de op’n Karkhoff Ohlsdörp begraven warrn schullen (de annern sünd op annere Karkhööv begraven worrn), von Vereensmaten, de överleevt hebbt, von’n Haven ut na Ohlsdörp dragen worrn sünd, stünnen mehr as 100.000 Minschen an’e Straten, veel mit rode SPD-Fahnen, so dat de Truertog ok to en Machtdemonstratschoon von de Sozialdemokratie worrn is, de in düsse Tied mehr un mehr hoogkamen dee. In welke Bedrieven is de Arbeid dalleggt worrn. De SPD hett noch bet 1932 an’n Johrsdag von dat Unglück Truerfiern vör dat Gemeenschopsgraff fiert.

Na’n Ünnergang

De Gedenksteen an’t Över von de Elv

Dat Wrack von de Primus is korte Tied na dat Unglück ut en Deepd von rund acht Meter borgen worrn. 26 Dode hebbt se dor noch in funnen. Dat Schipp hebbt se wedder opboot un lööp noch en poor Johr ünner den Naam Buxtehude. 1910 is dat afwrackt worrn, wat woll ok dor an leeg, dat de Vörgeschicht von dat Schipp bekannt weer un dat dorüm as Utfloogsdamper nich mehr so geern leden weer.

Gedenken

An’t Över von de Elv von Nienstedten erinnert bi „Jacobs Treppe“ en Gedenksteen an dat Unglück, de von de Patriootsche Sellschop stift worrn is. Dat Gemeenschopsgraff op’n Karkhoff Ohlsdörp hett de Direkter von’n Karkhoff, Wilhelm Cordes, sülvs gestaltet. In’n Middelpunkt steiht to’n Andenken an de Oppers en Christusstatue. Op de enkelten Gräver liggt siede Pultsteen mit Bronztafeln, de ümschichtig lüttje Bildmotive wiest, ünner annern ok de beiden Scheep kort vör dat Tohoopstöten.

Literatur

Karl-Heinz Meier: Die „Primus“-Katastrophe. Dokumentation einer Tragödie. Sutton Verlag, Erfurt 2007, ISBN 978-3-86680-087-8