Oranje-Friestaat

Oranje-Vrijstaat (Nedderländsk)
Oranje-Vrystaat (Afrikaans)

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: keen Motto
Natschonalhymne: Volkslied van de Oranje Vrijstaat
Hööftstadt	Bloemfonein 5° 33′ N, 0° 13′ W
Gröttste Stadt	Bloemfontein
Amtsspraak	Nedderländsk
Regeren Präsident	Republiek 1854–1855 Josias P. Hoffman 1855–1859 Jacobus N. Boshoff 1859–1863 Marthinus Wessel Pretorius 1864–1888 Johannes H. Brand 1889–1895 Francis William Reitz 1896–1902 Marthinus T. Steyn 29.-31. Mai 1902 Christiaan Rudolph De Wet
Sülvstännigkeit	17. Februar 1854 – 31. Mai 1902
Grött  • Allens  • Water (%)	129.480 km² km² ca. 100.000 (1875) %
Inwahnertall  • 1875 afschätzt  • Inwahnerdicht	ca. 100.000 0.6/km²
Geldsoort	Oranje-Freestaat Pund ([[ISO 4217|]])
BBP	$ () $ je Kopp
Tietzoon	UTC+2 (UTC)
Internet-TLD	[[]]
ISO 3166
Vörwahl	+
Koort vun dat Land

De Oranje-Friestaat (Nedderländsk: Oranje-Vrijstaat, Afrikaans: Oranje-Vrystaat, afköört as OVS) was een unafhängige Burenrepubliek in’n süüdliken Afrika, de van’n 17. Februar 1854 bet den 31. Mai 1902 existeren deed. Ehre Unafhänigkeet verlöse de Republiek na den Tweten Burenoorlog, worde ene britische Kolonie un denn de süüdafrikaanske Provinz Friestaat.

Historie

De Grünnen van’n Friestaat

Van 1652 af koloniseerte de VOC den bütersten Süden van Afrika. De nedderländsken Kolonisten leven hier vör allen as eenfacke Buurnlüde. In’n Johre 1806 övernamm dat Verenigde Königriek de Kaapkolonie. Man vele Buren weern düht unglücklich mit ehre nieje britske Regeern un lengen na Frieheet. In’n 30er Johren van’n 19. Johrhunnert verleet een grote Stroom van Buren as Vörtreckers de Kaapkolonie mit’n Groten Treck, in’r Wööste van’n süüdafrikaansken Binnenland ehren egen Staat to grünnen.

De Vörtreckers leten sik in’n Rebeed, dat Transoranje nöömt worde, daal. Düsset Rebeed was vanwegen den Mfecane van Mzilikazi, wat as een Genozid beteken kann, blaut bannig dünn bevölkert.

De eerste faste Wohnsteed van’n Vörtreckers in Transoranje was Winborg. De Stadt grünn Andries Hendrik Potgieter den 16. Oktober 1836. Den 9. April 1844 verenigde Potgieter de Republiek Winborg mit’r Republiek Potchefstroom to de Republiek Winburg-Potchefstroom. Transoranje (inklusive Winborg) worde öwwer in’n Johre 1848 van Sir Harry Smith to een britske Republiek, nöömd Oranjestroomsouveränität, verkloort. Man mit Andries Pretorius as Laidsmann fingen de Buren uut Winborg enen Upstand tegen de britske Regeern an. Doch fix slagen de Briten se in’r Slacht van Boomplaats. Man vanwegen den städigen un dürablen Konflikten mit’n Basotho in’n Süden erkennen de Briten an’n Enne doch de Oranje-Firestaat siene Unafhängigkeet an. So worde dat Land den 23. Februar 1854 unafhängig.

Konflikt mit’n Basotho

Mit ehre Unafhängigkeet weern de Konflikte mit’n Basotho nu de Buren ehr egen Probleem. De eerste Präsident van’n Friestaat, Josias Philip Hoffman, probeer den Striet een Enne to maken, indem dat he den König van’n Basotho, Moshoeshoe I, een Fatt Scheetpulver schink. Vanwegen düssen Besluten twung de Volksraad enne sien Amt up to gieven. Sien Nafolger was Jacobus Nicolaas Boshoff. Binnen de Tied van sien Regeern bröök de Eerste Basotho-Oorlog uut.

Konflikt mit Transvaal

Naast de Striet mit’n Basotho fing de Friestaat 1857 auk bina een Krieg mit ehren nöördern Navers van Transvaal an. De Vörsitter van'n Raad van Transvaal, Marthinus Wessel Pretorius, woll de twee Republieken to een enkelten mächtigen Staat verenigen. Man de Friestaat was dor nich mit d'accord un mascheer mit Truppen na Transvaal. Et worde man swanke wedder Frede sloten un bede Staten worden Verbünnete un an’n Enne solle Pretorius sogor to glieken Tied President werrn van’n Friestaat un Transvaal werrn.

Johannes Henricus Brand was de Präsident van’n Oranje-Friestaat van 1864 bet 1888, een gode Tied för de Republiek

De florerende Tied van’r Republiek

Unner de Präsidentskop van Pretorius ene floreedne Tied. 1861 trocken de Griequa unner Adam Kok III uut Adam Koksland na Austen hen, se Aust-Griequaland grünnen. As Johannes Henricus Brand to’n Präsident van′n Oranje-Friestaat kören worde, blöh de Republiek up to een sowell polietsk as auk ökonoomsk starken Staat. 1865 verkloor Moshushu den Oorlog un mit millitäärske Hölpe van Transvaal worden de Basotho een för alle maal slagen. Moshushu froog Königin Victoria na britske Beschermen. Dor up worde dat Protektoraat, läter Kroonland, Basutoland inricht.

Diamanten

1866 worde de Eurekadiamant funnen donne bi’n Friestaat. Dat bröch ene graute Bülge van Diamantensökers in’t Land. Üm de updeckten Diamentenmienen strieden sik sowell de Friestaat, Transvaal, dat Verenigde Königreik as auk de Griequarepubliek West-Griequland. De Friestaat verlöse de Stried, na dem dat de Mienen in de Hänne van’n Griekwa Nicolaas Waterboer kammen, de sik sümst unner de Beschermen un de Schutz van’n Briten stellen.

Man doch bleev de Friestaat finantschell in gode Verfoot. Wieldes Transvaal 1874 mit een Staatsschuld van £720.000 wrang, namm de Friestaat in’n sülvigen Johre mehr in as he uutgaff.

Bloemfontein bi 1900

Eerste Burenoorlog

1877 worde dat bankrotte Tranvaal van’n Verenigden Königriek annekteert. Dor up bröök de Eerste Boerenoorlog uut, dat Transvaal siene Unafhängigkeet wedder trügge to gieven. Wielt Präsident Brand good üm konn un to bede Parteen gode diplomaatske Kontake hadde, bleev de Friestaat neutraal in’n Konflikt un versöök twisken den Briten un dat Tranvaal to vermiddeln. Transvaal wonn düssen Oorlog un kreeg siene Unafhängigkeet trügge. Präsident Brand bleev 1888 na 24 Johren in’n Amte daud. Sien Nafolger weern Francis William Reitz un läter Marthinus Theunis Steyn.

Twete Burenoorlog un Enne van’r Republiek

Na dem de Transvalers bi Witwatersrand Gold updecken un et mehr un mehr Probleem mit′n uitlanders (Afrikaans för Butenlänners) gaff worde de Striet twisken Transvaal un den Verenigden Königriek jümmer grötter. De Friestaat un Transvaal hadden amags een Verdrag ünnerschrieven, wo se sik eenanner militäärske Hölpe verspreken. As de Präsident van Transvaal Paul Kruger den Verenigden Königriek den Oorlog verkloor, mott de Friestaat dorümme auk mit fechten.

Auk wenn een för de Buren in de eerst good lööp worde Bloemfontein den 13. März 1900 innahmen. Man vör allen dat Friestaatske Militärvooral bleev obsternaatsk un wolle, dat Stadt wedder loos komt. An’n Enne worde öwwer doch, den 31. Mai 190,2 de Verdrag van Vereeniging unnerschreven un de Oranje Friestaat was nu offitschell ene britske Kolonie mit den Nomen Oranjestroom-Kolonie. Den 31. Mai 1910 worde de Oranjerivierkolonie een Provinz van’r Union van Süüdafrika un is auk vandage noch ene, as de Provinz Friestaat beteeknete, Provinz van Süüdafrika.

Politik

Amtssproke

In’n Oranje Friestaat is in’n Johre 1854 fastleggt worden, dat „de Nederduitsche of Hollandsche taal als de wettige hoofdtaal van den Oranjevrijstaat“ solle gellen.

Präsidenten

De Staatspräsidenten van’n Oranje-Friestaat weern:

Tied	Präsident	Bemerken
1854-1855	Josias Philip Hoffman	1. Präsident
1855-1859	Jacobus Nicolaas Boshoff	2. Präsident
1859-1863	Marthinus Wessel Pretorius	3. Präsident, to’r glieken Tied auk Präsident van’r Süüdafrikaansken Republiek
1864-1888	Johannes Henricus Brand	4. Präsident
1889-1895	Francis William Reitz	5.Präsident
1896-1902	Marthinus Theunis Steyn	6. un letster Präsident
29. Mai bet 31. Mai 1902	Christiaan Rudolph de Wet	unnerschreev den Verdrag van Vereeniging

Distrikte

De Republiek worde in de folgend Distrikte indeelt.:

1. Bloemfonten Distrikt: Bloemfontein, Reddersburg, Brandfort, Bethany, Edenburg
2. Caledon River Distrikt: Smithfield
3. Winburg Distrikt: Winburg, Ventersburg
4. Harrismith Distrikt: Harrismith, Frankfort
5. Kroonstad Distrikt: Kroonstad, Heilbron
6. Boshof Distrikt: Boshof
7. Jacobsdal district: Jacobsdal
8. Philippolis Distrikt: Philippolis
9. Bethulie Distrikt: Bethulie
10. Bethlehem Distrikt: Bethlehem
11. Rouxville Distrikt: Rouxville
12. Lady Brand Distrikt: Lady Brand, Ficksburg
13. Pniel Distrikt: Pniel