Gerhard Ertl

Gerhard Ertl (* 10. Oktober 1936 in Stuttgart) is en düütsch Physiker un Böverflachenchemiker un hett de Entwicklung vun dat Rebeet vun de Böverflachenchemie maatgevend beinfloot. Van 1986 bit 2004 weer he Direkter vun de Afdeelen Physikalische Chemie vun dat Fritz-Haber-Institutes in Berlin. 2007 kreeg he den Nobelpries för Chemie.

Leven

Gerhard Ertl wurr an‘ 10. Oktober 1936 in Bad Cannstatt, en Stadtdeel vun Stuttgart, boren. Kört vör dat Enn‘ vun sien Grundschooltiet truck sien Familie in dat etwa fiev Kilometer weg liggend Fellbach. Vun dor ut hett he bit to dat Abitur dat Johannes-Kepler-Gymnasium in Bad Cannstatt besöcht.

1955 fung Gerhard Ertl sien Physikstudium an de Universität Stuttgart an. All in sien Studium hett he in twee kört Upenhollen Erfohrungen an anner Universitäten sammelt, 1957/58 an de Sorbonne in Paris un 1958/59 an de Ludwig-Maximilians-Universität in München. 1961 kreeg he sien Physik-Diplom; sien Arbeit mit den Titel „Eine Temperatursprungmethode zur Untersuchung schneller Dissoziationsreaktionen mit Hilfe eines Mikrowellenimpulses“ wurr vun Heinz Gerischer betrüet, de dormals an dat Max-Planck-Institut für Metallforschung in Stuttgart arbeiten dee. 1962 gung Gerhard Ertl mit Heinz Gerischer nah München, de dor en Professur an de Technisch Universität annommen harr, un arbeit bi hüm bit 1965 up dat Rebeet vun de physikalisch Chemie an sien Dissertatschoon „Über die Kinetik der katalytischen Oxidation von Wasserstoff an Germanium-Einkristallen”, de hüm den Grad vun en Dokter vun de Natuurwetenschapen (Dr. rer. nat.) inbroch.

Gerhard Ertl bleev an de TU München un habiliteer sück mit de „Untersuchung von Oberflächenstrukturen und -reaktionen mittels Beugung langsamer Elektronen“ binnerhalv vun blots twee Johren. As Privatdozent hett he bit 1968 in München arbeit, denn is he as Perfesser an de Universität Hannoner wesselt un övernehm een vun de beid Lerhstöhl an dat Institut für Physikalische Chemie und Elektrochemie. 1973 gung he nah München torüch un wurr as Nahfolger vun Georg-Maria Schwab Perfesser an dat Institut für Physikalische Chemie vun de Ludwig-Maximilians-Universität in München.

In den folgend Johren övernehm he mehrfak Gastprofessuren in den USA: 1976/77 an dat Caltech in Pasadena, 1979 an de University of Wisconsin in Milwaukee un 1981/82 an de University of California in Berkeley. 1986 wurr he Nahfolger vun sien ehmalig Lehrers Heinz Gerischer as Direkter vun de Afdeelen Physikalische Chemie an dat Fritz Haber Institut vun de Max Planck Sellschopp in Berlin. Buterdem wurr he to’n Honorarperfesser vun de Free Universität Berlin as ok de Technische Universität Berlin ernannt. 1996 wurr he Honorarperfesser an de Humboldt-Universität. Ertl is Liddmaat vun den Hoochschoolraat vun de Technische Universität Darmstadt.

Gerhard Ertl is Mitherutgever vun fiev Faktietschriften up dat Rebeet vun de physikalischen un speziell vun de Böverflachenchemie un Liddmaat vun dat Editorial Board (Herutgevergremium) vun negen internatschonal Tietschriften, dorünner „Angewandte Chemie“ un „Science“. He engageert sück in de Sellschopp vun Düütsch Natuurforschers un Dokters (GDNÄ) un de Sellschopp vun Düütsch Chemikers ( GDCh). Van 1995 bit 2001 weer he Viezpräsident vun de Düütsch Forschensgemeenschap (DFG).

Leistungen

För sien Habilitatschonsprojekt weer Gerhard Ertl een vun de eerst in Düütschland kommerziell to kriegen LEED-Apparaturen to dat Ünnersöken vun Böverflachen middels Buugen vun langsam Elektronen bewilligt wurrn. So kunne he dat Rebeet vun de Böverflachenchemie in Düütschland begrünnen. Sein eerst bahnbrekend Upsatz keem all 1966 in de Tietschrift „Surface Science“, deren Mitherutgever he van 1977 bit 1986 weer, herut. Dorin wurrn Böverflachenstrukturen un -reaktschonen vun Kopper-Eenkristallen behannelt.

Gerhard Ertl hett sück ok wiederhen mit dat Studium vun elementar Träen vun cheemisch Böverflachenreaktschonen un de Struktur vun Adsorbaten befaat. Anfangs hannel sück dat um Reaktschonen vun lütt Moleküle mit de Böverflachen vun Metallen un Legeeren, Bannig intensiv hett he sück mit de Oxidatschoon vun Köhlenstoffmonoxid (CO) to Köhlenstoffdioxid (CO₂) an Eenkristallböverflachen, bi welker Oszillatschonen in de Geschwindigkeit vun de CO₂-Produktschoon uptreden. Teel vun sien Ünnersöken weer stets dat Verständnis vun Mechanismen in de heterogen Katalyse. En Hööchpunkt vun disse Bemühungen weer en Reeg vun Warken to’n Mechanismus vun de Ammoniaksynthese in de 1970er-Johren. Dat Verständnis vun dissen Mechanismus weer siet Opdecken vun den technisch un wertschaplich bedüüdsamen Prozesses 1905 dör Fritz Haber en bannig anseggt Forschensprojekt ween.

Gerhard Ertl bleev immer up de Hööcht vun de Tiet. All kört nah de Beschrieven vun dat Rastertunnelmikroskop dör Gerd Binnig un Heinrich Rohrer 1982 hett he disse Technik för sien Grupp beschafft un hett dat mögelk makt, so de Diffusionsprozessen sichtbar to maken. Mit dat Bruuken vun de Femtosekundenlasertechnologie kunnen ultrflink Böverflachenprozesse erforscht wurrn.

Neben de Grundlagenforschung an Modellkatalysatoren harr Gerhard Ertl immer ok en Interesse an realen Katalysatoren. Tosammen mit Helmut Knözinger un Jens Weitkamp hett he en fievbändig Enzyklopädie to dat Thema „Heterogene Katalyse“ (Handbook of Heterogeneous Catalysis) herutgeven, dat to en Standardwark up dit Rebeet wurr.

Ehrungen un Utteknungen (Utwahl)

Mehrere Ehrendokterwürden ünner annern 1992 vun de Ruhr-Universität Baukem
1985: Carl-Friedrich-Gauß-Medaille vun de „Braunschweigischen Wissenschaftlichen Gesellschaft“
1987: Liebig-Denkmünt vun de Sellschop vun Düütsch Chemiker
1992: Japan-Pries
1992: Groot Verdeeenstkrüüz vun de Bundsrepubliek Düütschland
2007: Nobelpries för Chemie
2007: Otta-Hahn-Pries
2008: Groot Verdeenstkrüüz mit Steern vun den Verdeenstoorden vun de Bundsrepubliek Düütschland

Warken

Upsatzen (Utwahl)

G. Ertl: Kinetik des Zerfalls von N₂O an Germanium-Spaltflächen. Z. Phys. Chem. N. F. (Frankfurt) 50 (1966), 46–59.
G. Ertl: Untersuchung von Oberflächenreaktionen an Kupfer mittels Beugung langsamer Elektronen (LEED). Teil I: Surf. Sci. 6 (1967), 208–232; Teil II: Surf. Sci. 7 (1967), 309–331.
G. Ertl: Elementarprozesse an Gas/Metall-Grenzflächen. Angew. Chem. 88 (1976), 423–433.
M. Grunze, F. Bozso, G. Ertl, M. Weiss: Interaction of ammonia with Fe(111) and Fe(100) surfaces. Appl. Surf. Sci. 2 (1978), 241–265.
M. Weiss, G. Ertl, F. Nitschké: Adsorption and decomposition of ammonia on Fe(110). Appl. Surf. Sci. 2 (1979), 614–635.
G. Ertl: Kinetics of chemical processes on well-defined surfaces. In: J.R. Anderson, M. Boudart (Hrsg.): Catalysis: Science and Technology. Bd. 4, Springer, Heidelberg 1983, S. 209–282.
G. Ertl: Metal clusters and metal surfaces. In: L. Guczi, H. Knözinger, B.C. Gates (Hrsg.): Metal Clusters in Catalysis. Elsevier, Amsterdam 1986, S. 577–604.
G. Ertl: Phasenumwandlung und Selbstorganization in chemischen Systemen. In: K. Hierholzer, H.-G. Wittmann (Hrsg.): Phasensprünge und Stetigkeit in der natürlichen und kulturellen Welt. Wiss. Verlagsges., Stuttgart 1988, S. 237–255.
G. Ertl: The oscillatory catalytic oxidation of carbon monoxide on platinum surfaces. In: P. Gray, G. Nicolis, F. Baras, P. Borckmans, S.K. Scott (Hrsg.): Spatial Inhomogeneities and Transient BehaVior in Chemical Kinetics. Manchester University Press, Manchester 1990, S. 6565–6579.
G. Ertl: Elementary steps in ammonia synthesis: The surface science approach. In: J.R. Jennings (Hrsg.): Catalytic Ammonia Synthesis: Fundamentals and Practice. Plenum Press, New York 1991, S. 109–132.
G. Ertl: Heterogene Katalyse: Von Goethe zur „kalten“ Fusion. In: Generalverwaltung der MPG (Hrsg.): Max-Planck-Gesellschaft Jahrbuch 1990. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1990, S. 36–49.
G. Ertl: Oscillatory kinetics and spatio-temporal selforganization in reactions at solid surfaces. Science 254 (1991), 1750-1755.
G. Ertl: Grenzen naturwissenschaftlicher Voraussagbarkeit. In: Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg (Hrsg.): Grenzen erkennen - Grenzen setzen? Studium Generale Sommersemester 1994. Universitätsverlag C. Winter - Programm „Heidelberger Verlagsanstalt“, 1995, S. 63–68.
G. Ertl: Was die Welt im Innersten zusammenhält - 50 Jahre Erforschung der unbelebten, irdischen Natur in der Max-Planck-Gesellschaft. In: Forschung an den Grenzen des Wissens. 50 Jahre Max-Planck-Gesellschaft. 1948-1998. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1998, S. 93–109.
G. Ertl: Heterogeneous catalysis: from „black art“ to atomic understanding. In: E. Keinan, I. Schechter (Hrsg.): Chemistry for the 21st Century. Wiley-VCH, Weinheim-New York 2001, S. 54–69.
G. Ertl: Ammonia Synthesis - Heterogeneous. In: I.T. Horváth (Hrsg.): Encyclopedia of Catalysis. Bd. 1, John Wiley & Sons, Hoboken/NJ 2003, S. 329–352, ISBN 0-471-24183-0.

Monografien

G. Ertl, J. Küppers: Low Energy Electrons and Surface Chemistry. 2. vollst. überarb. Auflage. Verlag Chemie, Weinheim 1985 (1. Auflage 1974), ISBN 3-527-26056-0.
T. N. Rhodin, G. Ertl (Hrsg.): The Nature of the Surface Chemical Bond. North Holland, Amsterdam 1979.
H. P. Bonzel, A. M. Bradshaw, G. Ertl (Hrsg.): Physics and Chemistry of Alkali Metal Adsorption. Elsevier, Amsterdam 1989.
G. Ertl, H. Knözinger, J. Weitkamp (Hrsg.): Handbook of Heterogeneous Catalysis. Bd 1–5. Wiley-VCH, Weinheim 1997, ISBN 3-527-29212-8.
G. Ertl, H. Knözinger, J. Weitkamp (Hrsg.): EnVironmental Catalysis. Wiley-VCH, New York-Weinheim 1999, ISBN 3-527-29827-4.
G. Ertl, H. Knözinger, J. Weitkamp (Hrsg.): Preparation of Solid Catalysts. Wiley-VCH, New York-Weinheim 1999, ISBN 3-527-29826-6.

Literatur

J. Phys. Chem. B 108 (2004) 14183–14215 (englisch).
G. Ertl, Angewandte Chemie 120/19, S.3579-3590, 2008, Nobelaufsatz

Weblenken

DNB-Katalog

Gerhard Ertl. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.