Füertüüch

En Füertüüch is en tomeist handlich-lütte Reedschap to’n Füermaken, nipp un nau, üm en Flamm to tügen. In en Füertüüch is en Brennstoff binnen. Dat kann Benzin wesen (Benzinfüertüüch) oder Butan oder Propan bi Gasfüertüüchen. Tünnert warrt de Brennstoff mit Funken vun en Tünnersteen an den en Rievrad rifft oder piezoelektrisch.

Historie

Rievrad un Tünnersteen in en Eenwegfüertüüch

Anfangs stünn de Begreep Füertüüch (vun’t middelhoochdüütsch viurziuc) nich för en enkelte Reedschap, man för all de Saken, de een bruken de, üm Füer antomaken. Dat weern to’n Bispeel en poor lütte Füersteen oder en Füerstahl, en Pyritknoll un en Stück Tünnerswamm, en Oort „Taschenfüertüüch“, de in Asien, dat olle Amerika un in Europa wiel de Jungsteentiet wiet verbreedt weer. So hett man dat ok bi de as Ötzi bekannt woorn Gletscherliek funnen.

De Oorform vun dat moderne Füertüüch hett de Chemiker Johann Wolfgang Döbereiner utfunnen. He hett 1823 en Platinfüertüüch utklamüstert, dat mit Hülp vun Zink un Swevelsüür Waterstoff tügt hett. Dat Waterstoffgas is ut en Düüs utströömt op en Platinswamm, de dat Gas dör sien katalytisch Wirken vun’t Platin tünnert hett.

De US-amerikaansche Firma Repeating Light Co. in Springfield hett 1865 en Patent op dat vun jem entwickelte Füertüüch kregen. Moderne Taschenfüertüüch gifft dat siet Anfang vun’t 20. Johrhunnert, as de Öösterrieker Carl Auer vun Welsbach 1903 de pyrophoor Legeeren för Tünnerstenen utfunnen harr. Dat Auermetall warrt bit vundaag in Eenwegfüertüüchen insett.

Tünneroorden

Bi en Füertüüch mit Rievrad warrt lütte Deelken vun dat funkenslaand Material dör Rieven rutreten. Disse Deelken tünnert mit den Suerstoff in de Luft un maakt dordör Funken, de den Brennstoff in Flammen setten künnt. Dat lieke Prinzip weer in’t 16. un 17. Johrhunnert ok bi dat Radslott vun Schöötwapen anwennt. De hüütigen Tünnersteen warrt ut Mischmetallen herstellt.

Bi dat piezoelektrische Füertüüch warrt en lütten Slagbolten spannt un bi utrekend Druck vun sülvst wedder loslöst. Dat maakt ok dat Knacken. De Slagbolten warrt vun de spannten Fedder andreven un sleiht mit hooge Snelligkeit op en piezoelektrischen Kristall op (t. B. Quarz). Disse Kristall tüügt ünner Druck en hooge Spannung (üm un bi 15 kV), de aver vun wegen de lütte Stroomstärk för den Minschen ahn Gefahr is, bi’t Beröhren aver as „Slag“ föhlt warrn kann. Dat Entladen vun disse Hoochspannung maakt en Funk. Disse Tünner deit sien Wark aver nich mehr, wenn dat to kolt warrt.

Flammenbilln

Benzinfüertüüch

Bi’n Benzinfüertüüch warrt de Brennstoff in en Boomwulldocht dör de Kapillarwirken an den Oort brocht, wo he tünnern schall. Dor verbrennt he in en lüchtend geel Diffusionsflamm.

Gasfüertüüch

Bi Diffusionsbrenners warrt de Brennstoff över en Reduzeerventil mit hoogen Druck ut den Vörratstank in de Brennerdüüs pumpt. Eerst bi’t Uttreden ut de Düüs kummt vun buten Luft as Oxidatschoonsmiddel dorto un dat Gas verbrennt mit en lüchtend geel Diffusionsflamm.

Deelmischvörbrenner künnt en högere Brenntemperatur maken un dormit ok en gröttere Bestännigkeit vun de Flamm gegen Wind dör en Spiralfedder an’n Düsenutgang, de de Luft al en lütten Moment för dat Verbrennen ansüggt un de to’n Utgang hen den Düsendweersnitt lütter maakt. In’t bövere Drüddel vun de Fedder verbrennt dat Gas mit en blau-gele Deelvörmischflamm.

Bi Vörmischbrenner warrtdör grote Luftlöcker al an’n Düseninlaat Luft ansogen un op’n Weg na’n Düsenutgang över Unregelmatigkeiten an de Wand mit dat Gas verküselt. Ikari-Brenner billt na’t Tünnern en lange, nadellange, nich lüchende blaue Flamm un sünd so mit Inschränken ok för Löötarbeiden egent. Nainen-Brenner hebbt ungefäähr 0,5 cm baven den Düsenutgang en ringförmig Apen mit en so nöömt Reakschoonsgidder, dat vun de Tünnerflamm hitt warrt un en anhollend Weddertünnern vun dat dörströmend Gas maakt. Disse Brenners billt baven dat Gidder en kegelförmig, korte, nich lüchende blaue Flamm, de ünnen en Dörmeter hett so groot as de Apen.

Kiek ok

Literatur

Georg Brandes, Rolf Jarschel: Feuer und Flamme. Interessantes vom Feuerzeug. VEB Sachbuchverlag Leipzig, 1988, ISBN 3-343-00453-7
Ad van Weert: Faszinierende Feuerzeuge. Die Geschichte des Feuerzeugs – vom Schwefelhölzchen zum Designobjekt. Universitätsdruckerei und Verlag Hermann Schmidt, Mainz 1995, ISBN 3-87439-341-0

Weblinks

Beschrieven vun verscheeden historsche Füertüchen (hoochdüütsch)
Patentschrift to’n Vörmischbrenner för Füertüüchen (hoochdüütsch)