Baadanstalt
En Baadanstalt (vun Oolthoochdüütsch bat – „warm baden“) is in’n histoorschen Sinn en Inrichten, woneem een ut hygieensche oder gesundheitliche Grünnen en Baad nehmen künn. Vundaag versteiht man dorünner – vör allen rechtlich – all institutschonaliseerte un boliche, apentliche as ok slatene Institutschonen to’n Baden as heelmedizinische oder Freetietinrichten[1] as Swemmbad, Freebad, Natuurbad, Kurbad un in’n wieteren Sinn ok Sauna oder lieke Steden[2].
Baadkur[ännern | Bornkood ännern]
Op Bäderreisen weern faken Kuren mit Baden un Drinken mit’nanner verknütt. In de Beschrieven vun de iesenbargen Mineralborns un Baadanstalt Kellberg bi Passau vun Professer J. Waltl ut dat Johr 1839 sünd eerst ümfangriek de touristischen Telen in dat Rebeet un en Analys vun de Bodden- un Watergööd dorstellt, un eerst af Siet 87 en Afsnitt to de „Methood vun’t Anwennen vun’t Mineralwater“. Dorbi wesselt sik Henwiesen to de Baad- un to de Drinkkur af. De Inrichten sülvst warrt dorgegen blots optellt, un man warrt wies, dat „ok kolle Wannen-, Douche, Draap-, Stoff-, Damp- un Jodbäder inricht sünd“[3].
Bernrad Ritter schrifft in sien Wark Niedernau. Kur- und Badeanstalt im Königreich Württemberg, Rottenburg 1869, ok nich veel mehr. Dor warrt to sien Tiet vun „14 Baadcabinetten un in den Stockwarken 70 Wahnkamern, blangen en Spies-, Conversatschoons- un Danssaal“ bericht[4].
Stroombaadanstalten[ännern | Bornkood ännern]
De eerste Stroombaadanstalt in Europa is 1760 in Paris an de Seine anleggt worrn. Dorna kemen to’n Bispeel Stroombaadanstalten in’n Rhien bi Mannheim 1777, in de Donau bi Wien 1781 un in de Oder bi Breslau 1783. Gegen Enn vun’t 19. Johrhunnert geev dat in Hamborg üm un bi veerteih Stroombaadanstalten. Op de Binnanalster leeg vun 1793 an en Baadschipp, dat vun Johannes August Arend utklamäüstert weer. Dat haar twölf Ümkleden, vun wo ut de Gäst in so nöömte Baadkastens stiegen künnen. Dat weern Lattenverslääg, dör de dat Alsterwater strömen de. 1888 weer de Alsterlust apenmaakt – en Gastweertschop mit Baadanstalt, dat op Pööl in de Alster boet weer un för Fronslüüd un Mannslüüd enkelte Swemmbeckens harr, in de dat Water dör Rööd bewegt weer[5].
Börgerbad[ännern | Bornkood ännern]
Johann Schiller, en Börger ut Bad Cannstatt hett 1824 den Andrag för’t Inrichten vun en Stroombaadanstalt – blangen dat allgemene apentliche Stroombad – stellt, för Lüüd, de argdenkern gegen de apentliche Inrichten weern. Disse Entwickeln to en börgerlich Salonbad mit Utgrenzen vun de sieteren Stännen weer en Phänomen, dat wieter verbreedt weer. So dröffen to’n Bispeel in Würzburg Lüüd, de vörher mit en Attest vun’n Dokter in de Baadanstalt vun den Ünnernehmer Obert baden künnen, na en Ümbo vun de Anlaag nich mehr dor rin. Obert hett an de Steed en Inrichten för en enkelt Kooltbad för de sieteren Stännen vörsehn, as dat ok an annere Öörd bedreven weer, vunwegen dat sik de börgerliche Kundschop vör de smuddigen Krankheiten vun de Ünnerschicht ekeln de un nich mit jem tohopen en Baadanlaag nütten wullen. De Börgerbäder weern ansteed vun en Baaskamer bruukt, wat dat in de meisten Huusholten noch nich geev, un weern tomeist nich blots för de Hygiene vun’n Lief dacht, man weern faken mit en fröhlich Bisomenwesen in en slaten Runn un Utschank verbunnen[6].
In Eisenach hett 1906 de föhren Kurdokter un Hygieniker Karl Dumont dat Sophienbad as Kur- un Börgerbad grünnt. Tosätzlich to’n Baadbedrief mit Massaasch un Drinkkuranbotten künnen de Besökers in’n Keller un in’n Anbo vun’t Huus de Dampwascheree to’n sieten Pries nütten, wat tosätzliche Innahmen för dat Hallenbad bedüden de. Dat Bad is eerst 1990 dicht maakt worrn[7].
Volksbad[ännern | Bornkood ännern]
Tietwies weer de Begreep Baadanstalt ok as annere Beteken för Volksbad bruukt. Siet Mitt vun’t 20. Johrhunnert sünd to’n een vele Volksbäder dicht maakt, vunwegen dat se wegen de Baadstuven in de Wahnungen nich mehr bruukt weern, to’n annern, weern Free- un Hallenbäder boet. De traditschonelle Begreep vun de Baadanstalt is faken övernahmen worrn un beteken nu as ne’e Baadanstalt nix anners as en Swemmbad.
Borns[ännern | Bornkood ännern]
- ↑ Indrag bi: Dienstleistungsbezeichnung: Betrieb von Bädern, Schwimmbädern und Saunen; Unternehmensbezeichnung: Badeanstalt, Schwimmbad, Sauna; Franzöösche Översetten vun de Deenstleistungsbeteken: eploitation des bains publics, de piscines et de saunas. In: Rudolf Busse, Joachim Starck: Warenzeichengesetz: nebst Pariser Verbandsübereinkunft und Madrider Abkommen. Kommentar, Walter de Gruyter, 1990, S. 124
- ↑ vergl. Definitschonen Söök: Badeanstalt, duden.de.
- ↑ J. Waltl, ''Beschreibung der eisenhaltigen Mineralquelle und Badeanstalt Kellberg nächst Passau, Passau 1839, S. 90
- ↑ Bernhard Ritter, Niedernau. Kur- und Badeanstalt im Königreich Württemberg, Rottenburg 1869, S. 17
- ↑ Hella Kemper, Elbschwimmer. Die Rückkehr einer Badekultur, Murmann Verlag 2006, ISBN 978-3-938017-54-8, S. 18
- ↑ Manuel Frey, Der reinliche Bürger, Vandenhoeck & Ruprecht 1997, ISBN 978-3-525-35782-8, S. 232
- ↑ aus: Biographien Eisenacher Persönlichkeiten: Dr. med. Karl DuMont. in: Wartburgland, Heft 16. Bonn 1985, S. 15-18.