Gnaagdeerter

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

Gnaagdeerter

Böverklass:	Keevdeerter (Gnathostomata)
Serie:	Veerföter (Tetrapoda)
Klass:	Söögdeerter (Mammalia)
Ünnerklass:	Plazentadeerter (Eutheria)
Böverornen:	Euarchontoglires

Wetenschoplich Naam

Rodentia

Bowdich 1821

De Gnaagdeerter (Rodentia) sünd de gröttste Ornen vun de Söögdeerter. Se leevt mit mehr as 1700 Oorden op de ganze Welt un hebbt ene grote Tall vun verschedene Levensrüüm besiedelt. Ehr Grött reckt vun bi 5 Zentimeters bi de Afrikaansche Dwargmuus bet bi 130 Zentimeters bi dat Waterswien, de gröttste Tall vun de Oorden hett aver ene Grött twischen 8 un 35 Zentimeters.

Anatomie

De Körperform vun de Deerter is mehrst eenheitlich bet op wenige Utnahmen, de in spezielle Levensrüüm leevt un doran anpasst sünd (Sprungbeen, Graavbeen, Gliedflachen etc.)

Bitt

Dat wichtigste Kennteken bi’t Bitt vun de Gnaagdeerter sünd de groten Sniedtähn in’n Böver- un Ünnerkeev.

Dat Bitt hett 16 oder 20 Tähn. In jede Keevhälft hett dat een groten Sniedtähn (Dens incisivus, I) oder Gnaagtähn. De Gnaagtähn vun’n Ünnerkeev sünd mehrst länger as de vun’n Böverkeev. Dor achter folgt ene Diastema nöömte Lück, Ecktähn sünd nich utbillt. Ok de Vörkusen (Prämolaren, P) sünd bi de mehrsten Oorden nich utbillt, de Cavioidea (to’n Bispeel Meerswien, Chinchilla) hebbt aver enen. In jede Keevhälft gifft dat dree Achterkusen (Molaren, M).

En Tähnwessel kummt mehrst nich vör (Monophyodontie), blot de Cavioidea hebbt Melktähn, de aver al vör de Geboort dör de blieven Tähn ersett warrt.

De Gnaagtähn sünd generell Tähn ahn Woddeln. Se hebbt ene to de Alveole hen apen Tähnhöhl un wasst den Leevdaag. De Kusen hebbt dorgegen bi de mehrsten Oorden en begrenzt Wassdom. Ene Utnahm maakt wedder de Cavioidea, bi de alle Tähn ahn Woddeln sünd.

Linke un rechte Bitthälft sünd identisch, so dat mehrst blot ene Siet dorstellt warrt. Grafisch süht de Tähnformel vun de mehrsten Gnaagdeerter so ut:

För Cavioidea gillt disse Formel:

Dat Bitt hett temlich starke Kaumuskeln, wobi besünners de Musculus masseter en wichtige Rull speelt. Dör de typische Anornung vun disse Muskulatur hebbt alle Gnaagdeerter en lieke Koppform.

Levenswies

De mehrsten Gnaagdeerter sünd in de Nacht oder Schummeree aktiv, welke sünd aver ok den Dag över antodrepen. Se leevt enkelt oder in Gruppen, de bi de Naaktmullen mehr as 100 Deerter ümfaten köönt. Gnaagdeerter leevt in alle Levensrüüm den Luftruum inslaten, den en poor Oorden as de Gliedekers sprangwies bruukt. Se leevt överall, blot nich in de Antarktis, op en poor lütte Eilannen un in’t Meer.

Gnaagdeerter un de Lagomorpha hebbt sik besünners an de Plantennohren anpasst: bi de Caecotrophie warrt dat Freten dör dat Opnehmen vun bestimmte Formen vun ehr Schiet tweemal verdaut un so alle Nehrstoffen bruukt.

Systematik

Externe Systematik

Fröher hebbt de Zoologen de Gnaagdeerter mit de Lagomorpha in ene gemeensame Ornen Glires tohoopfaat. Nadem dit Konzept twischendör ganz ut de Mood weer, gifft dat nu wedder Lüüd, de seggt, dat de beiden Taxa doch dicht verwandt sünd. De Lagomorpha sünd dorna de Süstergrupp vun de Gnaagdeerter, mit de se to en gemeensam Taxon Glires vereent warrt. Glires warrt denn ok männichmal to en wieder faat Taxon Anagalida toornt, to dat as Süstergrupp vun de Glires de Springspitzmüüs toornt warrt. Annere Ünnersöken seht de Lagomorpha in en heel verscheden Stammlien.

Interne Systematik

Traditschonell sünd de Gnaagdeerter in dree Ünnerornen indeelt worrn: de Sciuromorpha, Myomorpha un Hystricomorpha. In jüngere Tiet hebbt Zoologen aver rutfunnen, dat de Systematik vun de Gnaagdeerter veel kumplexer is. Ene Reeg vun Autoren nehmt blot noch twee Ünnerornen an: Sciurognathi un Hystricognathi, de na de Struktur vun’n Ünnerkeev ünnerscheden warrt. De folgende Ansatz folgt dorgegen Malcolm McKenna un Susan Bell (Classification of Mammals), mit en poor Ännern op de Evene vun de Familien.

Ornen Gnaagdeerter

Ünnerornen Sciuromorpha
- Beverekers (Aplodontiidae)
- Ekers (Sciuridae), ünner annern mit de Kattekers (Sciura) un de Marmota
- Bevers (Castoridae)
Ünnerornen Hystricognatha
- Överfamilie Cavioidea
  - Agoutidae
  - Pakarana (Dinomyidae)
  - Meerswien (Caviidae)
  - Waterswien (Hydrochoeridae)
- Överfamilie Octodontoidea
  - Schienrotten (Octodontidae)
  - Stickelrotten (Echimyidae)
  - Boomrotten (Capromyidae)
- Överfamilie Chinchilloidea
  - Chinchillas (Chinchillidae)
  - Chinchillarotten (Abrocomidae)
- (nich toornt)
  - Stickelswien (Hystricidae)
  - Erethizontidae
  - Felsenrott (Petromuridae)
  - Rohrrotten (Thryonomyidae)
  - Bathyergidae mit den Naaktmull (Heterocephalus glaber)
  - Laotische Felsenrott (Laonastidae)
Ünnerornen Anumaluromorpha
- Springhasen (Pedetidae)
- Stickelsteertekers (Anomaluridae)
Ünnerornen Sciuravida
- Kammfingers (Ctenodactylidae)
Ünnerornen Myomorpha
- Slaapmüüs (Gliridae) mit den Sövensläper, de Hasselmuus un den Goornsläper
- Taschenrotten (Geomyidae)
- Taschenmüüs (Heteromyidae)
- Springmüüs (Dipodidae): Wöstenspringmuus
- Langsteertmüüs (Muridae) mit de Hamsters (Cricetinae) un Rennmüüs (Gerbillinae), de Rotten, de Wooldmuus un de Huusmuus
- Nesomyidae mit de Hamsterrotten, Boommüüs un Madagaskar-Rotten

De Sciuromorpha, de mehrsttiets an de Woddel vun de Gnaagdeerter stellt warrt, stellt wohrschienlich ene paraphyleetsche Grupp; all de annern Ünnerornen mit Utnahm vun de Hystricomorpha sünd woll ut disse vörgahn.

Besünners ümstreden is de Systematik vun de Hystricomorpha. Dat gifft en Reeg süüdamerikaansche Gruppen (Meerswien, Chinchillas un Verwandte, ok as Caviomorpha tohoopfaat), de na Menen vun welke Zoologen ganz ut de Gnaagdeerter rutnahmen warrn mööt. De Thees, dat de Meerswien un ehr Verwandte en egen Taxon buterhalv vun de Gnaagdeerter dorstellt, is toeerst 1991 vun Graur, Hide un Li in en Artikel för de Tietschrift Nature opstellt worrn. Dorna weren de Gnaagdeerter en polyphyleetsche Grupp, de as eenheitlich Taxon nich mehr to holen is. Disse Theorie is aver ümstreden; na Funnen vun fröhe Fossilien glöövt welke Zoologen nawiesen to könen, dat de Caviomorpha in Afrika ehren Utgangspunkt hebbt un vun dor över Drievholt in Süüdamerika anlangt sünd, dat in't late Eozän noch nich so wiet vun Afrika weg weer as hüüt.

Dat folgende Kladogramm geiht na McKenna un Bell:

Rodentia (Gnaagdeerter)
 |
 |-- Hystricognatha
 |    |-- Hystricidae (Stickelswien)
 |    `-- N.N.
 |         |-- Erethizontidae
 |         `-- N.N.
 |              |-- N.N.
 |              |    |-- Petromuridae (Felsenrotten)
 |              |    `-- Thryonomyidae (Rohrrotten)
 |              `-- N.N.
 |                   |-- Bathygergidae
 |                   `-- Caviomorpha
 |                        |-- Chinchilloidea
 |                        |    |-- Chinchillidae (Chinchillas)
 |                        |    `-- Abrocomidae (Chinchillarotten)
 |                        |-- Octodontoidea
 |                        |    |-- Octodontidae (Schienrotten)
 |                        |    `-- N.N.
 |                        |         |-- Echimyidae (Stickelrotten)
 |                        |         `-- Capromyidae (Boomrotten)
 |                        `-- Cavioidea
 |                             |-- Agoutidae (Pakas)
 |                             `-- N.N.
 |                                  |-- Dinomyidae (Pakaranas)
 |                                  `-- N.N.
 |                                       |-- Caviidae (Meerswien)
 |                                       `-- Hydrochoeridae (Waterswien)
 `-- Sciuromorpha
      |-- Aplodontiidae (Beverekers)
      `-- N.N.
           |-- Sciuridae (Ekers)
           |-- Castoridae (Bevers)
           |-- Anomaluromorpha
           |    |-- Pedetidae (Springhasen)
           |    `-- Anomaluridae (Stickelsteertekers)
           |-- Sciuravida/Ctenodactylidae (Kammfingers)
           `-- N.N.
                |-- Glirimorpha/Myoxidae (Slaapmüüs)
                `-- Myomorpha
                     |-- Geomyidae (Taschenrotten)
                     `-- N.N.
                          |-- Dipodidae (Springmüüs)
                          `-- Muridae (Langsteertmüüs)

Literatur

Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0-8018-5789-9
Malcolm C. McKenna, Susan K. Bell: Classification of Mammals: Above the Species Level. Columbia University Press, 2000 ISBN 0-231-11013-8
Robert Gerber: Nagetiere Deutschlands. Westarp Wissenschaften, 2004 ISBN 3-89432-155-5
D. Graur, W. Hide, Li Wen Hsiung: Is the guinea-pig a rodent? In: Nature 1991, Nr. 351, S. 649-652