Emmer (Fatt)

Emmer ut blau Kunststoff

De Emmer, ok Emmel, Ammer oder Ammel (anner Naams in den düütschen Spraakruum sünd ok Kübel , Amper, Kufe, Küfe, Bütte), is en nah baben apen zylindrisch oder swaak konisch Behälter mit flach, seltener wölbt Boden, de ut ünnerscheedlich Materialien, fröher meestens ut Holt oder Ledder, hüüt ut Metall oder Kunststoff besteiht. De kann man as Transportmiddel völsiedig insetten. Meestens wurrd he to’n Transport vun Fleetigkeiten oder Schüttgoot bruukt. To’n Dragen is de Emmer meest mit en beweglichen Henkel versehn, de ni dat Utschütten oder Utgeeten vun den Inholt rünnerleggt wurrn kann.

Woortherkunft

Holten Emmer ut de Jungsteentiet, ca. 3700 v. Chr., funnen in Reute

Da Woort Emmer lett sück etymologisch över middelhoochdüütsch e(i)nber, e(i)mber, olthoochdüütsch eimpar as Lehnbillen up latiensch amphora „Henkelkroog“ torüchführen (ahd. b(h)eran, tragen to greeksch φερειν). Ok de süüddüütsch Dialektutdruck Amper drüff sien Wuddels in dat latiensch Woort Amphora hemm.

Der henkellose Bottich (olthoochdüütsch botah, vgl. engelsch body, Rump ahn Gleeder) wurr in’ Loop vun dat Middelöller tonehmen dör den eenhenkligen e(i)n-amber un den tweehenkligen zuo-amber, den Zuber, ersett. Ok noorddüütsch Bütte, Pütz oder Pütze leiden sück etymologisch as Bottich af.

Dat bairisch-alemannsche Woort Kübel heev dat all in dat Middelhoochdüütsch un wurr ut dat middellatiensch copa bild, to dat latiensch Woort cupella, Drinkgefäß, Beeker bzw. cupa, Tünn  afleit. To de sülvig Wuddel steiht die Kufe, ok der Kufen, ahd. kuofa to cupa. Parallel steiht aber de Betoog to Kufe as de stark krümmt Dauben: Küferei steiht för Fattbinderee.

Historisches

Situlen un röömische Emmer

Emmer as Wappen vun de Stadt Emmerich

Fröhe Funde vun Emmern in Europa sünd de Situlen, verziert Bronzeemmer, vermootlich to Kultzwecken bruukt, konisch mit Standflach un Henkel, de de Hallstatttiet torekent wurrn un sück af dat 6. Johrhunnert v. Chr. in Slowenien, Böveritalien (Etrusker, Italiker) un Öösterriek (Hallstattkultur: Magdalensbarg, Hallstatt, Dürrnbarg) nahwiesen laaten.

Ut de röömsch Kaisertiet gifft dat eenig Fundstücke vun Eemern ut Metall (vörweegend dreeven ut Messing oder Bronze): Behälter mit en baben upsett Henkel, aber en Standfoot as en Kelch. De eersten Funde stammen ut Hemmoor westlich vun Hamborg, wodör sück de Utdruck Hemmoorer Emmer dörsett hett. Disse Gefäße wurrn vermootlich vun de Römer in’t 2. un 3. Johrhunnert för Wien bruukt. Dör röömsch Hannelsverbinnen geungen se aber ok in Redeeden buterhalv vun dat röömsch Riek, wo se deelwies as Urnen oder Graffbigaaven bruukt wurrn. As Herkunftsoort vun den Hemmoorer Emmer wurrn de Ierzfelder in dat westlich Rhienland bi Eschweiler annommen. Dorneben weern in de röömsch Kaisertiet ok Holten Emmer mit Metallbeslääg begäng.

De Emmer in Middelöller un fröh Neetiet

Latrinen-Emmer an en Draagstang

Middelöllerich Emmer wiesen sück meestens ut holten Dauben mit iesern Beslääg un wurrn vun den Küfer (ok: Kübler oder Böttcher/Böttger) verfertigt. De Emmer wurr entweder in de Hand oder aber an en Draagstang dragen. Das Grimmsche Düütsch Wöörbook beschrifft den Emmer as „ein rundes gefäsz, situla, von holz, blech, porzellan mit einem beweglichen grif zum anhängen und tragen“ un markt an: „Wir verstehen heute unter eimer das enthaltende und enthaltene“. De Emmer weer as Hohlmaat bit in de Neetiet (Bispeel: Fiev Emmer Water) begäng, un weer in dat 19. Johrhunnert entweder etwa 12 Liter − etwa de hüüd begäng Grött vun en 10- oder 15-Liter-Emmer – oder um de 60 Liter, den Schankemmer (vergliek Schankmaat). De weer dorto vörsehn, vun 2 Personen an een Stang dragen to wurrn.

• Verscheedenoordig Gebruuk vun Emmers
• 
  Holten Emmer, maakt nah de Oord un mit Warktüüch van 1850 in Noordamerika
• 
  Füerlöschemmer (19. Johrhunnert)
• 
  Förderkübel in’ Bargbau
• 
  einfack Brettemmer, an’ Pütt (Japan, tietgenössisch)
• 
  Gebruuk vun den Emmer an en Draagstang(Der Maurer, ut Was willst du werden, um 1880)
• 
  Metallene Emmer an’ Jöök (Venedig, 19. Johrhunnert)

De Kufe

Kufe in dat Wappen vun Kufstein

De Kufe (Küfe) is insbesünnere as en Soltfatt to dat Befördern vun Solt in de öllere Literatur enthollen. De Draagvörrichtung wurr aber in de Kufe inhangt, dat Fatt sülvst hett kien Henkel. Ok hier is de Begreep vun en Hohlmaat vörhannen. De Kufen weern ünnerscheedlich groot. Een vull Kufe för Peer harr en Gewicht vun rund 55 kg, groot Kufen för den Solttransport up Wagen harrn rund 74 kg..

As Perkufe betekent man nah ünner apen, baben mit en Aflooplock versehn, kegelstumpförmige Kufen, de as en Trichter mit den fuchtigen Soltbree dör dat nu baben befindliche groot Lock up de Perstatt befüllt, nah dat Aflopen vun de Sole un Dröhen vun den Inholt stürzt un afhaben wurr. De Soltinholt bleev as Kegelstump to dat Wiederverarbeiten stahn. Disse Soltkegel (Soltstöcke) weern över Johrhunnerte dat allgemeen begäng Transportgebinde wietgahn normeert Grött.

De Kufe weer, entsprekend den Wert vun dat Solt un de Verlässlichkeit vun dat Afmeeten, ok en Maat för de Stüer un den Toll.

Bauformen

Neben eenfack Kübel gifft dat ok sückser mit en Utgööt („Snabel“) oder mit dicht sluuten Deckel. En in de Lagerung platzsporen Modell is de Faltemmer.

• 
  Ledderemmer, för de Füerbekämpen
• 
  Müllemmer, mit Pedalöffner för den Deckel
• 
  Kunststoffemmer, mit Geetsnabel, Metallhenkel un Rullgreep
• 
  Servierkübel för Ies un Sekt

Gebruuk

Bruukt wurrd de Kübel:

• in’ Olldag etwa as Müllemmer oder Papeerkörv
• in Huusholt, Bueree, Gordenbau un Bauwesen as Transport– un Lagergerät mit völfältig Insatzmögelkeiten
• as Plantenkübel för Kübelplanten
• de Löschemmer as Lüttlöschgerät

Weblenken

Eimer. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.