Aymara (Spraak)
| Aymara | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
Bolivien, Peru, Chile | |
| Sprecher | bi 2,2 Mio. | |
| Klassifikatschoon |
| |
| Offitschell Status | ||
| Amtsspraak in | Bolivien, Peru | |
| Spraakkoods | ||
| ISO 639-1 |
ay | |
| ISO 639-2 | (B) aym | (T) aym |
Dat Aymara (ok Aimara) höört tohopen mit dat Quechua un dat Guaraní to de Indianerspraken vun Süüdamerika, de an’n meisten snackt weert.
De Spraakcode för Aymara nah ISO 639 is „aym“ oder ok „ay“.
Wo de Spraak sik utbreet hett
[ännern | Bornkood ännern]Aymara warrt hüdigendags vun bi 2.200.000 Minschen snackt, de to dat Volk vun de Aymara tohören doot. De meisten vun düsse Lüde leevt in de Anden up den Altiplano in de boliviaanschen Departamentos La Paz un Oruro un in de peruaanschen Regionen Puno, Moquegua un Tacna. Ok in annere Delen vun Bolivien un Peru un in den Noorden vun Chile warrt sünst noch Aymara snackt. In de lesten Johrteinten is dat Aymara aber besunners in de Städer un dor ümto jümmers mehr vun dat Spaansche an’e Siet schaven wurrn. In düssen Gegenden snackt de Aymara hüdigendags Spaansch as Tweede Spraak oder sogor as Mudderspraak. Bloß up dat platte Land up den Altiplano gifft dat noch en Barg Lüde, de bloß Aymara snacken könnt. Dat gifft ok nich bloß Aymara, de mit de beiden Spraken Spaansch un Aymara togange sünd, man ok so wecke, de sik mit Aymara un Quechua afgeevt.
Dat Aymara warrt ünnerdeelt in dree Dialekten. Vergleken mit anner Indianerspraken in Süüdamerika sünd de Ünnerscheed mank de Dialekten tämlich lüttsch.
Schriftspraak
[ännern | Bornkood ännern]To’n eersten Mol sünd Texten up Aymara in de spaansche Kolonialtiet upschreven wurrn. Dat weern religiöse Texten un de kathoolschen Missionaren hefft ok de eerste Grammatik för de Aymara-Spraak verfaat. Kathoolsche un, in leste Tiet ok veel evangeelsche Missionaren bruukt bi jem ehr Predigen tomeist en besunner Aart vun Aymara, wat den Ökelnaam „Missionars-Aymara“ kregen hett. Dat hett allerhand Wöör un ok Egenarten vun de Grammatik vun de Spaansche Spraak upnahmen. Lüde, de Aymara as Mudderspraak snackt, meent dorüm, dat höör sik en beten afsunnerlich un künstlich an.
En Grammatik, de so upboot is, dat ok Spraakwetenschoppers dormit tofreden sünd, gifft dat för dat Aymara eerst vun de tweede Hälft vun dat 20. Johrhunnert af an.
De Schrievwies för dat Aymara in dat Latiensch Alphabet hett sik lange Tiet an dat grode Vörbild vun de Spaansche Spraak holen. För Luden, de anners utspraken weert, as in dat Spaansche, geev dat dorüm keen eenheitlichen Regeln. Faken sünd se ok nich akraat drapen wurrn. To’n eersten Mol hett in dat Johr 1968 Juan de Dios Yapita en Schrievwies vörleggt, de sik streng an de Utspraak holen deit. Yapita snack Aymara as Mudderspraak. 1984 hett de Regeerung vun Bolivien un 1985 hett de Regeerung vun Peru en Schrievwies, de bloß en lütt beten ännert is, as offiziell Schrievwies för de Aymara-Spraak as richtig gellen laten.
Aymara warrt hüdigendags, just so as Quechua, in Bolivien un in Peru as Amtsspraak ansehn. Dor hett sik aber nix mit ännert an de Saak, dat de Spaansche Spraak in dat ganze amtliche Leven un in den Staatsapparat dat Seggen hett.
Verwandte Spraken
[ännern | Bornkood ännern]De enzigen Spraken, wo een mit gode Grünn seggen kann, de sünd mit Aymara verwandt, sünd dat Kawki un dat Jaquaru. De weert hüdigendags bloß vun en paar Minschen in dat Achterland vun Lima in de Midden vun Peru snackt. Se weert mit Aymara in de Linguistik tohopenfaat in de Aru-Spraakfamilie.
Ob Aymara un Quechua verwandt sünd, dor warrt hüüt över streden. Wenn överhaupt, sünd se wohrschienlich bloß ganz wietlöftig verwandt. Dat gifft woll in de süüdlichen Dialekten vun de Quechua-Spraak un in dat Aymara in de Utspraak allerhand Wöör, de övereen utspraken weert, man dat kann ok vun den ganzen Bulten Lehnwöör herkamen un dorvun, dat de beiden Spraken sik gegensiedig verännert.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Martha J. Hardman: Aymara. München : Lincom Europa, 2001. (Lincom studies in native American linguistics; 35)
- Martha J. Hardman, Juana Vásquez, Juan de Dios Yapita et al.: Aymara : Compendio de estructura fonológica y gramatical. 2da edición. La Paz : Instituto de Lengua y Cultura Aymara, 2001. (Biblioteca lengua y cultura andina; 4) (pdf-Version online)
- Martin Eusebio Herminia: Bosquejo de estructura de la lengua aymara. Fonología - Morfología. Collecíon de Estudios Indigenistas Bd. 2. Universidad de Buenos Aires 1969. (pdf-Version online)
- Miguel Huanca: Aymar Arux Akhamawa. Chicago: Independent Publishing, 2011, ISBN 978-0741466648 (Lehrbuch, englisch)
- Félix Layme Pairumani: Manual intensivo de lengua Aymara. La Paz, 2014
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]- http://www.aymara.org/ Einführung ins Aymara auf Spanisch und Englisch
- Nicanor Apaza Suca, Dionisio Condori Cruz, Maria Nelly Ramos Rojas: Yatiqirinaka Aru Pirwa - Qullawa Aymara Aru. Wörterbuch Aymara-Spanisch und Spanisch-Aymara mit Wortdefinitionen auf Aymara (PDF, 8,9 MB)