Hadron

Hadronen sünd en Grupp von Elementardeelken – man in’n eegentlichen Sinn gor nich würklich Elementardeelken, as se na de Quantenchromodynamik ut Quarks tohopensett sünd.

De Hadronen warrt dör de stark Wesselwirken beinflusst. An bekannsten sünd dorvon de Nukleonen (Neutronen un Protonen), ut de de Atomkarns opboot sünd. Dat sünd ok de eenzig beiden Hadronen, de Bestand hebbt. Al de annern verfallt meist teemlich gau in lichtere Hadronen oder Leptonen oder Gammastrahlen.

Hadronen warrt ünnerdeelt in Mesonen un Baryonen. Wo en Hadron tohöört, hangt dorvon af, ut wovun Quarks dat opboot is. De Mesonen bestaht jümmer ut een Quark un een Antiquark – dat is dat Antideelken to en Quark – un de Baryonen sünd jümmer ut dree Quarks (bi Antibaryonen sünd dat denn dree Antiquarks) tohopensett. Wat noch nich klor is, sünd de Pentaquarks. Wenn dat de würklich gifft, deen se ut veer Quarks un een Antiquark bestahn un harrn denn de Baryonentall +1. Dormit deen se to de Baryonen tellen.

Dorut folgt ok, dat Hadronen to de Klass vun de Fermionen (mit halftalligen Spin: Baryon) aver ok to de Klass vun de Bosonen (ganztallig Spin: Meson) tohöörn künnt.

De in en Hadron bunnen Valenzquarks, de de Quantentallen vun dat Hadron defineert, sünd – tohopen mit de Gluonen, de de starke Karnkraft twüschen de Quarks överdreegt – von en Wulk vun schienbore Quark-Antiquark-Pooren ümgeven. Disse Pooren warrt as See-Quarks betekent un dreegt t. B. bi dat Pion den gröttsten Deel von de gesamte Masse vun dat Hadron bi. Normalerwies kummt de Masse bi Hadronen ut lichte Quarks to’n gröttsten Deel nich von de Valenzquarks. Man kann ehr dör spontan Symmetriebreken in Sigma-Modellen verkloren.

De bannige Tall vun Hadronen warrt to’n groden Deel vun de Resonanzen innahmen. Dat sünd bannig kortlevige anregte Tostännen, de man verglieken kann mit dat Anregen von Elektronen in de Elektronenhüll. Ähnlich Anregen sünd in de Karn- und Radiochemie wichtig.