Herero

Hererovrouwe in traditionäle kleyderage

De Herero (Otjiherero: Ovaherero) sint en volk uut Namibie, Botswana un Angola. In 2013 wörden der ungeväär 250.000 herero in Namibie teld. See sprekket otjiherero, ne bantuspråke. In totaal sint der ungeväär 317.000 herero.

Anders as andere bantuvolker sint de herero gin selvunderholdende landbouwers, mär vake herders. See doot veyholden. An de wöörde wat vöäle bantugrupen vöär veyholderye hebbet is to seen dat de se et vey oorsprungelik van de kusjitiske herders uut oustafrika hebbet. Nå at de bantu vöär vaste in Oustafrika warren kummen woanen, tröäken wat bantugrupen wyder når et süden hen. Uut språkelik undersöök blikt ouk dat de bantu et melken van de kusjiten hebbet; ofwal döär rechtstreykse uutwesseling of indirekt van khoisan-handelaren dee et van de kusjiten hadden.

De meyste van de herero woanet in Namibie, mär der sint ouk groute grupen in Botswana en Angola. In Botswana kö'j se vinden in de strekke rundum Maun, in dörpkes as Sepopa, Toromuja, Karee en Etsha. Nen handevul woant in Mahalapye. In et süüdousten van Botswana woant se in Pilane. Ouk in Süüd-Kgalagadi (Tsabong, Omawaneni, Draaihoek un Makopong) kün y der wat treffen.

Stammen

Volgens de herero selv sint se under to verdeylen in under meyr de himba, tjimba, mbanderu un kwandu.

Kultuur

Ümdat de herero herders sint, hangt et anseen van eyne af van wovöäle beyste at he hevt. Der wordet underling noch wal es beyste gapped, mär et land is van ydereyne.

De herero holdet van beide kanten by wee as öäre vöärolden sint. Van vaderskante nöömt se de geslachtslyne oruzo, van moderskante de eanda. In 1920 skreav Kurt Falk in syn Archiv für Menschenkunde at by de himba homoseksuäle kearls vake as medicynman of töyvelkearl eseen wörden. Hee skreav: "Do as ik em vröög of hee trouwd was, dea hee my nen sluwen knipoug un de andere stamleyden lacheden hard. Se seaden my at hee niks med vrouwlüde hevt, enkel med kearls. Toch had hee flink wat anseen in syne stamme."

De herero hebbet en heilig vüür, de okuruuo, den as by Okahandja brandet. As der voordan etrökken wördt, doot se et vüür kort döyven un sou rap möägelik weader anstekken. Tüsken 1923 un 2011 brandden et by Red Flag Commando. Up den Hererodag van 2011 bewäärden ne grupe rund höyvdman Kuaima Riruako dat et vüür al 88 jår nå et ousten hen keak, terwyl as et når et westen must. Dårup verplaatsten se et vüür nå ne unbekende steade. Dat hevt noch wal wat to doon emaked under de herero.

Kleyder

Ne junge himbavrouwe uut Namibie

Et eanigste wat de hererovolker deylet sint ne språke un herdergebruken. Wyders is der weinig etselvde. De noordwestelike grupen as de himba, kuvale un tjimba loupet in traditionäle leaderne kleyder. Ouk andere koloniale gebruken willet se neet an, sou as bedden. See slåpet in bedden van beystevel. De herero van Kaokoland un dee in Angola sint altyd afsünderlik ebleaven. Dårdöär sint se noch altyd rundtrekkende herders. Verbouwen doot se håste niks.

De höyvdgrupe van de herero in midden-Namibie (mangs ouk wal de echte herero nöömd) hebbet flink wat van westerske koloniale kultuur oaverenöämen. Dårmed kümmen se vulleydig up sikselv to stån. Westerske sendelingen wolden byvöärbeald niks weaten van de traditionäle Ekori, ne höyvdbedekking wat de höyrns van beyste müt vöärstellen (vöär de herero en teyken van walvårt). Et deade öär an en teyken van de düvel denken un probeerden et uut to bannen.

De "echten" un öäre südelike möäge, de mbanderu, hebbet kleyderstylen van düütske kolonisten oaverenöämen. Eyrst wör et öär upedrüngen, rechtevoord is et ne nye tradity un sint se der gröytsk up.

In den oorlog van 1904 töt 1907 tröäken hererokrygers de uniformen van evöllene düütske soldåten an ümdat se meynden at se dan de krachten van de doude soldåten oavernöämen. Rechtevoord trekket hererokearls noch altyd militäre kleyder an, med houge petten, beretten, skolderstükke, syrtöwwe un slobkousen, "üm de völlene vöärolden to eyren un de gedachtenis leavend to holden."

De hererovrouwlüde nöämen de lange kleyder van düütske sendingsvrouwlüde uut de 19. eywe oaver, med as verskil dat se der felle klöären un patronen up maket. Trouwde un öldere hererovrouwlüde loupet alle dage in disse ohorokova. Jungere un unetrouwde vrouwlüde draeget et enkel by speciale geleagenheiden. Ohorokovakleyder hebbet nen hougen hals un ruumvallende rökke vanaf en houg middel of under de börste. Der sit verskillende petticoats in un mangs wal teen meter an stof. De lange mouwen sint epoffed an de skolders un mangs med franjes an de polsen. Bypassende halsdöker maket et af. Alledaagse kleyder wordet up kloke wyse samenesteld van kleine läpkes stof van öldere kleyder. Kleyder uut eyn stükke sint beholden vöär speciale geböärdenissen.

Et meyst upvallende kleydingsstük van de herero is den hood, de otjikaiva, med horisontale höyrns. Et is en symbool van respekt vöär de beyste wåras de herero et eywenlange van musten hebben. Se künnet emaked worden van uperulde kranten med stof der ümhen. Se müttet by de kleyder passen. Up de vöärkante prikket se mooie spelden up. Modeuntwarpers sint der de lätste jåren med gangs üm et te vernyen.