Ultravigelettstrahlen

Ultravigelettstrahlen( kort UV, Ultravigelett oder UV-Licht, in de Ümgangsspraak ok Swartlicht) is en Deel vun’t elektromagneetsche Spektrum, wat de Minsch sehn kann. De Bülgenläng vun de UV-Strahlen is körter as dat Licht, wat dat Oog vun’n Minsch noch worhnehmen kann, man länger as Röntgenstrahlen.

De Beteken Ultravigelett bedüüt „achter dat vigelett“ un kummt ok dor at UV-Spektrum, vun wegen dat dat UV-Spektrum mit körtere Bülgenlängen anfangt, as dat Oog jüst noch as blauvigelette Klöör wohrnehmen kann.

Ultravigelett-Strahlen leegt in Spektrum links blangen dat sichtbore Licht

Spektrum

Dat ultravigelette Spektrum reckt vun Bülgenlängen vun 1 nm bit 380 nm. Ümrekent in Frequenzen is dat dat glieke as vun 789 THz (380 nm) bit 300 PHz (bi 1 nm)

Indelen na Bülgenläng

Naam	Afkörten	Bülgenlängen in nm	Photonenenergie
neeg UV („Swartlicht“)	UV-A	380−315 nm	3,26−3,94 eV
Middler’t UV (Dornostrahlen)	UV-B	315−280 nm	3,94−4,43 eV
feern UV	UV-C-FUV	280−200 nm	4,43−6,2 eV
Vakuum-UV	UV-C-VUV	200−100 nm	6,20−12,4 eV
Extrem UV (keen DIN 5031)	EUV, XUV	100 −1 nm	12,4−1240 eV

Na DIN 5031, Deel 7 warrt ultravigelette Strahlen in UV-A, UV-B un UV-C ünnerdeelt. Man buten de DIN-Norm gifft dat mehrere Ünnerdleen, de sik deelwies översniedt un nich akkerat defineert sünd. Dat gellt sünners för den bioloogschen un dermatoloogschen Andeel. De Tabell is, wat de Begrepen un de energeetsche Toorden angeiht, direkt na de DIN 5031 anleggt.

För de UV-Strahlen mit Bülgenlängen ünner 300 nm is in de Fotolithographie un in de Lasertechnik de Begreep „deep Ultravigelett“ (DUV) begäng. Ünner 200 nm is UV-Strahlen so kortbülgig oder energieriek, dat se vun molekularen Suerstoff (O₂) absorbeert warrt, de dorbi in twee fre’e Suerstoffradikalen splitt warrt, de mit wietere Suerstoffmolekülen reageert. Dorbi entsteiht Ozon (O₃). Dat bedüüt, dat sik ultravigelette Bülgen mit Bülgenlängen ünner 200 nm blots ünner Schuulgas utbreden künnt. Noch körtere UV-Strahlen ünner 100 nm breedt sik blots noch in’t Vakuum ut – dorüm ok de Beteken „Vakuum-Ultravigelett“.

Opdecken

Dat Opdecken vun ultravigelette Strahlen keem teemlich gau na de eersten Experimenten mit’t Swartmaken vun Sülversolten in Sünnlicht. In’t Johr 1801 hett de düütsche Physiker Johann Wilhelm Ritter faststellt, dat sünners Strahlen achter dat vigelette Enn vun’t sichtbore Spektrum bannig egent weern, Sülverchloridpapeer swart to maken. He hett de Strahlen toeerst „de-oxidierende Strahlen“ nöömt, üm op jemehr cheemsche Wirken hentowiesen un jem vun de infraroten „Warmsstrahlen“ an’t annere Enn vun’t Spektrum aftogrenzen. Bit in’t 19. Johrhunnert sünd UV-Strahlen as „cheemsche Strahlen“ betekent worrn, man vundaag warrt blots noch de Begrepen „Infrarootstrahlen“ un „Ultravigelettstrahlen“ bruukt, üm de beiden Strahlenorden to beteken.

Anfang vun’t 20. Johrhunnert is de Heelwirken vun UV-Licht opdeckt worrn. De öösterrieksche Dokter Gustav Kaiser (1871-1954), de sik in Würzborg mit Studien vun de Elektrotherapie befaat hett, vertell in de Vullversammeln vun de Sellschop vun de Dokters vun Wien in’n Februar 1902 över en Versöök, den he mit en UV-Gleihlamp an sik sülvst vörnahmen hett. Dorbi hett he mit Spood en Wunn, de nich helen wull, wedder gesund kregen. En Patienten, de swoor an Tuberkoloos krank weer, schall na den vörliggen Bericht mit dat „blaue Licht“ in veer Weken heelt worrn wesen. Andreven dör dissen Spood hett Kaiser sien Versöken mit en Holllins op Huutkrankheiten utwiet un kreeg ok dorbi gode Resultaten. Dorvun hett he afleidt, dat UV-Strahlen Kemen un Krankmakers doodmaken deit.

Borns för UV-Strahlen

Ännern vun de Intensitätsopdeelen vun de Sünnstrahlen dör de Eerdatmosphäär, sünners de UV-Strahlen

Bi thermische Strahlen warrt de Andeel vun de UV-Strahlen dör dat Plancksche Strahlengesett un dat Wiensch StrahlengesettWiensche Schuuvgesett bestimmt. Dör anregte Elektronen kann ultravigelette Strahlen tüügt warrn, wenn jemehr Energier höger as 3,3 Elektronenvolt bedriggt. Dat is ok to’n lütten Deel al de Fall bi de Temperatur vun Gleihwenneln vun Gleihlampen. Sünners Halogen-Gleihlampen sennt dorüm al en lütten Andeel UV-Licht ut.

Natürliche Borns

Polarlicht över’n Noordpool vun’n Jupiters, in’t UV-Spektrum opnahmen vun’t Hubble-Teleskop.

Ultravigelette Strahlen kamt in de Sünnstrahlen vör. Vun wegen de Absorpschoon in de Atmosphäär (vör allen in de Ozonschicht) is dat aver vör allen blots de UV-A un UV-B-Andeel mit Bülgenlängen över 300 nm bit na de Eerdböverflach dör. Sünnere Gasen, allen vöran de so nöömten FCKW, schuuvt dat Gliekgewicht in de Ozonschicht un föhrt to dat Ozonlock. Dordör stiggt de Intensität vun de UV-B-Strahlen op de Eerdböverflach an.

Ok annere kosmische Objekten as Pulsaren, hoochanregte Gasmassen un ok de meisten Fixsteerns sennt UV-Licht ut. Ok dat Polarlicht bargt ultravigelette Strahlen. Wietere natürliche UV-Borns op de Eer sünd Gewidderblitzen un St.-Elms-Füer.

Künstliche Borns

Ultravigelettstrahlen künnt ok künstlich tüügt warrn. Faken warrt dat mit en Quecksülverdamplamp maakt:

• in industrielle UV-Srahlersystemen; Quecksülverdamp-Middeldruck-, -Hoochdruck- oder -Hööchstdrucklampen (Fotolithografie, Utharden vun Harz un Lack, Water-Desinfekschoon)
• in so nöömte Högensünnen, en Quecksülver-Hoochdrucklamp, de fröher för de Therapie t. B. vun Akne oder Rachitis bruukt worrn is.
• in’t Solarium mit Quecksülverdamp-Nedderdruck-Röhren, de UV-A afstrahlt un to’n Bruunmaken vun de Huut insett warrt, man ümstreden sünd, as se de Huut mööglicherwies schaden doot.
• in de so nöömten Swartlichtlampen. Dat sünd Gleihlampen mit Filter oder Quecksülverdamp-Nedderdrucklampen mit Filter un Lüüchtstoff för UV-A, de för Dekoratschoon, in Discos oder för mineraloogsche Ünnersöken bruukt warrt.
• Ultravigelett-Laser (Excimerlaser, nee ok Diodenlaser)
• UV-Lüchtdioden

Annere Borns – bi de de Ultravigelettstrahlen aver blots ünnerordent is – sünd Gasentladungslampen (ok as Daglichtlampen un Vullspektrumröhren betekent, wobi de UV-Emisschonen aver keen gesundheitliche Bedenken maakt, man in’t Gegendeel sogor wünscht is), dat Lichtbagenschweißen (ümfaat all elektrischen Schweißorden), de Koronabehanneln (kiek ok Ionisater) un all Vörgäng, bi de ioniseerte Gasen oder bannig hoge Temperaturen en Rull speelt (as in de Laser-Materialbearbeiten, Ionenborns, Funkenstrecken usw.)

Wesselwirken

Ultravigelettstrahlen warrt vun’t minschliche Oog nich mehr wohrnahmen, man dat gifft eenige Deerten (Insekten, Fisch, Vagels, Reptilien), de UV-Licht sehn künnt. Blangen dat sichtbore Licht un de Infrarootstrahlen höört UV to de Grupp vun de optischen Strahlen, as se de glieken optischen Eegenorden ünnerliggt: UV-Strahlen künnt ok broken, reflekteert, transmitteert, absorbeert oder böögt warrn.

Ünner en Bülgenlän vun ruchweg 200 nm is de Energie vun en enkelt ultravigelett Lichtquant groot noog, üm Elektronen ut Atomen oder Molekülen ruttoslahn, jem also to ioniseeren. Dorüm warrt kortbülgige UV-Strahlen ünner 200 nm ok to de ioniseeren Strahlen tellt, jüst so as Gamma- oder Röntgenstrahlen.

Physik

Dör normal Finsterglas geiht UV-Licht to’n gröttsten Deel nich dör. Dat gellt vör allen för UV-Strahlen mit korte Bülgenlängen (UV-B und UV-C), wiel UV-A dör Finsterglas dörgeiht. Quarz is dorgegen för dat hele UV-Spektrum transparent. Dat Transparenz verhollen is ünnerscheedlich: bi normal (Natron-Kalk)-Glas geiht Ultravigelettstrahlen ünner 320 nm nich mehr dör, Borosilikatglas (Jenaer Glas) dorgegen lett UV-Licht bit ruchweg 290 nm dör. Strahlen mit noch körtere Bülgenläng schient ahn Hinnern dör natürliche oder künstliche Quarzkristallen un ok dör Quarzglas (Kieselglas) dör. UV-Licht körter as 200 nm transmitteert nich mehr dör natürlichen Quarz oder normale Q!uarzglas, vun wegen dat dor Titan binnen is. Üm disse korte UV-Strahlen dörtolaten warrt synthetisch tüügt hoochrein Quarzglas bruukt (to’n Bispeel för ozontügen UV-Lampen to’n Opbereiten vun hoochrein Water.) För noch körtere Bülgenlängen bit rünner op 45 nm warrt eenkristallin Kalziumfluorid bruukt.

Kortbülgige Ultravigelettstrahlen mit hoge Intensität maakt Glääs un optische Komponenten drööv. An optische Bodelen (t. B. för Excimerlaser) warrt dorüm hoge Anspröök an de Reinheit stellt.

UV-Licht reegt vele Stoffen to Floureszenz an. Butendem kummt bi Ultravigelett de butere Fotoeffekt an all Metallböverflachen vör. De warrt in Photomultipliers t. B. an Szintillatschoonsdetekters nütt.

Chemie

Ultravigelettstrahlen is in de Laag orgaansche Binnen to splitten, aver ok ne’e to tügen. UV kann de Vernetten vun Monomeren anstöten oder orgaansche Verbinen tonichten maken. To’n Bispeel warrt vele Kunststoffen vun UV-Strahlen angrepen. Se warrt denn drööv, sprock oder verfallt.

Suerstoff warrt dör kortbülgige UV-Strahlen ünner 200 nm in atomaren Suerstoff opsplitt, wobi dat to’n Billn vun Ozon un en ganze Reeg vun opfolgen Reakschonen kummt (kiek ok: Ozonschicht).

Biologie

Ofschoonst de UV-Strahlen de ioniseeren Strahlen mit de sietsten Energie is, kann se för den Minschen un annere Organismen liekers doch gefährlich warrn. Ok UV-Licht mit gröttere Bülgenläng kann al cheemsche Binnen vun orgaansche Molekülen opsplitten. Dat is dorüm anbröcht, dat een mit hoge Verantwoortung mit Sünnlicht (Sünnschuul) oder mit technische UV-Bonrs ümgeiht. Ut den Grund is dat ok ümstreden, dat Lüüd faken in en Solarium gaht.

Ultravigelett-Strahlen wirkt na de folgen Opdelen:

Rebeet	Bülgenläng	Bioloogsch Wirken
UV-A	320–400 nm	Lange Bülgen kamt bit in de Ledderhuut (Dermis) un maakt dor en direkt Pigmenteeren (Konformatschoonsännern vun’t Melanin), de blots för’n poor Stünnen bruun maakt un kuum Lichtschuul hett. en Schaden vun de Kollagenen, wodör due Huut ehr Spannkraft verlütt un fröher oolt warrt en hoog Melanomrisiko dör dat Billn vun fre’e Radikalen blots to en lütt Maat ok Sünnbrännen.
UV-B	280–320 nm	Korte Bülgen veroorsaakt de üm ruchweg 72 Stünnen latere Billn vun Melanin in de Böverhuut – „direkte Pigmenteeren“, ruttögert, langfristige brune Huutklöör mit echten Lichtschuul gaht aver ok deeper in de Huut rin mit en bannig erythemen Effekt (Sünnbrand) Föhrt to’n Billn vun’t anti-rachitische Cholecalciferol (Vitamin D3) in de Huut. As Vitamin D3 in egentlichen Sinn aver en Hormoon is, dat dör UV-B produzeert warrt, hett de UV-B-Strahlen sülvst den Charakter vun en Vitamin. In dissen Sinn is UV-B nich blots to’n Leven nödig, man helpt ok gegen Krebs vörtobögen – ok gegen Huutkrebs. Dat gifft Forschers, de meent, dat op jeden Minschen, de dör Huttkrebs, de vun Sünnbrännen utlöst weer, storven is, dörtig Minschen kamt, de dör Vitamin D vör den Dood dör Krebs reddt worrn is.
UV-C	100–280 nm	Bannig korte Bülgen kamt nich bit na de Eerdböverflach, man warrt in de böversten Luftschichten vun de Atmosphäär absorbeert. Ünner üm un bi 200 nm warrt dorbi dör Fotolyys Ozon tüügt. UV-C-Strahlen (sünners de bi sieten Dampdruck mit hoge Büüt (30-40 %) vun de anleggten elektrischen Leistung anreegten Emisschoonslien vun’n Quecksülverdamp bi 253,652 nm) warrt in de physikaalschen Entkeemtechnik insett. Wiel bi 280 nm (dat Absorpschoonsmaximum vun de meisten Proteinen) de dorin inboete Aminosüür Tryptophan de ultravigelette Strahlen absorbeert, warrt bi 265 nm vör allen bi Nukleinsüren de dullste Schaden maakt. Bi ruchweg 245 nm absorbeert vör allen de Nukleinsüren, wiel Proteinen hier en relativ Absorpschoonsminimum hebbt twüschen de Maxima üm 280 nm dör aromaatsche Aminosüren (Tryptophan, Tyrosin un Phenylalanin) un de Absorpschoon dör de Peptidbinnen twüschen de enkelten Aminosüren (Maximum bei etwa 220 nm) opwiest. Vun dorher is bi 253,7 nm – also bi de Primärstrahlen vun de Nedderdruck-Quecksülverdampentladen – ok de Bestrahlen vun Proteienlösen (t. B. Deerseren för de Zellkultur) för de Inaktiveeren vun Viren un Bakterien, de dorin sünd, mööglich.

De Schaden dör UV-Strahlen hangt nich alleen vun de Energie vun de Strahlen af, man ok dorvun, wo deep se ringeiht un wo lang dat Geweev bestrahlt warrt. To’n Bispeel warrt de UV-C-Strahlen bi 253,7 nm vun verhoornte Huut so goot as vullstännig an de Böverflach absorbeert un kann dordör in de deeperen Zellschichten veel weniger anrichten as dat UV-B-Licht, dat weniger stark absorbeert warrt un dorüm deeper reckt. En Sünnbrand, de ut Versehn dör en UV-C-Lamp utlööst worrn is, is dorüm an nächsten Dag al wedder vullstännig vörbi.

Sünners oppassen mutt een aver, wenn de Ogen UV-Strahlen afkriegt. Ultravigelettstrahlen föhrt to en Sweer vun de Binnhuut un kann de Hoornhuut drööv maken. Bi’t Lichtbagenhandschweißen to’n Bispeel mutt dorüm jümmer en Schweißblenn bruukt warrn. Kortbülgige UV-Strahlen kann teemlich gau de Ogen kaputt maken un bit to Blindheit föhren. Dör Licht bagens oder ok Funkenstrecken warrt en breed Spektrum vun dulle UV-Strahlen tüügt. Dör Anwennen ahn Schuul (apen liggen Delen vun’n Lief) kann dordör al na wenige Minuuten de Huut verbrennen jüst so as bi’n Sünnbrand. De Huut föhlt sik dorbi dröög an un spannt. Dorbi künnt Verbrennen vun’n 1. Grad (Rode Huut) bit to’n 2. Grad (Billen vun Blasen) vörkamen.

Schadens op lange Sicht as Huutkrebs, Huutöllern oder Katarakt künnt ok vörkamen, wenn de Erythemswell nich överschreden warrt, man de Bestrahlen faken passeert. Huut un Oog nehmt jede UV-Strahlen wohr – ok de, de nich över de Erythemswell liggt.

DNA-Schaden för UV-Licht entsteiht denn, wenn sik twee naverte Thyminbasen kovalent mitenanner verbinnt un sik en Thymindimer billt. Disse Dimeren hinnert de Replikatschoon oder lööst Mutatschonen ut. Dör dat Enzym Fotolyase un Licht künnt disse Dimeren wedder splitt un de DNA dormit wedder heelmaakt waren. Bi all Plazentadeerten – also ok bi’n Minsch – is de Funkschoon vun de Fotolyase in’n Verloop vun de Evolutschoon dör dat Nukleotid-Exzisions-Reparatursystem (NER) övernahmen worrn. Bi Kinner, de an de Krankheit Xeroderma pigmentosum liedt, hebbt en Defekt vun de Reparaturenzymen vun’t NER. Dordör verdrägt se afsluut keennatürlich Sünnlicht („Maandschienkinner“). Patienten vun disse Krankheit kriegt, wenn se de natürliche UV-Strahlen utsett sünd, düütlich gauer maligne Huuttumoren as Minschen, de dissen Enzymdefekt nich hebbt.

UV-B-Strahlen weer fröher ok as Dorno-Strahlen betekent, nöömt na den düütschen Naturforscher Carl Dorno, de disse Strahlen veel ünnersöcht hett. Se is verantwoortlich för’t fotocheemsche Billn vun’t anti-rachitische Calciferol (Vitamin D) in de Huut.

De UV-Index is en internatschonal fastleggte Meetgrött, de de sünnbrandwirksome solare Bestrahlstärk beschrifft. To’n Vörrutseggen un Wahrschau Geven warrt de UV-Index as gröttste to vermoden UV-Index (max. UVI) angeven. De hangt af vun de geograafschen Laag un de Hööch as ok vun de Johrestiet un de Wederlaag.

Anwennen

Spektrum in’t Rebeet vun de UV-Strahlen mit Anwennen

Beteken	Bülgenläng	Frequenz	Photonen-Energie	Tügen / Anregen	Technisch Insatz
UV-Strahlen	1 nm – 380 nm	> 789 THz	> 5,2 × 10−19 J > 3,3 eV		Desinfekschoon, UV-Licht, Spektroskopie
swack UV-Strahlen	200 nm – 380 nm	> 789 THz	> 5,2 × 10−19 J > 3,3 eV	Gasentladen, Synchrotron, Excimerlaser	Swartlicht, Fluoreszenz, Phosphoreszenz, Prüfen vun Geldschiens, Fotolithografie
Stark UV-Strahlen	50 nm – 200 nm	> 1,5 PHz	> 9,9 × 10−19 J > 6,2 eV	Gasentladen, Synchrotron, Excimerlaser
XUV	1 – 50 nm	6 PHz – 300 PHz	2,0 × 10−16 – 5,0 × 10−18 J 20 – 1000 eV	XUV-Röhr, Synchrotron	EUV-Lithografie, Röntgenmikroskopie, Nanoskopie

Fluoreszenzanregen

Lichtborns

Fluoreszeeren Spermasporen

Ultravigelett is de primäre Emisschoon in Lüchtstofflampen, wirksome witte Lichtborns, bi de de Ultravigelett-Emisschoon vun en Gasentladen vun Quecksülverdamp to’n Anregen vun in’t sichtbore Spetrum fluoreszeeren Lüchtstoffen nütt warrt.

Ok annere Gasentladungslampen bargt mitünner Lüchtstoffen, de’t Weddergeven vun Klören beter maken schüllt, dordör dat se mit den UV-Strahlenandeel vun’t Entladen anregt warrt. Witte Lüchtdioden bruukt dorför aver en blau lüchten Chip un dör blau anregbore Lüchtstoffen.

Bi so nöömte Daglichtlampen un Vullspektrumröhren (de Beteken wesselt mit’n Hersteller) warrt en Lichtspektrum afegeven, dat möötglichst so as dat natürliche Sünnlicht wesen schall, wat Infraroot un ok UV-Strahlen mitinsluten deit. Dat schall ok in Binnenrüüm för en mööglichst natürlich Licht sorgen (kiek ok Ergonomie). De Mengde vun de UV-Emisschoon is dorbi för de Gesundheit nich gefährlich.

Biologische Analysen

Eenige Farvstoffen, as t. B. DAPI, wat in de Biowetenschoppen bruukt warrt, warrt vun UV-Strahlen anregt un strahlt denn en tomeist sichtbor Licht mit längere Bülgen af.Fluoreszeeren Stoffen warrt as Marker insett, üm bioloogsche Vörgäng vun’n Stoffwessel oder Genvariatschonen to bekieken.

In de Forensik warrt UV-Licht bruukt, üm Blood un Sperma optodecken. Dor kann dat bi’t Opkloren vun Kriminalfäll insett warrn, wenn bioloogsche Sporen as Blood, Sever oder Sperma an Wannen, Kledaasch usw. nawiest warrn schüllt.

Swartlicht

Maleree in’t Gesicht mit fluoreszeeren Farv

„Swartlicht“ is en Utdruck för UV-A-Strahlen in de Ümgangsspraak. Tüügt warrt dat in:

• Nedderdruck-Gasentladungslampen jüst so as Lüchtstofflampen, aver mit Lüchtstoffen, de Ultravigelett bi 350 nm oder 370 nm afgeevt.
• Gleihlampen mit’n Glaskolben (Nickeloxid-doteert), dat dat sichtbore Licht absorbeert.
• Ultravigelett-Lüchtdioden

Swartlicht warrt vör allen in Diskotheken oder för Showeffekten insett un wirkt blots in Rüüm, de düster sünd. De Strahlen reegt fluoereszeeren Stoffen to’n Lüchten an, as to’n Bispeel de optische Opheller ut vele Waschmiddels an witte Boomwull, Fluoreszenzfarvstoffen, witt Pigment, dat eenige Papeersorten tosett warrt, oder Mineralen. Anwennt warrt dat ok in de Mineralogie oder för Swartlichttheater oder ok to’n Sichtbormaken vun Sekerheitsteken, t. B. op Dokumenten (Fohrschiens, Utwiesen), Geldmiddel (Euro-Geldschien) oder „Neon-Stempel“ as „Intrittskoort“ to’n Bispeel bi Kunzerten.

Scholen

UV-Strahlen könnt ok to’n Prüfen bruukt warrn, wenn Lüüd schoolt warrt, üm Stoffen dör de Fluoreszenz to markeren:

• Kontroll bi’t Opdrägen vun Huutschuulmiddels bi de persönlichen Schuulreedschop
• Demonstratschoon vun Krüüzkontaminatschoon (Överdrägen vun Kemen) bi Hygiene-Scholen
• Verdüütlichen vun de Handhygiene: Waschkrontroll un Opbringen vun Desinfekschoonsmiddel för de Hannen

Analyys

En Calcit-Mineral bi a) Sünnlicht un b) UV-Licht

• Optische Spektroskopie: UV/VIS-Spektroskopie
• Utweerten vun Chromatogrammen in de Dünnschichtchromatografie
• Gas-Analyys (NO, NO₂, H₂S, SO₂)
• Molekularbiologie: Mit Help vun Ethidiumbromid warrt hier Nukleinsüren sichtbor maakt
• Bestimmen vun’t Infetten: Steden, an de dat to’t Rieven twee Objekten kummt, sünd faken infett. Wo dick de Fettschicht op en Objekt is, kann mit UV-Strahlen bestimmt warrn.
• Bestimmen vun de Tinnsiet vun Floatglas (Fotovoltaik, Dünnschicht-Solarzellen)

Materialprüfung

• Inspekschoon vun Glas(schieven): Dör de Fluoreszenz bi Stören künnt Splitten oder Fehlers in Glasböverflachen kennt warrn.
• Prüfen vun Öölschläuch: Vun wegen de verscheeden Kennlienen vun Water un Ööl in’t UV-Spektrum künnt beide Stoffen ünnerscheedt un so kaputte Öölsläuch opspört warrn.
• Inspekschoon vun Hoochspannungs- oder Böverleitungsanlagen: Bi kaputte Isolaters oder anreten Kavels gifft dat so nöömte Koronaentladungen, wobi UV-Strahlen vun de Hoochspannungskumponenten afstrahlt warrt, de vun sünnere Kameras sehn warrn künnt.
• Ünnersöken vun Huutkrankheiten: Pigmentstören vun de Huut künnt mit UV-Licht („Wood-Licht“) beter sehn warrn. Ok sünnere Huutkemen (Corynebacterium minutissimum) künnt mit de Diagnoselücht sichtbor maakt warrn.
• Belastborkeits- un Weddernproven: Prüfen vun de Belastborkeit vun Materialen, de sünners lang överduern mööt (z.B. Materialen, de in de Automobilindustrie insett warrt, Solarzellen usw.) Mit Help vun moderne Testsystemen kann de natürliche UV-Strahlen so verstarkt warrn, dat in blots 12 Maanden 63 Johre natürliche UV-Belasten simuleert warrt.

Vernetten vun Polymeren

• In de Druckindustrie to’n Utharden („Drögen“) vun sünnere UV-fiene Druckfarven ahn Löösmiddel, vör allen bi’n Offsetdruck.
• Lackeeren: to’n Utharden vun Lacken, de op UV-Strahlen reageert
• Tähndokter: lichtharden Materialen
• Utharden vun sünnere Klevstoffen
• Optikindustrie: to’n Utharden vun optische Produkten (t. B. Rezept-Brillenglääs)

Bioloogsche Ännern

Desinfekschoon

En Nedderdruck-Quecksülverdampröhr maakt mit kortbülgige UV-Strahlen Kemen tonichten

Ultravigelettstrahlen warrt to’n Behanneln vun Water, Luft un Böverflachen gegen Kemen un Krankmakers insett. Vun wegen de Snelligkeit vun de Reakschoon – Mikroorganismen warrt in Brookdelen vun’n Sekunn utschalt – künnt mit UV-Licht nich blots Böverflachen behannelt warrn, man ok bewegliche Stoffen as Water oder sogor Luftströöm in en Klimakanal. As dat noch keen Laminar-Flow-Anlagen för Reinrüüm geev un ok noch nich so massig mit Desinfekschoonsmiddel arbeit weer, as dat vundaag tyypsch is, weern in Krankhüüs swacke UV-Strahlers begäng, de duersom in Bedrief weern, üm de Keemtall siet to hollen. Disse olle technik künn in tokamen Tieten wedder nödig warrn, vun wegen dat sik in tonehmen Tall Antibiotika-Resistenzen vun Krankmakers billt, de veel in Krankenhüüs to finnen sünd. Bi de Desinfekschoon mit UV-Strahlen künnt sik Resistenzen dör Mutatschonen nich utbilln.

Vundaag is de Methood vun’t Opbereiden vun Drinkwater mit UV-Strahlen al teemlich verbreedt. De Tall vun de Krankmakers in’t Water warrt dormit wirksom minnert in Afhangigkeit vun de Dosis vun’t Bestrahlen. Dorbi is dat grundsätzlich nich nödig, cheemsche Stoffen totosetten. Sünners Krankmakers as to’n Bispeel Cryptosporidien, de mit Chlor nich bitokamen is, künnt dör UV-Licht utschalt warrn. De Smack, Röök oder de pH-Weert vunvt Water warrt dorbi nich ännert, wat en groten Ünnerscheed is to de cheemschen Behanneln vun Drink- oder Prozesswater.

För de UV-Desinfekschoon warrt allgemeen Nedderdruck-Quecksülverdamplampen insett, mitünner ok Middeldruckstrahler, de Strahlen mit de Bülgenläng 254 nm afstrahlt. Körtere Bülgenlängen (< 200 nm) maakt all orgaansche Stoffen in’t Water tonichten un warrt för de Produkschoon vun hoochrein Water bruukt.

Wietere Anwennen

• Inaktiveeren vun Viren bi 254 nm
• Fotochemie in de Chemie un Pharmazie: t. B. de Synthees vun Calciferol (Vitaminen D₂ un D₃)
• Wellness: Bruunmaken vun de Huut in Solarien
• Chlorfree Bleken vun Zellstoff
• Opbereiden vun Water in’t Swemmbad tovn Afbo vun Chloraminen
• Therapie mit Ultravigelettstrahlen (sünners UV-A). Wirken na Doseeren: Pigmentatschoon, Billn vun Vitamin D, Anregen vun’t Zentralnervensystem

Lockmiddel

Planten lockt mit sünnere Deelen vun de Blööt Insekten an. Eenige Deerten, as to’n Bispeel de Immen un de Hummeln künnt invt UV-Rebeet kieken. De Blöten hebbt faken binnen un buten ünnerscheedliche en ünnerscheedliche Reflektivität för Ultravigelett. Dordör finnt Immen jümmer de Mitt vun de Blööt, ok wenn de in’t sichtbore Licht eenklöört is.

In Lichtfallen för Insekten warrt UV-rieke Lichtborns bruukt. Lichtfallen warrt insett, üm Schadenmakers to bekämpen un üm in de Forschung Orden to bestimmen un to tellen.

Stratenlampen mit hogen Blau- un Ultravigelettandeel (Quecksülverdamplampen) teht Insekten un ännert so dat bioloogsche Gliekgewicht. Undichtigkeiten föhrt to en högeren Opwand bivt Instandhollen. Vun de Insekten warrt butendem Fleddermüüs antogen, de dordör in’t Stratenverkehr to Schaden kamen künnt.

Schaden dör Ultravigelettstrahlen

UV-Photonen maakt de DNA kaputt

• UV-B Strahlen maakt vör allen direkten DNA-Schaden. Se veroorsaakt Sünnbrand (Erythembilln an de Huut) un anstiegen Melaninprodukschoon.
• UV-A Strahlen maakt vör allen indirekten DNA-Schaden un Melanomen
• Denatureeren vun Zellproteinen
• Ogenlinsendröven: Hoge UV-B-Dosen föhrt to’n Indröven vun de Linsen.
• Schaden an Kunststoffen, Farvpigmenten un Lackfarven. Orgaansche Farven bleekt ut, Kunststoff warrt drööv un sprock (Polyethylen-Folie verfallt to’n Bispeel al ünner normal Daglicht).
• Tonichtenmaken vun Vegetatschoon: In’t UV-C-Rebeet hebbt Planten meist keen Schuul. Blööd nehmt bi’t Bestrahlen in dit Spektralrebeet sworen Schaden oder gaht dood, wat opletzt ok den Dood vun de hele Plant as Naklapp hebben kann. UV-A un UV-B verdrägt Planten verscheden goot, man bi hoge Intensitäten starvt de Plant tomeist af, an UV-A künnt sik Landplanten aver „gewöhnen“.
• Ultravigelett tüügt bi hoge Sünninstrahlen Ozon in Boddenneeg ut so nöömte Vörlöperstoffen (Afgas), wat Schaden an Planten aver ok an de Lungen vun Leevwesen maakt (Smog).
• Dat Lichtbagenschweißen is en düchtig Ultravigelettborn. Schweißer un Lüüd, de ümto staht, mött sik dorüm schulen.
• Dulle UV-B- un UV-C-Strahlen foddert sünnere Materialen in de Ruumfohrt, sünners för de Ruumantöög un de Viseeren doran för den Buteninsatz. Solarzellen, de buten de Eerdatmosphäär insett warrt, gaht gauer twei un hebbt dorüm en körtere Levensduer as op de Eer.

Kiek ok

• Elektromagneetsch Bülgen
• Elektromagneetsch Spektrum

Weblenken

Ultravigelettstrahlen. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.