De Born vun Plattdüütsch wiesen.

{{Infobox Spraak
|Koort=Low Saxon dialects.png
|Spraak=Plattdüütsch
<small>''Plattdüütsk, Plattduitsk''</small></br>
Neddersassisch</br>
<small>''Nedersaksisch, Neddersass’sch''</small>
|Länner={{DEU}}<br/>
{{NLD}}<br/>
{{DNK}}<br/>
<small>'''In Spraakeilannen''':</small></br>
{{BLZ}}<br/>
{{BRA}}</br>
{{BOL}}<br/>
{{CAN}}<br/>
{{KAZ}}<br/>
{{KGZ}}<br/>
{{MEX}}<br/>
{{PRY}}<br/>
{{RUS}}<br/>
{{USA}}
|Spreker=4–8&nbsp;Millionen weltwied
* Düütschland: ≈ 2,2&nbsp;Mio. gode Sprekers, ≈ 5&nbsp;Mio. Sprekers allens tohoop<ref>Astrid Adler u.&nbsp;a: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016''. ([https://web.archive.org/web/20180313031748/http://www.ins-bremen.de/fileadmin/ins-bremen/user_upload/umfrage2016/broschuere-umfrage.pdf online])</ref>
* Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15&nbsp;Mio.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref>
* Brasilien: ≈ 0,3–0,4&nbsp;Mio.
* Plautdietsch: ≈ 0,5&nbsp;Mio.
|Klassifikatschoon=
* [[Indoeuropääsche Spraken|Ιndoeuropääsch]]
*: [[Germaansche Spraken|Germaansch]]
*:: [[Westgermaansche Spraken|Westgermaansch]]
|KSpraak=Plattdüütsch
|Amtsspraak=
|ISO1=-
|ISO2=nds
|ISO3='''För de ganze Spraak:''' nds<ref>[[SIL International]]: {{Internetquelle |url=https://iso639-3.sil.org/code/nds |titel=nds {{!}} ISO 639-3 |abruf=2021-01-12}}</ref><br />'''För enkel Dialekten:'''</br>[[Achterhooksch]]: act <br />[[Drents]]: drt</br>[[Grunnegs|Grönnegs]]: gos<br/>[[Oostfreesch Platt|Oostfreesch]]: frs<br />[[Plautdietsch]]: pdt<br/> [[Sallandsch]]: sdz</br>[[Stellingwarfs]]: stl</br>[[Twents|Twentsch]]: twd</br>[[Veluws]]: vel</br>[[Westfäölsk Plat|Westföölsch]]: wep<br />
|Minderheitensprache={{DEU}}
{{NLD}}
{{BRA}}|Minnerhedenspraak={{DEU}}</br>
{{NLD}}</br>
{{BRA}}}}
'''Plattdüütsch''', kort '''Platt''', ook '''Nedderdüütsch''' oder '''Neddersassisch''' heten, is ene [[Regionaalspraak]], de twüschen 2 un 5 Millionen Minschen in [[Noorddüütschland]] un an de 2 Millionen Minschen in [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderland]] snackt. Besünners mit dat [[Mennisten|mennistsche]] [[Plautdietsch]] het sik Plattdüütsch ook weltwied in [[Spraakeiland|Spraakeilannen]] uutbreidt. De Spraak höört to’n [[Westgermaansche Spraken|Westgermaanschen]] un het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]] nich mitmaakt. Se is so ene [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütsche]] Spraak un tellt tohoop mit’n [[Freesch|Freeschen]] un [[Engelsche Spraak|Engelschen]] to de [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaanschen]] Spraken. 

Vun den [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]] siene Spraak, het dat Plattdüütsche as [[Hansespraak]] Inflood up Noordeuropa namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied het dat [[Düütsche Spraak|Hoogdüütsche]] de Rull as Schrievspraak övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner gemeensame Standard- un Schrievspraak ünner de [[Dackspraak|Dackspraken]] [[Düütsche Spraak|Düütsch]] un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vundaag laat [[Düütschland]] un de [[Königriek vun de Nedderlannen|Nedderlannen]] Plattdüütsch na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] as ene Regionaalspraak gellen, liekers is de Spraak bedroot un in Delen vun dat Spraakrebeed meist uutstorven. 

== Klassifikatschoon ==

=== Spraakverwandschop ===
Dat [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Plattdüütsche tellt as [[germaansche Spraken|germaansche Spraak]] to de [[Indoeuropääsche Spraken|indoeuropääsche]] Spraakfamilie. De Spraak het den [[Hoochdüütsch Luutwannel|hoogdüütschen Luudwannel]], de dat [[Hoochdüütsch|Hoogdüütsche]] vun den annern westgermaanschen Spraken unnerscheed, nich mitmaakt un tellt so to den [[Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|nedderdüütschen]] Spraken. 

Dat Plattdüütsche stünn in siene Historie mit’n [[Freesche Spraken|Freeschen]], [[Nedderfranksche Spraken|Nedderfrankschen]] un [[Düütsche Spraak|Hoogdüütschen]] in Kuntakt. Besünners dat [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassische]], dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, wiest vele Gemeensamkeiden mit dat [[Angelsassische Sprake|Ooldengelsche]] un [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]] (so as Nasaalswund in ''fief'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''fünf''}} oder ''he'' statts hoogdüütsch {{Lang|de|''er''}}). De dree Spraken billt daarüm dat [[Ingväoonsche Spraken|noordseegermaansche]] Kluuster binnen dat Westgermaansche. Striedig is of Noordseegermaansche ene genealoogsche Eenheid billt oder mit Spraakkuntakt langs de Küst opkamen is. Den Ooldsassischen sünd man wegen den ooldhoogdüütschen Inflood uut’n Süden al wat noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan, so dat Plattdüütsch twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood steit.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;29. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref>

=== Stand as Spraak ===
Wieldes Oold- un [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för dat Plattdüütsch hüüdtodaags striedig.<ref>[[Jan Wirrer]]: ''Zum Status des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;308.</ref> Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op den Weg to ene schreven Stannardspraak weer, warkt vundaag as „[[Plattdüütsch Spraakmythos|plattdüütschen Spraakmythos]]“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand as Spraak jümmerto op.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache, Versuch einer Definition,'' In: Jan Goossens: ''Niederdeutsch, Sprache und Literatur, Eine Einführung,'' S.&nbsp;26&nbsp;f.</ref><ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Zur Verwendung des Niederdeutschen heute.'' In: ''Mehrsprachigkeit in der Stadtregion'' ( =&nbsp;Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: [[Düsseldörp]] 1982. S.&nbsp;152. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/1953/file/Stellmacher_Zur_Verwendung_des_Niederdeutschen_heute_1982.pdf online])</ref> Dat givt allgemeen dree Positschonen:

* '''Plattdüütsch as Spraak''': Een Argument för den Stand as Spaak is de Historie. Plattdüütsch is ene Süsterspraak vun dat Hoogdüütsche, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt un Uuttuusch mit’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen stünn.<ref>[[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann.'' S.&nbsp;27&nbsp;f.; Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' S.&nbsp;183.</ref> Ook de vöörmalige Status as middelsassische Schrievspraak för Oorkunnen, Recht un Hannel un ook för Literatuur is een anner Argument för den Stand as Spraak. Noch een Argument is de Afstand twüschen den beiden Spraken: De Unnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Hoog- un Plattdüütsch oder ook Nedderlandsch un Plattdüütsch sünd na de Lüüd, de Plattdüütsch as egen Spraak bekiekt, groot noog Platt as egen Spraken antospreken.<ref name=":14">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;188&nbsp;f.</ref>
* '''Plattdüütsch as Dialekt''': De Argumenten för Plattdüütsch as Dialekt bekiekt besunners de [[Sotscholinguistik|sotscholinguistschen]] Begevenheiden vundaag. De Situatschonen, in de Plattdüütsch in de Sellschop vundaag bruukt warrn kann sünd verminnert. Plattdüütsch is in siene Funktschoon na ene Spraak för dat Ümfeld neeg bi, so as in Familien oder de Naverschop. Se is stark regionaal präägt un het kene överegionale Schriftspaak, de buten de Familie oder Naverschop bruukt warrt.<ref name=":14" /> Dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche sünd je na Staat [[Dackspraak|Dackspraken]] för’t Plattdüütsche. Dat will seggen se överneemt de Funktschoon as Schriev- un Stanardspraken för’t Plattdüütsche. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt so as anner Dialektsprekerschen un -sprerkers dat doot, de unner dat Dack vun ene Standardspraak staat.<ref name=":02">[[Ulrich Ammon]]: ''Was ist ein deutscher Dialekt?'' In: [[Klaus Mattheier]], [[Peter Wiesinger]] (Ruutgever): ''Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen'' (=&nbsp;''Germanistische Linguistik.'' 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S.&nbsp;369–384, S.&nbsp;376&nbsp;f.</ref> De Afstand twüschen Platt- un Hoogdüütsch oder twüschen Platt un Nedderlandsch bekiekt kritsche Stemmen as ringer, denn Platt steit in enen Kontinuum mit sienen Dackspraken un het sik över lange Tied düssen Dackspraken meer un meer angleken.
* '''Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt''': Ene Middelpositschoon, de versöcht de Spraakhistorie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene [[Afstandsspraak]] un togliek enen [[Schiendialekt]] to seen. De Begrepen gaat up [[Heinz Kloss]] torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch so veel Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch wiest, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak as enen Dialekt schient. Also so as anner echte Dialekten as ene Spraak för neeg bi, wieldes de Funktschonen as Schrievspraak un överregionale Standardspraak de Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch överneemt.<ref>[[Heinz Kloss]]: ''Abstandsprachen und Ausbausprachen.'' In: [[Joachim Göschel]] u.&nbsp;a. (Ruutgever): ''Zur Theorie des Dialekts'' (=&nbsp;ZDL Beih. N.&nbsp;F., Nr.&nbsp;16). Wiesbaden 1976, S.&nbsp;303, 305; un ook Heinz Kloss: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800'' (=&nbsp;''Sprache der Gegenwart'', 37). 2.&nbsp;Oplaag. [[Düsseldörp]] 1978, S.&nbsp;67–70, 181–198.</ref>
== Naam vun de Spraak ==
{{Kiek ook bi|Nedderdüütsch (Spraakgrupp)|Platt (Dialekt)|titel1=Nedderdüütsch|titel2=Platt}}De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vöörneemlich Hoogdüütsch as Schriftspraak het oder harr, seggt ''Plattdüütsch'' to de Spraak, fakener ook afkört to ''Platt''. In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vöörneemliche Schriftspraak is, het sik de Naam ''Nedersaksisch'' döörsett. Wetenschopslüüd bruukt faken de Begreep ''Nedderdüütsch''. Lüüd, de dat Woord ''düütsch'' in ''plattdüütsch'' ümgaan wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ook behaaglich föölt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Spraakvarianten ünnerstrieken wüllt, bruukt fakener den Uutdruck ''Neddersassisch''. Ook de Naam ''Sassisch'', de sik up den olen Egennaam to Hansetieden betüüt, warrt welk Tieden bruukt, hüüd aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woord „Plattdüütsch“ keem toeerst bi [[Cornelis Lettersnijder]] in dat 16.&nbsp;Jhd. op. Vöördem bruken de Minschen den Uutdruck {{Lang|gml|''sassesch''}} oder, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varieteten afsetten möten, ook eenfach {{Lang|gml|''düdesch''}}. De normalen Alldagssnackerschen un -snackers in Düütschland bruukt man bloot dat Woord ''Plattdüütsch'' wiedhen. All de annern Uutdrück warrt alleen in formalen Kontexten bruukt. In’n Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag meersttieds de Naams föör Dialekten vun de egen Kuntrei, so as ''Drents Plat'' oder ''Twents Plat''. De Uutdruck ''Nedersaksisch'' breedt sik aver jümmers meer uut. Faken denkt de Lüüd, ''Plattdüütsch'' kümmt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Uutdruck ''platt'' kümmt aver uut’n 16.&nbsp;Jhd. vun de Nedderlannen weg un bedüüdt ''eenfache Spraak, de Spraak vun de eenfachen Lüüd.''<ref>Vergliek: [https://www.duden.de/rechtschreibung/Platt ''Platt''], in: [[Duden|Duden online]]; [https://web.archive.org/web/20110719102847/http://www.philhist.uni-augsburg.de/lehrstuehle/germanistik/sprachwissenschaft/ada/runde_1/f20/ ''Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA)''], In: uni-augsburg.de, archiveert bi [[Internet Archive|archive.org]]; M. Philippa u.&nbsp;a.: ''Etymologisch Woordenboek van het Nederlands'' . Amsterdam 2009.</ref> In’n 17.&nbsp;Jhd. is de Naam Plattdüütsch denn ook in Noorddüütschland begäng worrn.<ref>''[https://www.dwds.de/wb/platt#2 ''platt''],'' In: [[Wolfgang Pfeifer (Etymologe)|Wolfgang Pfeifer]]: ''Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.''</ref> De Naam ''Platt'' het sik man ook in ganz Westdüütschland uutbreidt un so givt dat ook welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch, man enen [[Middeldüütsch|middeldüütschen]] Dialekt, snackt un doch den egen Dialekt ''Platt'' nöömt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.atlas-alltagssprache.de/runde-1/f20/ |titel=Mundart/Platt/Dialekt |werk=atlas-alltagssprache |abruf=2024-11-27}}</ref>

Anners as bi ''Plattdüütsch'' kümmt de Uutdruck ''[[Nedderdüütsch]]'' würklich vun de geograafsche Laag af. Nedderdüütsch steit in Gegensatz to dat hoogdüütsche Spraakrebeed in’n Süden, dat veel höger liggt. De Uutdruck is in dat 15.&nbsp;Jhd. in’n [[Middelnedderlandsche Spraak|Middelnedderlandschen]] as ''{{lang|dum|hoghen duutsche}}'' un ''{{lang|dum|neder duutsche}}'' opkamen.<ref>[[Luc De Grauwe (Linguist)|Luc de Grauwe]]: ''Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch''; In: Raphael Berthele u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht.'' Walter de Gruyter: Berlin 2003, [[:de:Spezial:ISBN-Suche/3110174979|ISBN 3-11-017497-9]], S. 127&nbsp;ff., hier S.&nbsp;136&nbsp;f.</ref> Bet in dat 17.&nbsp;Jhd. rin weer „Nedderdüütsch“ man een raren Begreep. Eerst later het sik mit de [[Dialektologie]], de den düütschen Spraakruum in Nedder-, Middel- un [[Böverdüütsch]] deelt, de Begreep Nedderdüütsch in de hoogdüütsch präägte Wetenschop döörsett.<ref>[[Werner Besch]] u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung,'' 2.&nbsp;Oplaag., Bd.&nbsp;3, 2003, S.&nbsp;2211.</ref> Nedderdüütsch seggt döör dat ''düütsch'' uut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoogdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch alleen een Dialekt is un gegenöver Hoogdüütsch minner gellt. De Begreep is man ook meerdüdig. Wat öllerhaftig kann Nedderdüütsch alle [[Kontinentaalwestgermaansch|kontinentaalwestgermaanschen]] Spraken, dat [[Freesche Spraken|Freesche]] uutbenamen, beteken. Dat sünd also in’n wiedsten Sinn de plattdüütschen un [[Nedderfranksche Spraken|nedderfrankschen]] Dialekten mitsams de Standardspraken [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch]] un [[Afrikaans]]. Annersieds betekent Nedderdüütsch in de düütsche Dialektologie meist alleen dat Plattdüütsche in Düütschland. In de düütsche Dialektologie faken ook nich klaar, of de [[Nedderrhiensch|nedderrhienschen]] Dialekten op de düütsche Sied mit to Nedderdüütsch tellt, oder alleen sassische Dialekt meent sünd.<ref>[[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition,'' In: Jan Goossens: ''Niederdeutsch, Sprache un Literatur, Eine Einführung,'' S.&nbsp;14&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref>

''Sassisch'' as Naam för de Spraak is al teemlich oold un is sied de ole Sassentied un de Hansetied döör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föölt. Un so hebbt se eer Spraak denn faken ook eenfach {{Lang|gml|''düdesch''}} nöömt.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik,'' §&nbsp;6.</ref> To de Tied stünnen de beiden düütschen Höövdvarianten noch op den glieken Rang un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüd denkt de Lüüd bi ''düütsch'' direkt an de [[Düütsche Spraak|hoogdüütsche Standardspraak]], wenn de Kontext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn {{Lang|gml|''düdesch''}} aver noch för beide Spraken jüstso good staan). Wenn dat Nood dee, sik vun dat Middelnedderlandsche oder Hoogdüütsche aftogrenzen sünd Begreep as {{Lang|gml|''unse düdesch''}} ‘uns Düütsch’, {{Lang|gml|''sassesch düdesch''}} ‘sassisch Düütsch’ bruukt worrn. Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied na dat Middelsassische Lüüd, de versöchten oder versöökt den Naam ''Sassisch'' wedder opleven to laten (so as [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], Eimers,<ref>John Eimers (Ruutgever): ''Up sassisch Eer: Ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag: rutgewen von John Eimers inn Updragg von de Nedderdüütsh Sellshopp in Hammborg.'' Diedrichs: Jena 1910. ([https://plattmakers.de/de/book/Up-sassisch-Eer onlien]=</ref> [[Reinhard Hahn|Hahn]]), aver döörsett het sik dat nich.

''Neddersassisch'' is nu een Uutdruck, up halven Weg vun ''Sassisch'' to ''Nedderdüütsch''. De Naam ''Sassen'', de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tied na Süüd wannert, as dat [[Hartogdom Sassen]] grötter worrn is, so dat de Naam vundaag dat Bundsland „[[Sassen (Bundsland)|Sassen]]“ betekent. Toeerst heet de Süden denn „Böversassen“ un de Noorden „Neddersassen“. Mit de Tied het de Süden aver dat Överwicht kregen un heet denn bloot noch Sassen. So hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch: sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen,'' S.&nbsp;24–27.</ref> Dat Woord ''Nedersaksisch'' is nu ene Variant vun Neddersassisch, de dat Nedderlandsche uut’n Hoogdüütschen oder Latienschen uutleent het. De Begreep keem in’n 20.&nbsp;Jhd. bi Spraakwetenschoppers un besunners vun de 1950er Jaren an bi nedderlandschen Spraakaktivisten un Dialektschrievers op. Welk Lüüd bruukt de Begreep ''Neddersassisch'' alleen för dat ole sassische Stammland (also de Deel West vun Oostholsteen un de Elv langs). So is Neddersassisch faken synonym mit [[Westnedderdüütsch]]. Dat givt aver jüstso Lüüd, de heel de Spraak vun [[Eestland]] bet [[Urk]] as Neddersassisch anspreken doot.

Wegen de wirrige Laag mit de Begrepen het [[William Foerste]] versöcht dat neutrale ''Saxonisch'' för de Spraak un ''Saxonia'' för dat Spraakrebeed intobörgern.<ref>[[William Foerste]]: ''Een woordatlas van Saxonia'' In: ''Driemaandelijkse Bladen'' 1949. S.&nbsp;85.</ref> Dat is man bloot  een paar Maal bruukt worrn, döörsett het sik dat nich.<ref>DBNL, ''Saxonische dialektstudie''. In: ''De Nieuwe Taalgids''. Jaargang 48. oder DBNL, H''oofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde'', A.A. Weijnen. ''DBNL.''</ref>
== Historie ==
=== Översicht ===
Dat Plattdüütsche deelt de Spraakwetenschop in dree Perioden: [[Ooldsassisch]] (ca.&nbsp;750–1150), [[Middelsassische Spraak|Middelsassisch]] (ca.&nbsp;1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat ooldsassische [[Heliand|Heliand-Epos]] uut’n 9.&nbsp;Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besunners to’n Hoogpunkt vun de [[Hansetiet|Hansetied]] geev dat vele Texte üm [[Juristeree]], [[Theologie]] un [[Historie|Historienschrieveree]]. Ene wichtige Wenne för’t Plattdüütsche weer dat 16./17&nbsp;Jhd., in den dat Hoogdüütsche de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt het. Dat Plattdüütsche is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19.&nbsp;Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder up de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur up Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;17.</ref>

=== Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch ===
{{Kiek ook bi|Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsche Spraak|Oorindoeuropääsch|titel1=Oorindoeuropääsch}}[[Datei:Germanic tribes (750BC-1AD).png|hochkant=1.4|mini|Wo sik de germaanschen Spraken uutbreden:<ref>Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: ''dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss''. Band&nbsp;1: ''Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution''. Deutscher Taschenbuch Verlag: München 1995.</ref><br>
{{Koortlegenn |KLÖÖR=#f00| 750 v.&nbsp;Chr.}}<br>
{{Koortlegenn |KLÖÖR=#f84| 500 v.&nbsp;Chr.}}<br>
{{Koortlegenn |KLÖÖR=#ff0| 250 v.&nbsp;Chr.}}<br>
{{Koortlegenn |KLÖÖR=#0f0| 1 n.&nbsp;Chr.Chr.}}]]
As ene [[Germaansche Spraken|germaansche Spraak]] sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche dat [[Oorgermaansche]] un noch wieder torügg dat [[Oorindoeuropääsch|Oorindoeuropääsche]]. De Indoeuropääschen bröchten eer Spraak uut de oosteuropääsche Stepp na [[Middeleuropa]], dat [[Noorddüütsch Deepland|noordüütsche Deepland]] un [[Skandinavien]].<!-- Born för Germanen in Noorddüütschland un Skandinavien
 -->Vun hier het sik de oorgermaansche Spraak bilütten na Süüd to uutbreidt. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche [[Flekschoon]], so as dat [[Sanskrit]], [[Ooltgreeksche Spraak|Ooldgreeksch]] un [[Latiensche Spraak|Latinsch]] noch kennt, un Luudwannels so as de [[eerste germaansche Luudwannel]] het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Spraaktelg binnen de Familie ranwussen.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;69&nbsp;ff.</ref>

Düsse Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn. Dat is mit de Methoden vun de [[histoorsch-vergleken Spraakwetenschop|vergleken Spraakwetenschop]] uut later schreven Borns rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik de oorgermaansche Spraak al in verscheden Telgen un Spraken deelt: Dat [[Noordgermaansche Spraken|Noordgermaansche]], dat [[Oostgermaansche Spraken|Oostgermaansche]] un de [[Westgermaansche Spraken|westgermaansche]] Telgen, wo [[Angelsassische Sprake|Angelsassisch]], [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksch]], [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesch]], [[Ooldhoochdüütsch|Ooldhoogdüütsch]] un [[Ooldsassische Spraak|Ooldsassisch]], de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag, tohören.

=== Ooldsassisch ===
[[Bild:Map Old Saxon Language Area.svg|thumb|Ooldsassisch Spraakrebeed in geelrood mit Schrievoorden, Bischopseten un modern Oorden to’n orienteren<ref>Na [[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache'', In: [[Jan Goossens]] (Ruutgever): ''Niederdeutsch, Sprache un Literatur, Eine EInführung'', [[Wachholz]]: [[Niemünster]] 1973, Kaartenanhang&nbsp;1.</ref>]]

{{Kiek ook bi|Ooldsassisch}}

Ooldsassisch is de öllste schreven Spraak in dat Stammland vun’n [[Sassen (Volk)|Sassen]], enen germaanschen Stamm över den [[Claudius Ptolemäus|Ptolemäus]], een greekschen Geleerten, dat eerste Maal in’n 2.&nbsp;Jhd. n.&nbsp;Chr. bericht.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De Sassen breiden sik in’n 3. un 4.&nbsp;Jhd. vun de [[Elv|Elvmünn]] un [[Holsteen|Westholsteen]] na Süüd to uut un billen mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;79&nbsp;f.</ref> Indem dat sik de Sassen na Süüd to uutbreiden, het de sassische Spraak ook woll meer [[Elvgermaansche Spraken|elv]]- un [[Wersergermaansche Spraken|wesergermaansche]] Kennteken annamen, as siene noordseegermaanschen Verwandten.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;18&nbsp;f.</ref> In’n 5.&nbsp;Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Jüten]] un [[Fresen]] na [[Grootbritannien|Britannien]]. De egen Spraak, dat later [[Angelsassische Sprake|Angelsassische]], bröchten se mit op dat Eiland.<ref>[[Ingerid Dal]]: ''Geschichte der Niederdeutschen Sprache,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;78.</ref> Uut düsse Tied, de fröhe oder vöörooldsaasische Periode, sünd man een paar Egennamen unner anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de [[Weserrunen]].<ref name=":6">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S.&nbsp;33. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> In’n  8.&nbsp;Jhd. is de Kunflikt twüschen den [[Franksch Riek|frankschen Riek]] un den Sassen, de al unner [[Karl Martell|Karl Matell]] un [[Pippin]] anfungen weer, eernster worrn un opletst mit den [[Christianiserung un Sassenkriege|Sassenkriegen]] 772–804  ünner [[Karl de Grote|Karl den Groten]] to Enn kamen. Dat Ooldsassische an un för sik beginnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de [[Franken (Volk)|Franken]] de Sassen betwungen un to’n [[Christendom]] bekeert, dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt un Kloosters as ook [[Bisdom|Bischopdömer]] gründ harrn.<ref name=":7">[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'' S.&nbsp;30. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> 

De gröttste Deel Texten in de ooldsassische Tied weren op Latiensch.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;19.</ref> Lütte religiöse Texte so as een [[Ooltsassisch Dööplöövnis|Dööplöövnis]], Bichtformels oder Översichten över Grundbesittafgaven kemen op. Wichtig is man sünnerlich dat grote Bibeldichtwark, so as een Stück uut de [[Ooldsassische Genesis|Genesis]] un de [[Heliand]], een [[Epos]] uut de Tied üm 830 mit meist 6000 [[Germaansche Langreeg|germaanschen Langregen]], dat in [[Stavriem|Stavriemen]] dicht worrn is un [[Jesus vun Nazaret|Jesus]] sien Leven navertellt.<ref name=":25">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde,'' S.&nbsp;431&nbsp;f.</ref> Uut’n 10. un 11.&nbsp;Jhd. sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as [[Glosse|Glossen]] nableven. Üm 1100/1150 geit de ooldsassische Schrieveree denn avers to Enn.<ref name=":6" />

Dat ooldsassische Spraakrebeed lee in den Rebeden, de vundaag [[Westfalen]], [[Neddersassen]], [[Holsteen|Süüdwestholsteen]], [[Drenthe]] un [[Oaveriessel]] sünd. Dat Rebeed streck sik twüschen den [[Rhien]] un [[Elv]] un vun de [[Noordsee]] bet na [[Kassel]] un [[Merseburg]] in’n Süden. In’n Noorden grenz de Spraak langs de [[Eider]] an dat [[Ooldnoordsche Spraak|Oolddäänsche]], in’n Noordwesten an dat [[Ooldfreesche Spraak|Ooldfreesche]], na West to an dat [[Ooldnedderfranksche Spraak|Ooldnedderfranksche]] un in’n Süden an de frankschen Dialekten vun dat [[Ooldhoochdüütsch|Ooldhoogdüütsche]]. De Süüdgrenz is wat swarer to bestemmen, in’n Westen köönt wi an Oordsnamen seen, dat de Grenz to’n groten Deel de [[Uerdinger Linie|ik/ich]]- un de [[Benrather Linie|maken/machen]]-Isogloss folgt.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächsiche Sprache,'' In: Jan Goossens (Ruutgever): ''Niederdeutsche Sprache und Literatur. Eine Einführüng: 1 Sprache,'' S.&nbsp;47f.</ref> Na Oosten warrt dat wat unsekerer.<ref>Robert Peters Norddeutscher Raum</ref> De Lien leep in de Tied bummelig vun [[Dössen]]&nbsp;-&nbsp;[[Essen]]&nbsp;-&nbsp;[[Wupperdaal]]&nbsp;-&nbsp;[[Äulpe]] över [[Waldeck (Land)|Waldegge]]&nbsp;-&nbsp;[[Kassel]]&nbsp;-&nbsp;[[Worbis]], denn süüdlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]] na [[Nordhausen|Nordhusen]] un [[Eisleben]] bet an de [[Saale]] bi [[Merseburg]].<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;31&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> Oosten de Elv un de Lien [[Kiel]]&nbsp;-&nbsp;[[Loonborg (Elv)|Loonborg]] grenz dat Ooldsassische an [[Slaawsche Spraken|slaawsche]] Spraken, so as [[Polaabske Sproke|Polaabsch]] un [[Sorbsche Spraken|Sorbsch]].<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;176&nbsp;f.</ref>

De grote Deel ooldsassische Texten stammt uut’n Süden vun dat Spraakgebeed. De Texten wiest Spraakünnerscheden, of dat avers Dialektünnerscheden sünd, de mit den sassischen Deelstammen Westfalen, Engern, Oostfalen un Noordalbiner övereengaat, kann een uut dat wenige Materiaal nich ruutlesen.<ref name=":25" /> Kennteken för dat Ooldsassiche sünd de vullen Vokalen in Nevensülven, so as {{Lang|osx|''nig'''u'''n''}} ‘negen’''.'' De germaansche [[Dentaal Frikativ|dentale Frikativ]] ''*[[þ]]'' un dat [[Labiovelaar|labiovelare]] ''*w'' sünd bewaart bleven un worrn <nowiki><th> oder <đ> un <uu> schreven.</nowiki><ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;35. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> De rieke ooldgermaansche Flekschoon is to’n groten Deel bewaart bleven.<ref>[[Willy Sanders]]: ''Altsächische Sprache'', In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;47. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref> So as de annern noordseegermaanschen Spraken weer dat Ooldsassische man wat innovativer as dat vergleken konservativer Ooldhoogdüütsch. Ünnerscheden to anner westgermaanschen Spraken weer de Wannel vun *''hs'' to /s/ so as {{Lang|osx|''flas''}} ‘Flass’, man ooldhoogdüütsch {{Lang|goh|''flahs''}} un dat /ƀ/, enen olen germaanschen [[Bilabialen stemmhaften Frikativ|bilaliaben stemmhaften Frikativ,]] den dat Ooldsassiche twüschen Vokalen bewaart het.<ref name=":0">Benjamin W. Fortson IV: ''Indo-European Language and Culture, An Introduction.'' Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S.&nbsp;370.</ref>

=== Middelsassisch ===
{{Kiek ook bi|Middelsassische Spraak}}
Uut’n Ooldsassischen is dat [[Middelsassische Spraak|Middelsassische]], ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. Twüschen den Spraakperioden is man an de 150 Jaren lang alleen up [[Latiensche Spraak|Latiensch]] schreven worrn.<ref name=":5">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;177.</ref> Eerst üm 1230 –&nbsp;later as dat [[Middelhoochdüütsche Spraak|Middelhoogdüütsche]]&nbsp;– beginnt dat mit de fröhe middelsassische Schrieveree. De [[Sassenspegel]], een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den [[Elvoostfäälsch|elvoostfäälschen]] Ruum ööstlich vun de [[Harz (Middelbargen)|Horz]]. Üm 1250 beginnt dat mit middelsassische Texten uut’n Städen un sassischen Oorkunnen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsetten könen.<ref name=":5" /> Meer un meer Texten kaamt in’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un vele religiöse Texten warrt vun Anhängers vun de ''[[Devotio moderna]],'' ene religiöse Bewegung, de sik stark för de Volksspraak insett het, affaat. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut, so as dat Westfäälsche, oostfäälsche, Märksche, Noordneddersassische un Oosterlandsche un Baltsche Schrievspraak.<ref name=":24">[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;21&nbsp;f.</ref> An de Westkante hadde de [[Utrecht|Utrechstsche]] Schrievspraak groten Inflood, so dat de Iesselländschen Schrievspraak twüschen Middelsassaisch un Middelnedderländsch stünn.<ref name=":26">[[Hermann Niebaum]]: ''Het Nederduits'', In: ''Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde,'' S.&nbsp;433.</ref> Mit dat 15.&nbsp;Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „[[Hansespraak]]“ an un för sik. Mit dat 15.&nbsp; Jhd. het besunners [[Lübeck|Lübeek]] för den middelsassischen [[Bookdruck]] de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak find sik.<ref name=":24" /> De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af.<ref name=":26" /> In’n Westen blievt de religiösen Texte in de Övetall.<ref name=":23">[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Dichtung'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;352.</ref> Annerster as dat Middelhoogdüütsche mit siene [[höövsche Literatuur]] bleev dat Middelsassische to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel un [[Historie|Historienschrieverie]] un didaktsche so as ook religöse Texten.<ref name=":10">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S. 98&nbsp;ff.</ref> Eerst later sünd ook literaarsche Warken, so as dat [[Narrenschip]] oder [[Dill Ulenspegel|Dyl Ulenspegel]], opkamen. Mit de [[Reformatschoon]] kemen de [[Bugenhagenbibel]] un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Nu beginnt man ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügge.<ref name=":23" />

Mit de [[Oostkolonisatschoon]] het sik de Spraak vun’t 12.&nbsp;Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreidt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städe un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de [[Slaawsche Spraken|slaawschen]] Spraken ümto wegdrängen.<ref name=":5" /><ref name=":10" /> As de [[Lingua franca|''lingua franca'']]  hebbt de [[Hanse|Hansekooplüüd]] dat Middelsassische rund üm de [[Noordsee|Noord]]- un [[Oostsee]] uutbreidt. Vele sassische Handwarkers wannern na däänsche Städen in [[Sleswig]] uut oder hebbt sik in [[Norwegen]], [[Sweden]] oder in [[Visby]] up [[Gootland]] daallaten.<ref name=":10" /> So het dat Middelsassische groten Inflood up dat [[Däänsche Spraak|Däänsche]], [[Sweedsche Spraak|Sweedsche]] un [[Norweegsche Spraak|Norweegsche]] had, de enen groten Deel [[Lehnwoort|Leenwöör]] uut’n Middelsassischen afkregen hebbt.<ref name=":15">[[Karl Bischoff (Germanist)|Karl Bischoff]]: ''Mittelniederdeutsch,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;108&nbsp;f.</ref> In [[Oost-Freesland]] un [[Grunneng (Provinz)|Grönneng]] begünn in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Middelsassische de [[Ooldfreesche Spraak|ooldfreesche]] Rechtsspraak un de [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|oostfreeschen]] Mundaarden to verdrängen. In [[Sleswig]] is in’n 15.&nbsp;Jhd. dat Däänsche bet an de [[Slie]] un dat [[Danewark]] ran verdrängt worrn.<ref name=":15" /> Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14.&nbsp;Jhd. Städen so as [[Halle (Saale)|Halle]], [[Mansfeld]], [[Eisleben]], [[Wittenbarg|Wittenberg]] un [[Merseburg]] to de [[Oostmiddeldüütsch|oostmiddeldüütsche]] Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15.&nbsp;Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur,'' S.&nbsp;69&nbsp;f. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref>

Vergleken mit dat Ooldsassische het dat Middelsassische de Vokalen in Nevensülven afslepen (so as [[Ooldsassische Spraak|os]]. {{Lang|osx|''dag'''a'''''}}&nbsp;>&nbsp;''{{Lang|gml|dag'''e'''}}'', ''{{Lang|osx|sun'''u'''}}''&nbsp;>&nbsp;''{{Lang|gml|son'''e'''}}'', ''{{Lang|osx|mel'''o'''}}''&nbsp;>&nbsp;''{{Lang|gml|mel'''e'''}}'', ''{{Lang|osx|giƀ'''u'''}}''&nbsp;>&nbsp;''{{Lang|gml|gev'''e'''}}'').<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik'', §&nbsp;212.</ref> Korte Vokale in open Sülven mit [[Akzent]] sünd lang worrn: {{lang|osx|''b'''ĕ'''ki''}}&nbsp;>&nbsp;{{lang|gml|''b'''ē'''ke''}} ‘Beek/Beke’.<ref>[[Agathe Lasch]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik'', §&nbsp;39–41.</ref> De ooldsassische Diphthong /ia/ is een Monophthong worrn, so as {{Lang|osx|''liaf''}}>&nbsp;{{Lang|gml|''lêf''}} ‘leev’ un dat ooldsassische /þ/ is {{IPA|d}} worrn.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;20.</ref> Vergleken mit dat moderne Plattdüütsch weren to’n Bispeel de [[Kasus]] (Fäll) noch bewaart.<ref>[[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]]: ''Mittelniederdeutsche Grammatik'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;269</ref> De Schrievspraak het dialektale Unnerscheden in de Tied to’n groten Deel verdeckt. Een paar regionale Kennteken find sik man, so as to’n Bispeel in Westfalen ''{{lang|gml|sal}}'' statts {{lang|gml|''schal''}} oder ''mik'' un'' dik'' för'' mi'' un'' di'' in Oostfalen.''<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Mittelniederdeutsche Sprache.'' In: ''Niederdeutsche Sprache und Literatur'', S. 70 ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref>''
=== Schrievsprakenwessel ===
{{Kiek ook bi|Schrievsprakenwessel}}Mit den Schrievsprakenwessel kümmt dat woll wichtige Begeevnis in de düütsche Spraakhistorie in’n Gang.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes'', S.&nbsp;25.</ref>Nadem dat de middelsassische Schrievspraak sik in’n 14.&nbsp;Jhd. gegen dat Latiensche döörsett un as Hansespraak ook wiedhen in Noordeuropa Inflood namen harr, gung dat Prestige un de Belang in’n 16. un 17.&nbsp;Jhd. daal, so dat de oostmiddeldüütsche Schrievspraak dat Middelsassische verdrängt het. Mit den eersten [[Natschonalstaat|Natschonaalstaten]], de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de Hansestäden sülvenst is de Hanse bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;119–125.</ref> Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14.&nbsp;Jhd. Schrievspraak worrn weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.<ref name=":16">[[Timothy Sodmann]]: ''Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache.'' In: [[Jan Goossens]]: ''Niederdeutsch, Sprache und Literatur, Eine Einführung.'' S.&nbsp;117. ([https://www.lwl.org/komuna/pdf/Niederdeutsch_Sprache_und_Literatur_Band_1_1983.pdf online])</ref>

De Wessel vun Middelsassisch to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak begunn eerst bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.<ref name=":9">[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1800.</ref> Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat [[Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon|Hillige Röömsche Riek]] un den [[Landsförst]]en Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de [[Mark Brannenborg]], besünners in [[Berlin]] un in Städen so as [[Danzig]] un [[Goslär]]. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. [[Mekelnborg]] mit de Hansestäden [[Wismer]], [[Swerin]], [[Rostock]] un [[Pommern]] mit [[Straalsund]], [[Griepswold|Gripswold]], [[Wolgast]], [[Stettin]] un [[Stolp]] so as ook de oostföölschen Städen [[Hannober]], [[Bronswiek]], [[Lümborg]] un [[Chöttingen]] begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. [[Hamborg]], [[Sleswig-Holsteen]] mit [[Lübeck|Lübeek]] un [[Flensborg]] so as ook [[Builefeld]] oder [[Ossenbrügge]] in Westfalen beginnt üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder up de Afsied schrievt Oostfreesland oder dat norweegsche [[Bargen (Noorwegen)|Bergen]] ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;146–150.</ref>

De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten beginnt, so as {{Lang|de|''ich, mich''}} statts ''ik'' un ''mi''. Denn beginnt de Schrievsprakenwessel an un för sik. De Schrievers överdregen de nedderdüütschen Formen na’t Hoogdüütsche, so as ''{{lang|gml|schriven}}'' to {{Lang|de|''schreiben''}} oder ''{{lang|gml|krut}}'' to {{Lang|de|''Kraut''}}. Faken kümmt so ook [[Hyperkorrektur|hyperkorrekte]] Formen op, so as ''selichleich'' statts ''{{lang|de|seliglich}},'' ''ropen'' to ''raufen'' statts ''{{lang|de|rufen}}'', ''{{lang|gml|bref}}'' to ''Breiff'' statts ''{{lang|de|Brief}}.'' Ook sassische Seggwiesen so as ''thal lauffen'' för ''{{lang|gml|dal lopen}}'' statts hoogdüütsch ''{{lang|de|hinablaufen}}'' find sik. Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man vele middelsassische Rester oder Oordsnamen sünd noch to finnen, so as ''{{lang|gml|Mittbörger, orkonde, erffkop}}'' oder ''{{lang|gml|Flensborch, karpsell, wisch, spiker}}.'' Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.<ref>Artur Gabrielsson: ''Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache.'' In: ''NSL'' S.&nbsp;126–130.</ref>

In [[Oostfreesland]], [[Lingen]], [[Tekenborg]], [[Kleev]] un [[Rees]], de dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz liggt weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik dat hoogdüütsche uutbreiden kunn, harr sik hier dat Nedderlandsche as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel [[Reformeerte Kark|reformeerten]] Karken. Eerst vun 1815 an het sünnerlich [[Preußen (Staat)|Preußen]] un de [[Evangeelsch-luthersche Karken|luthersche]] Meerheid de hoogdüütssche Spraak ook hier allerwegens döörsett.<ref name="Polenz240">[[Peter von Polenz]]: ''Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart.'' Band&nbsp;II: ''17.&nbsp;und 18.''&nbsp;''Jahrhundert.'' Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S.&nbsp;240.</ref>

=== Plattdüütsch ===
De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de froe neenedderdüütsche Tied un nedderdüütsche Tied an för sik in.

Na den Schrievsprakenwessel, weer bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.<ref>[[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten,'' Sp.&nbsp;1799.</ref> De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.<ref name=":2">[[Heinz Kloss]]: ''Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800.'' 2.,&nbsp;gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, [[Düsseldörp]] 1978, ISBN 3-590-15637-6, S.&nbsp;68.</ref> Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus scnackne meist alleen Platt.<ref>Bichel 1985, 1886</ref>Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr ''Oberstadtbook'' noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.<ref name=":2" /> Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18.&nbsp;Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as [[Epithalamium|Hoogtiedsgedichten]] oder as [[Satire]] in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.<ref name=":9" /> Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen.[[Bild:Klaus Groth (Allers, Kunsthalle Kiel).jpg|duum|[[Klaus Groth]] gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19.&nbsp;Jhd. (Portree vun [[Christian Wilhelm Allers]])]]
Dat Neenedderdüütsche an un för sik beginnt eerst an ’t Enn vun dat 18.&nbsp;Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, [[Plattdüütsch Literatur|Literatuur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör [[Jan Hinrich Voß]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30.</ref> Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook [[Rassismus|rassistsche]] un [[Antisemitismus|antisemitsche]] Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as [[plattdüütsche Bewegung]] organiseert hebbt. Vertreders vun düsse [[Völkisch|völkische]] plattdüütsche Bewegung hebbt so nich alleen dat Plattdüütsche, man ook Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20.&nbsp;Jhd. free maakt.

Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20.&nbsp;Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20.&nbsp;Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobiliteet mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref>

In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder NEdderlandsche angliekt un egen kenntteken verlüstig gaat.  Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven .Man ook annerwegens stried de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak minner un minner tohuus. In velen Regionen warrt Plattdüütsch alleen as Hobbyspraak pleegt, besunners in de Beriekn Literatuur un Theater. Mit de Spraakpleeg geit de Kompetenz in den Basisdialekten verlsütig un mit Meiden, Literatuur un Theater breid sik deelwies enplattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.<ref>[[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]]: ''Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes,'' S.&nbsp;30–32.</ref>

== Spraakrebeed ==
Plattdüütsch warrt vöör allen in’n Noorden vun [[Middeleuropa]] snackt, in [[düütschland|Noorddüütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Oostnedderlannen]]. Aver ook buten Middeleuropa givt dat döör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de [[Benrather Linie|maken/machen-Linie]], de ook „Benrather Linie“ heet. 

==== Karnrebeed ====
[[Bild:Low Saxon dialects.png|duum|Dat plattdüütsche Karnrebeed in Noorddüütschland un Oostnedderland (sünner Pommersch un Preußsch)]]
De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfranksche]] un dat [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] liggt an de [[Noordsee]] bi’t [[Lauwersmeer]]. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un [[Provinz Freesland|Freesland]]. De Spraakgrenz folgt nu grov de Grenzen vun de Provinz Freesland. De [[Stellingwarven]] in de Provinz Freesland snackt man ook Neddersassisch. Op de ne’en [[Polder]] in dat [[Iesselmeer]] warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Iesselmeer. Bloots dat fröhere Eiland [[Urk]], dat nu in’n [[Noordoostpolder]] indiekt is, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeed. Dat Rebeed reckt bet an de Grenz na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn döör de Provinz [[Gelderlaand|Gelderland]] na de düütsche Grenz to. Twüschen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] löppt de Spraakgrenz över de düütsche Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun [[Westfalen]] bet na de Grenz to dat Bundsland [[Hessen]]. Dor löppt se nu, knapp op hessisch Rebeed, langs na Noordoosten to, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland [[Neddersassen]] af un löppt denn an de Grenz to [[Döringen]] lang, bloots mit dat [[Eikfeld|Neddereikfeld]] up plattdüütsch Rebeed. In Neddersassen in’n [[Harz (Middelbargen)|Horz]] liggt een lütt [[Spraakinsel|Spraakeiland]], in dat [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Dialekten snackt warrt, de uut dat [[Erzgebirge]] inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder döör dat Bundsland [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na dat Bundsland [[Brannenborg]] rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in’n Süden, meist bet na [[Leipzig]] ran. Uut düt Rebeed is dat Plattdüütsche aver vun [[Middeldüütsch|middeldüütsche]] Dialekten verdrängt worrn. Ook in [[Wittenbarg]] warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver up dat Rebeed vun Brannenborg kümmt dat plattdüütsche Spraakrebeed noch meist wedder bet op de Höögd vun Wittenbarg daal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geit denn een Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeed is dat Plattdüütsche bloots noch swack vertreden un nich meer vitaal, wiel dat sik hier al in’n laten 19. un fröhen 20.&nbsp;Jhd. dat middeldüütsche [[Berlinsch|Berlinersch]] uutbreidt het. Daarüm givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.<!-- Borns:
Spraakrebeed
Stand brannenborg
Wegdrängen middeldüütsche ruum -->

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|Tweden Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi [[Kulm]] geev dat ook een [[böverdüütsch]] Spraakeiland un in dat Rebeed vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm [[Danzig]] weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat [[Däänsche Spraak|Däänsche]] is ook kene klare. In öllere Tieden weer [[Sleswig (Landschop)|Sleswig]] däänsch un in’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.

Fröher weren ook de [[Freesland|Freeslannen]] keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In [[Oost-Freesland]] het dat Plattdüütsche dat [[Oostfreesche Spraak (Freesch)|Oostfreesche]] aver kumplett verdrängt. Bloots dat [[Saterland]] is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un [[Noordfreesland]] harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as [[Nahspraak|Naspraak]].<!-- Belege. Plattdüütsch in de Freeslannen -->
==== Uutwannerers ====

Mit Uutwannererten is dat Plattdüütsche ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de [[Mennisten]], de ethnischen [[Mennoniten]], de uut dat [[Wießel|Wiesseldelta]] stammt un dat [[Nedderpreußisch|nedderpreußsche]] [[Plautdietsch]] snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]]. Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het. Daarto höört to’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel [[Westfäälsch]] in dat brasiliaansche [[Westfália (Brasilien)|Westfália]] oder [[Pommersch]] as [[Wisconsin Pomeranian]] in de USA oder as [[Pomerano]] in dat brasiliaansche [[Pomerode]] un [[Domingos Martins]])<!-- [[Kanada]] un [[Venezuela]]; hebbt wi dorto Quellen? -->.<!-- Borns Pomerano, Wisconsin Pommeranian -->

Ook vun de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an in [[Bessarabien]] inwannert sünd, keem een Deel uut de plattdüütschen Rebeden [[Pommern]], dat [[Hartogdom Warschau]] un [[Mekelnborg|Mekelborg]], un het siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Kolonisten uut Süüddüütschland, vöör allen [[Swaben (Landschop)|Swaben]], weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundaarden bedrängt. De Germanist [[Albert Eckert]] het 1938 de Mundaarden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien [[Arzis (Bessarabien)|Arzis]], [[Neu-Arzis]], [[Paris (Bessarabien)|Paris]], [[Brienne (Bessarabien)|Brienne]], [[Leipzig (Bessarabien)|Leipzig]], [[Kulm (Bessarabien)|Kulm]] un [[Tarutino (Bessarabien)|Tarutino]] as Plattdüütsch vöörfunnen. 1940 is in’n [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten worrn, dat de Bessarabiendüütschen ümsedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to düsse Tied denn ganz uuteneenfullen.<ref>Albert Eckert: ''Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat''. (= ''Deutsche Dialektgeographie. 40''). Elwertʼsche Verlagsbuchhandlung: Marburg 1941.</ref>

1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de [[Slowakei]] trocken, hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen. Düsse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.<!-- Belegg? -->

Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien up de Hött in [[Gerresheim]] en plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat [[Hötter Platt]]. Düsse Dialekt is vundaag aver meist uutstorven.<ref>{{Internetquelle |url=https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |titel=Hötter Platt |hrsg=Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240404074746/https://rheinische-landeskunde.lvr.de/de/sprache/sprache_themen/tonaufnahmen/hoetter_platt.html |archiv-datum=2024-04-04 |abruf=2024-12-26 |sprache=de}}</ref>

==== De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull ====

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots [[Nahspraak|Naspraak]]. Aver ook as Naspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) düsse Opgaven.

==== Fröher ====

De Oorsprung vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]] liggt in [[Holsteen]]. Vun daar het sik de Sassenstamm ook in dat hüdige Bundsland [[Neddersassen]], in [[Westfalen]], in [[Oostfalen]] un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Waarschienlich weer dat meer so, dat sik de Stämm, de in düsse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam ''Sassen'' verenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat [[Wendland]] un Oosten vun Oostfalen seten in düsse Tied de [[Slawen]]. In [[Land Wusten|Wusten]], [[Provinz Grunneng|Grunneng]] un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9.&nbsp;Jhd. is nilütten de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15.&nbsp;Jhd., as sik dat Plattdüütsche bet na [[Eestland]] in dat [[Baltikum]] uutbreedt harr. In Eestland is de Spraak vöör allen in de Städen bruukt worrn, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland kuum daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden. In dat 18. un 19.&nbsp;Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18.&nbsp;Jhd. nableven, dat [[Polaabske Sproke|Polaabsche]] in’t Wendland to’n Bispeel is waarschienlich in de Jaren 1750 uutstorven. Noch bet in de letzten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Kuursch]]e verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twüschen [[Westpreußen]] un [[Oostpreußen]] hebbt meersttieds beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun [[Grunneng]] uut. Vun dat 15.&nbsp;Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen [[Ommelanden]] hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat [[Saterfreesche Spraak|Saterfreesche]] afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat [[Jeverland]] het dat Freesche mit dat 17.&nbsp;Jhd. verloren. In Wusten het sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat [[Harlingerland]] het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18.&nbsp;Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat [[Saterland]] un [[Wangeroog]] nableven, aver ook dat [[Wangerooger Freesch|Wangeroger Freesche]] is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ook gegenöver dat Noordfreesche un dat süüdjüütsche „[[Synnejysk|Plattdäänsche]]“ in Sleswig het dat Plattdüütsche Land wunnen. Dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in’n 17.&nbsp;Jhd kumplett plattdüütsch worrn.<ref name=":15" /> En goden Deel vun [[Anholt]] un ook vun Brannenborg, de vundaag enen middeldüütschen Dialekt snackt, het fröher ook enen plattdüütschen Dialekt had.<ref name=":16" />
== Status ==

=== Offitschellen Status ===
Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken|Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken]] sied 1998 in Düütschland un de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner [[Bremen]], [[Hamborg]], [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]], [[Neddersassen]] un [[Sleswig-Holsteen]] na Deel&nbsp;III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner [[Brannenborg]], [[Noordrhien-Westfalen]] un [[Sassen-Anholt]] un in de Nedderlannen na Deel&nbsp;II. Mit Deel&nbsp;III sünd meer Plichten mit vermaakt. Deel&nbsp;II is to’n groten Deel symboolsch.

De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De [[Bunnsraat för Nedderdüütsch]] mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den [[Europaraat|Europaraad]] beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Oplest reageert de Bundsregerung up den Bericht vun den Europaraad.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/umsetzung-der-sprachencharta/ |titel=Umsetzung der Sprachencharta |werk=niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Niederdeutschsekretariat |abruf=2022-12-20}}</ref><!-- Niederdeutschsekrataiat -->

In de Nedderlannen, wo Platt na Deel&nbsp;II schuult is, hebbt de oostnedderlandschen Provinzen 2018 dat [[Convenant Neddersassisch]] ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel III vun de Charta to stellen.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/convenanten/2018/10/10/convenant-nedersaksisch |titel=Convenant Nedersaksisch |werk=Rijksoverheid.nl |hrsg=Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties |datum=2018-10-10 |abruf=2024-12-26 |sprache=nl}}</ref> So wull de nedderlandsche [[Rieksoverheid]] nee’e Plichten för sik ümgaan.

Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „[[Läägeünnerloage|Läägeünnerloage“]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer up Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr eer dorvun torügwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nareckt warrt.<ref>{{Internetquelle |url=https://lexetius.com/2002,2757 |titel=BGH,  ''Läägeünnerloage'', Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01 |werk=lexetius.com |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Welk Juristen leggt {{Lang|de|''Deutsch''}}, so as in dat Sleswig-Holsteensche {{Lang|de|''Landesverwaltungsgesetz''}}, so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd. Plattdüütsch schall so ook as Amtsspraak gellen.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob%3DpublicationFile.pdf |titel=Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 |werk=www.schleswig-holstein.de |hrsg=Schleswig-Holsteinischer Landtag |seiten=S.&nbsp;62 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20120709041858/http://schleswig-holstein.de/STK/DE/Schwerpunkte/Minderheitenpolitik/Sprachenchartabericht/SprachenchartaberichtDownload__blob=publicationFile.pdf |archiv-datum=2012-07-09 |abruf=2024-12-25 |sprache=de}}</ref> Ook wenn dat Land Sleswig-Holsteen düsse juristsche Sicht woll deelt, het Plattdüütsch in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen man kenen Belang.

=== Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet ===
→ Kiek ook bi: [[Plattdüütsch (Schoolfack)|''Plattdüütsch (Schoolfack)'']]

Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland, besünners in Neddersassen un Sleswig-Holsteen versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Woveel Platt een Kinnergaarn vermiddelt unnerscheed sik man stark. Dat langt vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn is op Egeninitschativen anwiest. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.<ref name=":13">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;182–184.</ref>

För den Plattdüütschünnerricht in de School givt dat kene Vörgaven över de Bunslandsgrenzen henweg. Nadem dat lange Tied alleen een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschünnerricht geev, is Plattdüütsch nu in den noorddüütschen Bundslänner Hamborg, Sleswig-Holsteen, Mekelnborg-Vöörpommern un Bremen een Schoolfack. In Neddersassen is Plattdüütschünnerricht een Deel vun anner Fäcker, een egen Schoolfack givt dat hier nich. In den Noorddelen vun Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattunnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschunnerricht; Platt ünnerricht bloot een paar Scholen hier un daar.<ref name=":13" /> Hamborg is 2010 as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschünnerricht in de [[Grundschool]] anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack worrn, dat de [[Kultusministerkonferenz]] för dat mündliche un schriftliche Abituur gellen laat. Bet nu givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht ook bet to’n [[Abitur|Abituur]] hen.<ref name=":13" /> Ook in den Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varieteten in de Grundschool to ünnerrichten un de Schölerschen un Schölers ene positve Sicht op de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över dat Neddersassische un eenfache Leder un enen Grundwoordschatt to leren.<ref>Kerndoelen Nedersakisch: ''Nedersaksisch in het basisonderwijs'' 2019 ([https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf online], [https://web.archive.org/web/20240612105457/https://huusvandetaol.nl/wp-content/uploads/2020/10/Kerndoelen-Nedersaksich-dec-2019-1.pdf Archiv])</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |titel=Nedersaksisch in het onderwijs |werk=Nedersaksisch |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240424062351/https://nedersaksisch.com/nedersaksisch-in-het-onderwijs/ |archiv-datum=2024-04-24 |abruf=2024-12-01 |sprache=nl}}</ref>

Op de Universiteet beed verscheden Hoogscholen [[nedderdüütsche Philologie]] as een Studienfack an, to’n Bispeel de Universiteten [[Europa-Universität Flensborg|Flensborg]], [[Universität Hamborg|Hamborg]], [[Christian-Albrechts-Universität zu Kiel|Kiel]], [[Universität Münster|Münster]], [[Carl von Ossietzky Universität Oldenburg|Ollnborg]] un [[Universitär Rostock|Rostock]]. Regelmatig Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in [[Universität Bremen|Bremen]], [[Europa-Universität Viadrina|Frankfort an’e Oder,]] [[Georg-August-Universität Chöttingen|Chöttingen]], [[Leuphana Universität Lüneburg|Lümborg]], [[Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg|Meideborg]], [[Universität Ossenbrügge|Ossenbrügge]], [[Universität Paderborn|Paderbuorn]] un [[Universität Potsdam|Potsdam]]. De nedderdüütsche Philologie is up den Universiteten meist een Unnerdeel vun de [[Germanistik]] oder de [[düütsche Philologie]]. In’n Nedderlaanen büdd alleen de [[Rieksuniversität Grünnen|Rieksuniversität Grönnen]] Seminaren un Kursen över Neddersassisch an. Bloot een paar Universitäten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit den spraak- un literatuurwetenschoplich Unnersöök an dat Plattdüütsche. De Spraak, de in den Kursen un Semianren spraken un schreven warrt, is Hoogdüütsch. Een paar [[Bachelor]]-Arbeiden up Platt givt dat man. Se sünd man ene rare Uutnaam un hebbt meist Betog to’n Plattdüütschen.<ref name=":13" />

=== Bi de Plattdüütschen ===
[[Bild:Low_Saxon_Dialect_or_Language.svg|duum|De Meerheid (59,2&nbsp;%) in dat plattdüütsche Spraakgebeed seet Plattdüütsch as enen Dialekt an. Alleen 39&nbsp;% seet dat as ene Spraak.]]

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassischen Dialekten]] spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] uut. Dar is de Spraak noch up dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Na de Ümfraag {{Lang|de|''Status und Gebrauch des Niederdeutschen''}} seet in Noordüütschland 59,2&nbsp;% Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39&nbsp;% bekiekt Plattdüütsch as ene egen Spraak. De Ansichten unnerscheed sik man na Regioon: Mit 52&nbsp;% in [[Hamborg]] un 50,7&nbsp;% in [[Sleswig-Holsteen]] seet hier de Meeheid Plattdüütsch as ene egen Spraak an. In [[Sassen-Anholt]] (80,7&nbsp;%) un [[Brannenborg]] (80,5&nbsp;%) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood up de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Wer sülvenst Plattdüütsch snackt, süüt Platt eer as egen Spraak an. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt un enen positiven Blick up dat Plattdüütsche hebbet, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.

=== Medien un apentlich Leven ===
[[Bild:Aurich_schild.jpg|alternativtext=Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch–Plattdüütsch in dat oostfreesche Auerk|duum|Tweesprakig Oordschild Hoogdüütsch&nbsp;–&nbsp;Plattdüütsch in’t oostfreesche [[Auerk]]]]
De Medien in Düütschland sünd hoogdüütsch domineert. In de Regionaalmedien kümmt Plattdüütsch as Nischenprogramm vöör, in de landswieden Medien meist gaarnich. Noorddüütschland gellt daarvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoogdüütsch. De [[Bayersch|bayersche]] Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för ''heile Welt'' steit, wied af vun allens Moderne. De Medien gaat daarvun uut, dat de Döörsniddsdüütsche Bayersch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Döörsniddsdüütschen meest gaarnich bekannt is un warrt daarvun vun de Medien noch duller uutblennt. 

Plattdüütsche Tiedschriften oder Dagbläder givt dat nich. Vele Dagbläder in Noorddütschland hebbt man plattdüütsche Kolumen, de meist humoristsche oder regionale Themen behannelt. Plattdüütsche Artikels in anenrs hoogdüütschen Blädern sünd raar un Platt bruukt se meist regionale Themen een beten uuttosmücken. Uutnaam weer alleen dat [[Hamburger Abendblatt|''Hamburger Abendblatt'']] mit siene Wienachtsuutgaav 2010, de op Platt un Hoog ruutkamen is. 2016 is wedder bi’t ''Hamborger Abendblatt'' de Uutgaav för den 23./24. April mit enen platttdüütschen Titelbladd ruutkamen.<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;187&nbsp;f.</ref>

Dat Hoogdüütsche heerscht in allerwegens vöör. Schreven Plaattdüütsch find sik man hier un daar in dat apentliche Leven.<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;209.</ref> Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer Oorden [[List vun Öörd mit tweesprakige Oortsschiller Plattdüütsch/Hoochdüütsch|tweesprakige Oordschiller]].<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;211.</ref> In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen.<!-- Genau verklören> Wenn na Bundsland, Tallen NL etc. --> Enige Stratennamen un Huusinschriften uutbenomen find sik schreven Plattdüütsch in de Apentlichheid meist nich. In de Reklaam oder deelwiese in den Tourismus find sik schreven Plattdüütsch een oold, kommodig, traditschonell oder regionaal Gefööl to wiesen.<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;215.</ref>

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gaarnich bekannt.

== Sprekertall ==
Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7&nbsp;Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20&nbsp;Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30&nbsp;Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5&nbsp;Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

=== Düütschland ===
[[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Bundsland.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Bundsland 2016|duum|Plattdüütsche Spraakkompetens na Bundsland (2016): Up’t höögste is aktive Spraakompetenz in Sleswig- Holsteen, up’t leegste in Brannenborg.]]
[[Bild:Plattdüütsche_Spraakkompetenz_na_Öller.svg|alternativtext=Plattdüütsche Spraakkompetenz na Öller 2016|duum|Spraakkompetens na Öller (2016): De >80-Jörigen beheerscht  to 67,4&nbsp;% (sehr gut, gut, mäßig tohoop) , < 20-Jörigen alleen 7,4&nbsp;%.]]
[[Bild:Low_Saxon_Competence_by_district_2016.svg|duum|Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;203.</ref></br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#217821|TEXT=Höögste aktive Kompetenz}}</br>{{Koortlegenn|KLÖÖR=#afe9af|TEXT=Leegste aktive Kompetenz}}]]
An de 60&nbsp;% vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25&nbsp;%, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76&nbsp;%.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] ahn de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|Düütsche Demokraatsche Republik]] un sünner [[Nedderlannen (Europa)|Nedderland]]. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' Schuster, Leer 1987, S.&nbsp;95.</ref>

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3&nbsp;Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag ''Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016'', bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.<ref>Astrid Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;7 ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2&nbsp;% vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5&nbsp;% good un 16,7&nbsp;% een beten Platt snacken. 25,4&nbsp;% snackt een paar Wöör un 42,2&nbsp;% snackt gaar keen Platt.<ref>Astrid Adler u.&nbsp;a.: ''Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016,'' S.&nbsp;13&nbsp;ff. ([https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/9037/file/Adler_Ehlers_Goltz_Kleene_Plewnia_Status_und_Gebrauch_des_ND_2016.pdf online])</ref> De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9&nbsp;%.<ref name=":17" />

Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10&nbsp;% (1,4&nbsp;% „sehr gut“, 3,1&nbsp;% good, 5,3&nbsp;% „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3&nbsp;% fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50&nbsp;% ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6&nbsp;%. Na Landkreisen updeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, up dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak up’t swäckste is, afnimt.<ref name=":17">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;201&nbsp;f.</ref>

=== Nedderland ===
In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref name=":8">[[Henk Bloemhoff]]: ''Taaltelling Nedersaksisch'' 2005. ([https://www.stellingia.nl/wp-content/uploads/2014/12/Taaltelling-Nedersaksisch-1.pdf online])</ref>
{| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed"
|+Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005)
!Gebede
!Sprekers Tohuus
!Sprekers allens tohoop
!Andeel Sprekers in Percent
!Andeel Sprekers ''goed/zeer goed''
!Andeel ''zeer goed''
|-
|[[Provinz Grunneng|Grönnen]]
|262.000
|446.400
|77,7%
|60,9%
|40,5%
|-
|[[Twente]]
|334.200
|412.800
|76,1%
|52,6%
|30,2%
|-
|[[Oaveriessel|West-Oaveriessel]]
|326.100
|378.500
|73,0%
|58,8%
|34,5%
|-
|[[Drenthe]]
|255.200
|369.600
|76,6%
|59,8%
|40,9%
|-
|[[Achterhook]]
|211.000
|258.400
|73,0%
|57,9%
|42,1%
|-
|[[Veluwe]]
|174.800
|229.600
|48,6%
|33,0%
|14,9%
|-
|[[Steenwiekerland]]
|21.100
|29.000
|67,4%
|48,1%
|23,5%
|-
|[[Stellingwarven|Weststellingwerf]]
|13.800
|16.800
|64,6%
|48,1%
|33,0%
|-
|[[Stellingwarven|Ooststellingwerf]]
|6.400
|10.500
|48,8%
|30,1%
|18,4%
|-
|Allens tohoop
|≈1,6&nbsp;Millionen
|≈2,15&nbsp;Millionen
|70,9%
|
|
|}
De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34&nbsp;% 1995 up 15&nbsp;% 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7&nbsp;%, man is 2011 up 1&nbsp;% torüggegaan. Vergliek de Tallen hier unner:<ref>Geert Driessen: ''Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011,'' ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.</ref> 
{| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-noncollapsed"
!
!1995
!2001
!2011
|-
|Öllern
|34%
|24%
|15%
|-
|Kind-Moder
|7%
|5%
|1%
|-
|Kind-Vader
|8%
|6%
|2%
|-
|Kind-Broder/Söster
|7%
|5%
|1%
|-
|Kind-Frünnen
|6%
|5%
|1%
|}

=== Weltwied ===
Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

== Dialekten un Varieteten ==

=== Dialekten ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Dialekten}}[[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px|
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=Westfäälsch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=Oostfäälsch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br />
Stand vun vör 1945]]
[[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheitsplural -en/-t}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheitsplural -et/-t}}<br />
{{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]]
Plattdüütsch is ene Spraak sunner Standard, de sik in verscheden Dialekte un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik unner eenanner nich so stark, as to’n Bispeel de hoogdüütschen Dialekte. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten,'' S.&nbsp;20&nbsp;f. ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref> 

Dat Plattdüütsche gledert sik in de groten Dialektgruppen: [[Westfäölsk Plat|Westfäälsch]], [[Ostfälsch Platt|Oostfäälsch]], [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenbörgsch]], [[Mekelnborg-Vörpommersch Platt|Mäkelborgsch]] un [[Noordneddersassisch]]. Eerdat de Düütschen na’n [[Tweete Weltkrieg|tweden Weltkrieg]] uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen [[Oostpommersch|Pommersch]] un [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsch]].

Traditschonell unnerdeelt de [[Dialektologie]] Plattdüütsch in twee grote Gruppen: [[Westnedderdüütsch]] westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole [[Sassen (Volk)|sassische]] Stammland, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreed het as [[Oost-Freesland]], [[Provinz Grunneng|Grönneng]] un [[Sleswig]]. Dat Oostnedderdüütsche daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vöördem [[Slawen]] leevt hebbt (ünner annern [[Polaben]] un [[Sorben]]) un eerst later Düütsche in de Tied vun de Oostkolinisatschoon henkamen sünd. De Minschen uut dat Sassenland hebbt sik daarbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop daallaten un de Spraak het daarüm vun de slaawschen Spraken een Spier un vun dat Nedderlandsche een beten wat af. De Grenz löppt döör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun dat Bundsland [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz twüschen de Bundslänner [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süden. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]] op ''-(e)t,'' so as ''wi maakt/maket'' gegenöver ''-en'' so as in ''wi maken''.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;240.</ref>

Nee’eren [[Dialektometrie|dialektometrischen]] Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonele Aard de plattdüütschen Dialekte in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche [[Mäkelborgsch|Mäkelborger Platt]] steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsch]]. De traditschonell westnedderdüütschen Dialektgruppen Oostwestföölsch un Oostföölsch hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Gruppe mit Noordneddersassisch, Mäkelborgsch un Pommersch un ene süüdliche Gruppe mit Oostwestföölsch un Oostföölsch indeelt warrn. Dat Brannenborgsche is ook Deel vun de nöördliche Gruppe, steit daarbi man wat apart as enen Övergang twüschen Plattdüütsch un [[Middeldüütsch]].<ref>[[Alfred Lameli]]: ''Raumstrukturen im Niederdeutschen.'' ([https://www.academia.edu/30823402/Raumstrukturen_im_Niederdeutschen_Eine_Re-Analyse_der_Wenkerdaten online])</ref>

En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de [[Dackspraak|Dackspraken]] richt, is ok de twüschen dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]]e un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20.&nbsp;Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.<ref>Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)</ref> So dat de Dialekten langs de Genze ook jümmers wieder uut een anner wasst.<ref>Jan Goossens: ''Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion.'' In: Jan Goossens (Ruutgever.): ''Niedereutsch, Sprache und Literatur'', S.&nbsp;9–27.</ref> De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver bavento ook dat [[Russische Spraak|Russ’sche]], [[Engelsche Spraak|Engelsche]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansche]] Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden.

=== Varietätenspektrum ===
Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os [[Bilingualismus|Tweesprakigkeid]] oder [[Diglossie]] beschrieven kann.<ref name=":27">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;197&nbsp;ff.</ref>

För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed dat Hoog- un Plattdüütsche as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op een Inflood neemt un de Grenz twüschen den Vairetäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel [[Code Mixing]] un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as [[Abverb|Abverbien]], [[Kunjunktschoon|Kunjunktschonen]] oder [[Partikel (Linguistik)|Partikeln]]. Morphologie un Syntax blievt annerdsieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so scheden Pronominaaladverbien oder den obliquue Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.<ref name=":27" />

=== Mischspraken ===
As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd Mischspraken so as [[Missingsch]] sied dat 17.&nbsp;Jhd opkamen, as noch meist alle Minschen in Noorddüütschland Plattdüütsch upwussen. Anner Bispelen sünd dat Flensborger [[Petuh]], dat ook däänshen Inflood wiest, oder dat [[Ruhrdüütsch]] mit wat slwaachen, schellsschen Inflood.. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu de Afsicht harrn Hoogdüütch to snacken fünnen plattdüütsche Kennteken Ingang in de Spraak, so dat een intendeert Hogdüütsch mit starken plattdütschen intereferentzen opkamen is. Eerst weer Missingsch  noch de Spraak vun Lüden, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun inschen wesen, de meist keen Plattdüütsch scnakcne kunnen, un Missingsch as ere enig ehoogdüütsche Vareteet snacken kunnen. Sied de twede Halve vun dat 20.&nbsp;Jhad is dat Mssingsch tohoop mit dat Plattdüütsche döör dat Hoogdüütsche verdraöngt worrn.<ref name=":28">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;199&nbsp;ff.</ref>

Missingsch Kennteken sünd to’n Bispeel unversaven Kunsonaten, so as ''Dalaer'' oder ''ik'', de Reduktschoon vun /pf/ to [f], so as ''gefiffen'' statts gepfiffen'','' dat s in’n anluud statss sch, so as ''einslafen''. Unsekerheiden mit den kasusu, so as ''glaub mich, ich geh mal eben zu die Schenridn..'' oder de doonPeriphraas in Nevensätzen, sa s ''wie sich die Familie benehmen ut.<ref name=":28" />''

Prominent is dat Missingsch mit dat Theater un de Literatuur worrn, Mit eersten Warken uut’t 17&nbsp;.Jhd givt dat besunner to’n Enne vund at 19. Jhad un den fröhen 20. Jhd enen Hoogpunkt vun Misingsch literatuur mit so prottypschen Charaktern as As Onkel Bräsig uut Fritz Reuter sien Ut miens Strotird. Upletst hebbt de in dat Missingsch överdregen Ohnesorg-Thaeterstücken för dat Fernseen düsse noorddüütsche Spraakveriatät wiedhem bekannt maker. Vundaag, wo Missingsch meist nich meer spraken warrt, un emsit ene Medieninsezenierung is, is Missnchs ene Arrd Identitaatmarkmaal in noordüütschen Städen so as Bremen un Hamborg un Flensborg .<ref name=":28" /> Änlich gellt dat för dat Rurdüütsche.

== Phonetik un Phonologie ==
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Phonologie}}

=== Konsonanten ===
Dat Konsonanteninventaar is in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. In de Tabelle unner sünd Phonemen fett wiest, Allophonen in Klamers: <ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie'', In: ''NSL,'' S.&nbsp;245–265.</ref>
{| class="wikitable"
! rowspan="2" |
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Bilabial|bilabiaal]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Labiodental|labio-]]
[[Labiodental|dental]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Alveolar|alveolaar]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Postalveolar|post-]]
[[Postalveolar|alv.]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Palatal|palataal]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Velar|velaar]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Uvular|uvulaar]]
! colspan="2" style="background-color:#FFDEAD" |[[Glottal|glottaal]]
|- style="text-align:center"
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD" |[[Stemmlosigkeid|stl.]]
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |[[Stemmhaftigkeid|sth.]]
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |stl.
| style="width:1.7em; background-color:#FFDEAD; text-align:center" |sth.
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Plosiv|Plosiven]]
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen bilabialen Plosiv|'''{{IPA-Text|p}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Plosiv|'''{{IPA-Text|b}}''']]
|
|
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Plosiv|'''{{IPA-Text|t}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Plosiv|'''{{IPA-Text|d}}''']]
|
|
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Plosiv|'''{{IPA-Text|k}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Plosiv|'''{{IPA-Text|g}}''']]
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |([[Stemmlosen glottalen Plosiv|{{IPA-Text|ʔ}}]])
| style="background-color:#D8D8D8" |
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Nasaal (Phonetik)|Nasaalen]]
|
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften bilabialen Nasaal|'''{{IPA-Text|m}}''']]
|
| style="text-align:center" |
|
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Nasaal|'''{{IPA-Text|n}}''']]
|
|
|
| style="text-align:center" |
|
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften velaren Nasaal|'''{{IPA-Text|ŋ}}''']]
|
| style="text-align:center" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Vibrant|Vibranten]]
|
| style="text-align:center" |
|
|
|
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Vibrant|'''{{IPA-Text|r}}''']]
|
|
|
|
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|
| style="text-align:center" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Tap (Phonetik)|Taps]]/[[Flap (Phonetik)|Flaps]]
|
|
|
| style="text-align:center" |
|
| style="text-align:center" |
|
|
|
|
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|
|
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Frikativ|Frikativen]]
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen labiodentalen Frikativ|'''{{IPA-Text|f}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften labiodentalen Frikativ|'''{{IPA-Text|v}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen alveolaren Frikativ|'''{{IPA-Text|s}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften alveolaren Frikativ|'''{{IPA-Text|z}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen postalveolaren Frikativ|'''{{IPA-Text|ʃ}}''']]
| style="text-align:center" |([[Stemmhaften postalveolaren Frikativ|{{IPA-Text|ʒ}}]])
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen palatalen Frikativ|'''{{IPA-Text|ç}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften palatalen Frikativ|'''{{IPA-Text|ʝ}}''']]
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen velaren Frikativ|'''{{IPA-Text|x}}''']]
| style="text-align:center" |([[Stemmhaften velaren Frikativ|{{IPA-Text|ɣ}}]])
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |[[Stemmlosen glottalen Frikativ|'''{{IPA-Text|h}}''']]
| style="text-align:center" |
|-
! style="background-color:#FFDEAD; text-align:left" |[[Lateraal (Phonetik)|Lateralen]]
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="text-align:center" |
| style="text-align:center" |[[Stemmhaften lateralen alveolaren Approximant|'''{{IPA-Text|l}}''']]
|
|
|
|
|
|
|
|
| style="background-color:#D8D8D8" |
| style="background-color:#D8D8D8" |
|}

* De stemmlosen Plosiven /p t k/ köönt aspireert {{IPA|pʰ tʰ kʰ}} oder unaspireert {{IPA|p t k}} sien.
* Dat /b/ kann twüschen Vokalen ook {{IPA|v}} warrn, dat /d/ fallt twüschen Vokalen meist uut, so ''Tieden'' /tiː.dn/ to {{IPA|tiːn}}.
* Dat /g/ is an’n Woordenn in allen Dialekten een Frikativ /x/ oder /ç/. In Westfalen un Angeln steit ook an’n Woordanfang een Frikativ.
* Dat /ŋ/ kann ook as een Konsonantenkluuster seen warrn /ŋg/.
* Dat /r/ is je na Dialekt {{IPA|r}} oder dat uvulare {{IPA|ʀ}}. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland döör den hoogddütschen Inflood jümmers fakener.
* Dat /s/ is an’n Woordanfang meist stemmloos {{IPA|z}}. In Westfalen is dat ook an’n Woordanfang stemmloos {{IPA|s}}.
*Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as ''Garage'' {{IPA|ga.ra:z}}, kann man ook as /ʃ/ uutsnackt warrn. In war noordneddersassischen Dialekten warrt dat /j/ so uutspraken.
* De Frikativen /x/ un /ç/ sünd Allophonen. /x/ steit na Achtervokalen, /ç/ steit na Vöörvokalen
* Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: {{IPA|ɫ}}.

=== Vokalen ===

==== Kort- un Langvokalen ====
Dat plattdüütsche ünnerscheed in den meisten Dialekten seven korte Vokalen: /a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y/. Bavento givt dat enen [[Schwa|Schwa-Luud]] /ǝ/, meist ook een a-Schwa /ɐ/ as [[Allophoon]]. vun /ǝr/. In wat Dialekten so as in de [[Mark-Brannenborger Platt|Mark-Brannenborg]] oder dat [[Nedderpreußisch|Nedderpreußsche]] mit’n [[Plautdietsch|Plautdietschen]] sünd de runnen Vokalen /œ/ un /y/ mit den unrunnen /ɛ/ un /ɪ/ tohoopfullen.

De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. De Dialektologie unnerscheed för de plattdüütschen Dialekten na de spraakhistoorsche Afkumst unnerscheed twee Gruppen Langvokalen: de [[Ooldlange Vokalen|ooldlangen Vokalen]] un de [[Toonlange Vokalen|toonlangen Vokalen]].

De ooldlangen Vokalen sünd ole germaansche Langvokalen oder Diphthongen un warrt mit enen [[Zirkumflex]] markeert. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}. Ooldlang /î û ü̂/ hebbt de meisten Dialekten as Monophthongen bewaart, annerster as to’n Bispeel up Düütsch un Nedderländsch, de eer diphtongeert hebbt. Bloot in den [[Ostfälsch Platt|oostföölschen]], [[Ostwestfäälsch|oost]]- un [[Süüdwestfäälsch|süüdwestföölschen]] Mundaarden sünd dat Diphthongen worrn, so as {{IPA|yʊ̯ iʊ̯ uɪ̯}}.<ref>Emma Hoffmann: ''Die Vocale der lippischen Mundart.'' Helwingsche Verlagsbuchhandlung: [[Hannober]] 1887, S.&nbsp;23, 26&nbsp;f.</ref> 

De Dialektolgie unnerscheed twee ooldlange ô-Luden: ô<sub>1</sub> un ô<sub>2</sub>. ô<sub>1</sub> is meist de enen lichten Diphtong {{IPA|ɔʊ̯}} oder in Mekelnborg, Oostholsteen un Süüdwestfalen wieder diphthongeert to {{IPA|aʊ̯}}. Dat ô<sub>2</sub> is een Monophthong {{IPA|oː}}, fallt man hier un daar ook mit ô<sub>1</sub> tohoop, oder in Westfalen een Diphtong {{IPA|aʊ̯}}. Jüstso givt dat ooldlang ö̂<sub>1</sub> un ö̂<sub>2</sub>. ö̂<sub>1</sub> is meist een lichten Diphthong {{IPA|œʏ̯}} oder noch wieder diphtongeert to {{IPA|ɔʏ̯}}. ö̂<sub>2</sub> is meist een Monophtong {{IPA|œː~øː}}. 

Bi den ooldlangen ê-Luden warrt veer Luden unnerscheden: ê<sub>1</sub>, ê<sub>2</sub>, ê<sub>3</sub> un ê<sub>4</sub>. Se sünd in allen Dialekten to twee oder dree Luden tohoopfullen. De Dialektgruppen unnerscheed sik man in wat för ê-Luden miteenanner tohoopfullen sünd. Dat ê<sub>2</sub> het sik in  ê<sub>2a</sub> un  ê<sub>2b</sub> spleten, de in welk Dialekten mit je unnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]], [[Noordmärksch|Noordmärksche]], [[Westmönsterlänner Platt|Westmönsterlandsche]] un [[Twentsch|Twentsche]] ê<sub>1</sub>, ê<sub>2</sub> un ê<sub>4</sub> to enen Luud tohoopfullen, ê<sub>3</sub> is as een Diphtong för sik bleven. Annersieds het to’n Bispeel dat Süüdwestföölsche dree ê-Luden: ê<sub>1</sub> as {{IPA|ɛː}}, ê<sub>2</sub> as {{IPA|ɛɪ̯}}, wieldess ê<sub>3</sub> un ê<sub>4</sub> to {{IPA|aɪ̯}} tohoop fullen sünd. Wielsdess sünd in den Oostwestfäälschen Dialekten ê<sub>1</sub> un ê<sub>2a</sub> tohoopfullen un ê<sub>2b</sub>, ê<sub>3</sub> un ê<sub>4</sub> sünd een Luud.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattdeutsch-niederdeutsch.net/dia.htm |titel=Die westfälischen Dialekte |abruf=2024-12-05}}</ref>

De toonlagen Vokale warrt mit enen [[Makron]] markeert un sünd eerst mit’n Övergang vun dat Ooldsassische to’n Middelsassichen opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen. Se sünd mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen Stammsülven mit Akzent to de toonlangen Vokalen deent worrn. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd den westföölschen Dialekten as seven verscheden Diphtongen bewaart bleven. Dat Oostföölsche het dat to fiev vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Dat Noordneddersassische un [[Oostnedderdüütsch|Oostnedderdüütsche]] ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.
{| class="wikitable"
|+Toonlange Vokalen
!Ooldsassisch
! colspan="2" |Westfäälsch
! colspan="2" |Oostfäälsch
! colspan="2" |Nnds./Oostnd.
|-
|a
|ā
|{{IPA|aː}}
|ā
| {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}
| rowspan="3" |ā
| rowspan="3" | {{IPA|ɒː~ɔː~oː}}
|-
|o
|ō
|{{IPA|uo}}
| rowspan="2" |ō
| rowspan="2" |{{IPA|u}}
|-
|u
|ū
|{{IPA|ue}}
|-
|e
| rowspan="2" |ē
| rowspan="2" |{{IPA|ia}}
|ē
| {{IPA|ɛː~eː}}
| rowspan="3" |ē
| rowspan="3" | {{IPA|ɛː~eː}}
|-
|ë
| rowspan="2" |ī
| rowspan="2" |{{IPA|iː}}
|-
|i
|ī
|{{IPA|ie}}
|-
|ö
|ȫ
|{{IPA|yœ}}
| rowspan="2" |ȫ
| rowspan="2" | {{IPA|œː~øː}}
| rowspan="2" |ȫ
| rowspan="2" |{{IPA|œː~øː}}
|-
|ü
|ǖ
|{{IPA|ye}}
|}

==== Överlange Vokalen ====
Welk noordneddersassische Dialekten unnerscheed dree Vokaallängden: kort, lang un överlang. Welk Forscherlüüd nöömt de överlangen Vokalen ook enen [[Sleeptoon]]. De överlangen Vokalen sünd döör de e-Apokoop opkamen. As dat Schwa /ə/ an’n Woordenn wegfullen is, is de Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een langen Vokaal worrn.

=== Akzent ===
De [[Akzent (Spraakwetenschop)|Akzent]] in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de [[Sülv]] mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: ''<u>bru</u>ken'' {{IPA|ˈbruː.kn̩}} oder ''<u>Back</u>stuuv'' {{IPA|ˈbak.ˌstuːf}} . Bi Verben Vöörsülven kann de Stamm oder de Vöörsülv betoont ween, so dat hier de Akzent den Uutslag geven kann, wat dat Woord bedüüdt, so as ''över<u>setten</u>'' {{IPA|ˌœː.vɐ.ˈzɛṭn̩}} ''‘''enen Text överdregen’ un ''<u>över</u>setten'' {{IPA|ˈœː.vɐ.ˌzɛṭn̩}} ‘överdweren’.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' , S.&nbsp;30.</ref>

=== Luudstand ===
Dat [[Kontinentalwestgermaansch]]e, dat op de Dialektebene ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat [[Nedderfränksch]], dat [[Hoochdüütsch]]e un dat Plattdüütsche. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kümmt vöör allen dör den [[Hoochdüütsch Luutwannel|Hoogdüütschen Luudwannel]] in de twede Hälvd vun dat 1.&nbsp;Jaardusend tostann. Bi düssen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche düsse Luden ännert:<!-- Överarbeiden, wat spraakwetenschopkiker, richtig kennteken etc. -->

{| class="Tabell"
|-
! Luud || Engelsch || || Plattdüütsch || || Hoogdüütsch || || Nedderlandsch
|-
| th (överall) || th ''(that)'' || → || d ''(dat)'' || → || d ''(das)'' || → || d ''(dat)'' 
|-
| d (överall) || d ''(door)'' || → || d ''(Döör)'' || → || t ''(Tür)'' || → || d ''(deur)'' 
|-
| t (Woortmidd) || t ''(water)'' || → || t ''(Water)'' || → || ss ''(Wasser)'' || → || t ''(water)'' 
|-
| t (Woortanfang) || t ''(to)'' || → || t ''(to)'' || → || z ''(zu)'' || → || t ''(te/toe)'' 
|-
| t (Woortenn, deels Woortmidd) || t ''(sit)'' || → || t ''(sitten)'' || → || tz ''(sitzen)'' || → || t ''(zitten)'' 
|-
| k (Woortmidd un Woortenn) || k ''(make)'' || → || k ''(maken)'' || → || ch ''(machen)'' || → || k ''(maken)'' 
|-
| k (Woortanfang) || k ''(kettle)'' || → || k ''(Ketel)'' || → || k ''Kessel)'', blot Alemannsch: ch ''(Chessel)'' || → || k ''(ketel)'' 
|-
| p (Woortanfang) || p ''(pan)'' || → || p ''(Pann)'' || → || pf ''(Pfanne)'' || → || p ''(pan)'' 
|-
| p (Woortmidd un Woortenn) || p ''(ship)'' || → || p ''(Schipp)'' || → || f ''(Schiff)'' || → || p ''(schip)'' 
|}

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi /b/ /v/ un /f/: Engelsch het ''wives'', Hoogdüütsch ''Weiber'' un Plattdüütsch kennt ''Wiever'', aver ok ''Wieber''. De Eentall ''Wief'' warrt aver jümmer as [f] spraken (Hoogdüütsch ''b'', ''Weib''). Ook de Kumbinatschoon ''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Konsonant'' an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche. ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoogdüütsch een ''sch'' /ʃ/: ''Schwein'' un ''schlafen'' (''s''&nbsp;''+''&nbsp;''Konsonant'' warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch''&nbsp;''+''&nbsp;''Konsonant'' uutspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun ''old'' na ''oud'' en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheed. De Plattdüütschen hebbt ''oold'' un ''Woold'', de Nedderlandschen hebbt ''oud'' un ''woud''.

<!-- Ümschrieven, wat linguistscher mit IPA richtigen Klamers // <> etc. -->Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den [[Neehoochdüütsch Luudwannel|neehoogdüütschen Luudwannel]] tohoop, de in dat 12.&nbsp;Jhd. anfungen is. Uut ene Reeg [[Monophthong]]en sünd daarbi [[Diphthong]]en worrn. Dat is nich alleen in dat Hoogdüütsche passeert, man ook in dat Nedderfranksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in ''Huus'' den Monophthong /û/ het, het Hoogdüütsch den Diphthong /au/, so as in {{Lang|de|''Haus''}}, dat Engelsche {{Lang|en|''house''}} hört sik jüstso so as dat hoogdüütsche Woord; dat nedderlansche Woord {{Lang|nl|''huis''}} wiest enen Diphthong de een beten anners is. Wenn Engelsch {{Lang|en|''dike''}} het, sprickt Nedderlandsch {{Lang|de|''dijk''}} ook een beten anners, dat höört sik meer na ''Däik'' an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt dat nich as ''Diek'' in Plattdüütsch uut. Alleen dat de meisten Dialekten vun dat Plattdüütsche sünd bi de olen Monophthongen bleven. Wat Dialekten is Oostwestfalen, Süüdwestfalen un ook Oostfalen hebbt de olen Monophthongen man ook diphthongeert. Meist sünd daar man heel anner Luden bi ruutkamen, so as /iu/ in ''Hius'' oder /ui/ in ''Duik.''<!-- Born för diphtong in owl -->
== Grammatik ==
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Grammatik}}

=== Verben ===
Dat Plattdüütsche [[Konjugatschoon|bögt]] [[Verb|Verben]] na [[Person|Persoon]], [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall), [[Tempus]] (Tied) un [[Modus]] (Uutsaagwies) un unnerscheed so as anner germaansche Spraken [[Stark Verb|starke]] un [[Swack Verb|swacke Verben]].

In dat [[Präsens]] (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) mit dree verscheden [[Suffix|Suffixen]] (Nasülven): -''(e)'' för de 1.&nbsp;Person (ik/ek)'', -(e)st'' för de 2.&nbsp;Persoon (du)'','' un ''-(e)t''  för de 3.&nbsp;Persoon (he, se, dat/et). Dat ''-e'' is in’n Rebeden mit [[Apokoop|e-Apokoop]] wegfullen, ook dat /e/ in ''-et'' is meist uutfullen. In de [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen [[Eenheidsplural|Eenheidspluraal]], dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -''(e)t'' oder ''-en.'' Dat ''-(e)t'' is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, also Neddersassen, Holsteen, Westfalen un de grote Deel vun Oostnedderland. Daar wo sik dat Plattdüütsche later uutbreed het, so as in’n [[Oostnedderdüütsch|oostnedderdüütschen]] Ruum, [[Oostfreesland]], [[Grunneng (Provinz)|Grönnen]] un [[Sleswig]] ennt de Meertall up ''-en.'''''<ref name=":1">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'' S.&nbsp;268.</ref><ref name=":18">[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;65&nbsp;f.</ref>''' Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3.&nbsp;Persoon Eentall den Stammvokaal; de Stammvokaal warrt kort un krigt wenn mööglich enen [[Ümluud]].
{| class="Tabell"
|+[[Präsens]] (Nutied)
|
! colspan="2" |Swacke Verben (maken)
|-
|
!Singulaar
!Pluraal
|-
|1.&nbsp;Persoon
|ik/ek mak-'''e'''/maak-'''∅'''
| rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''et'''/maak-'''t'''/mak-'''en'''
|-
|2.&nbsp;Persoon
|du mak-'''est'''/maak-'''st'''
|-
|3.&nbsp;Persoon
|he, se, dat/et mak-'''et'''/maak-'''t'''
|-
|
! colspan="2" |Starke Verben (slapen)
|-
|
!Singulaar
!Pluraal
|-
|1.&nbsp;Persoon
|ik slap-'''e'''/slaap-'''∅'''
| rowspan="3" |wi, ji, se slap-'''et'''/slaap-'''t'''/slap-'''en'''
|-
|2.&nbsp;Persoon
|du sl'''ö'''p-'''st'''
|-
|3.&nbsp;Persoon
|he, se, dat/et sl'''ö'''p-'''t'''
|}
Dat [[Präteritum]] (verleden Tied) billt dat Plattdüütsche up twee verscheden Aarden: De swacken Verben hebbt dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven ''-e-de'' för de 1.&nbsp;un 3. Persoon, ''-e-dest'' för de 2.&nbsp;Persoon un ''-e-den'' för de Meertall billt.'''<ref name=":1" />''' De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen worrn un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum sogaar ganz tohoopfullen.'''<ref name=":18" />''' De starken Verben bild dat Präteritum mit [[Afluud]]: Se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2.&nbsp;Persoon Eentall ''-(e)st'' an un för de Meertall ''-en,'' de 1. un 3.&nbsp;Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.'''<ref name=":18" />''' De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden.
{| class="Tabell"
|+[[Präteritum]] (Verleden Tied)
|
! colspan="2" |Swacke Verben (maken)
|-
|
!Singulaar
!Pluraal
|-
|1.&nbsp;Persoon
|ik/ek mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅'''
| rowspan="3" |wi, ji, se mak-'''(e)den'''/mak-'''en'''
|-
|2.&nbsp;Persoon
|du maak-'''d(e)st'''/mak-'''est'''/maak-'''st'''
|-
|3.&nbsp;Persoon
|he, se, dat/et mak-'''(e)de'''/mak-'''e'''/maak-'''∅'''
|-
|
! colspan="2" |Starke Verben (slapen)
|-
|
!Singulaar
!Pluraal
|-
|1.&nbsp;Persoon
|ik sl'''ee'''p
| rowspan="3" |wi, ji, se sl'''e'''p-'''en'''
|-
|2.&nbsp;Persoon
|du sl'''ee'''p-'''st'''
|-
|3.&nbsp;Persoon
|he, se, dat/et sl'''ee'''p
|}
Anner Tieden billt dat Plattdüütsche mit [[Hülpverb|Hülpverben]]: Dat [[Perfekt]] (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as dat Hoogdüütsche un Nedderlandsche uut den Hülpverben ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien'' un dat [[Partizip Perfekt]] vun dat [[Vullverb]] tohoop. Annerster as dat Hoogdüütsche bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb ''hebben'', so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt ''hebben'', wenn kene Richt angeven is, so as ''Ik <u>heff</u> lopen'' statts {{Lang|de|''Ich bin gelaufen''}}'','' man ''Ik <u>bün</u> na Huus lopen''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-1-Formen-des-Praeteritumperfekts.html online])</ref> Dat [[Plusquamperfekt]] bruukt ook de Hülpverben ''hebben'' un ''wesen/ween/sien'', de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ''ik <u>weer</u> na Huus lopen.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;62. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-5-Praeteritumperfekt.html online])</ref> Dat [[Futur|Futuur]] (Tokumst) bruukt de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn'' un ''willen/wollen,'' so as ''du schalst di wunnern'' oder ''he will woll noch kommen''. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een [[Adverb]] de Tied angivt, so as ''ik kaam glieks'' statts ''Ik schall glieks kamen.''<ref name=":3">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;269.</ref> Dat [[Futuurperfekt]] billt dat Plattdüütsche mit de Hülpverben ''schölen/sollen, warrn/werrn,'' ''willen/wollen,'' den Partizip Präteritum un den Infinitiv vun ''hebben'' oder ''wesen/ween/sien,'' so as ''ik will/schall/warr lopen hebben.'' Dat Futuurperfekt is raar. Dat Perfekt kann so as ook op Hoogdüütsch för dat Futuurperfekt instaan, to’n Bispeel: ''Ik segg Bescheed, wenn allens ünnersocht worrn is'' statts ''Ik schall Bescheed seggen, wenn allens ünnersocht warrn sien warrt.'' Is een sik wat vermoden över wat all daan is find dat Futuurperfekt man wat fakener, so as: ''Dat will he woll maakt hebben'' oder ''Ik denk, he schall een beten rümlopen hebben.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;62–65. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-4-6-Futurperfekt.html onlien])</ref>

Dat Plattdüütsche ünnerscheed twee [[Partizip|Partizipien]]: Partizip Perfekt un Partizip Pärsens. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix -(e)d/-(e)t (so as ''riep-'''et'''/riep-'''t''''' vun ''riepen, bruk-'''et'''/bruuk-'''t''' vun ''bruken'')'', de starken Verben mit Afluud un dat Suffix ''-en'' (so ash'''u'''lp-'''en''' vun ''hölpen'', gr'''e'''p-'''en''' vun ''griepen''). Dat [[Präfix]] ''ge-'', so as sik op Hoog un Nedderlandsch find, is in den meisten Dialekten kumplett affullen. De Rest vun dat Präfix ''e-'' steit man in’n [[Ostfälsch Platt|Oostföölschen]] un [[Geldersch-Overiesselsch|Geldersch-Overiesselschen]] vöör dat Partizip. Dat [[Mark-Brannenborger Platt|Brannenborgsche]] het dat Präfix as ''je-'' bewaart.'''<ref name=":1" />''' Dat Partizip Präsens warrt mit dat Suffix ''-d'' bild, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un [[Infinitiv]] gliek klingt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;79. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-6-2-1-Partizip-Praesens.html online])</ref>

De plattdüütschen kennt dree [[Modus (Grammatik)|Modi]] (Uutsaagwiesen): [[Indikativ]] (Würklichskeidsform), [[Konjunktiv]] (Mööglichkeidsform) un [[Imperativ]] (Befeelsform). De Indikativ is beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünsche, allens wat unwürklich is un ook de [[indirekte Reed]]. In den groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Dat Westföölsche het bi velen starken Verben egen Konjunktivformen bewaart, so as ''ik gönk'' (Konjunktiv) un ''ik gonk'' (Präteritum).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f., 115.</ref> Man faken köönt ook [[Modaalverb|Modaalverben]] so as ''warrn'' oder ''schölen/sollen'' den Konjunktiv ümschrieven.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68.</ref> De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -''(e)t'' achteran, so as ''griep!'' un ''griep(e)t.<ref name=":3" />''

Dat [[Passiv]] bruukt up Platt dat Hülpverb ''warrn'' un dat Partizip Perfekt, so as ''He warrt vun enen Hund beten''. Faken steit man dat [[Aktiv]] statts Passiv: ''Em het’n Hund beten''. Een [[Tostandspassiv]] kann dat Plattdüütsche mit dat Hülpverb ''ween/wesen/sien'' un dat PartizipPerfekt  billen: ''De Posten is al besett''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;85&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-8-Aktiv-Taetigkeitsform-und-Passiv-Leideform.html online])</ref>

Kenntekend för dat Plattdüütsche sünd ook besünner Konstruktschonen, de [[Aktschoonsaard|Aktschoonsaarden]] so as de Beginn un de Duur uutdrücken köönt, to’n Bispeel ''Ik bliev besitten'' oder ''he liggt to slapen'' för wat dat anduurt oder ''He keem bi un steek dat Füür an'' för wat dat beginnt.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;66–70. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-1-5-Aktionsarten.html online])</ref>

=== Substantiven ===
De [[Substantiv|Substantiven]] bögt dat Plattdüütsche na [[Kasus]] (Fall), [[Antall (Grammatik)|Numerus]] (Antall) un [[Genus (Linguistik)|Genus]] (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat Hoogdüütsche, stark vereenfacht. In den meisten Dialekten is man een beten meer vun de Kasus nableven as to’n Bispeel in’n modernen Nedderländschen oder Däänschen. De meisten Dialekten ünnerscheed enen [[Nominativ]] (Subjektfall) un enen [[Obliquus]] (Objektfall/Dativ-Akkusativ). Sleswig, Oostfreesland un de neddersassischen Dialekten in Oostnedderlannd ünnerscheed man kene Kasus meer. Se hebbt enen Eenheidskasus. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as ''in’n Jaar'' statts ''in dat Jaar.'' Een beten meer vun den olen Dativ is in süüdlichen Dialekten överbleven. Dat Suurländsche ünnerscheed [[Dativ]] un [[Akkusativ]] as twee egen Fäll. De ole Genitiv find sik alleen in starren Uutdrücken so as ''Tied'''s''' genoog'' oder ''winterdag'''es'''.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;271.</ref>

De Spraak ünnerscheed dree [[Genera]]: [[maskulin]], so as ''de Mann'', [[feminin]], so as ''de Fru'' un [[neutrum]], so as ''dat Kind''. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as up Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: ''dat Lief'' (neutrum)&nbsp;–&nbsp;hoogdüütsch {{Lang|de|''der Leib''}} (maskulin), ''de Beke'' (maskulin oder feminin), ''dat/de Spegel'' (neutrum oder maskulin).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;68&nbsp;f.</ref>

Plattdüütsch ünnerscheed de [[Antall (Grammatik)|Numeri]]: [[Eentall|Singulaar]] (Eentall) un [[Mehrtall|Pluraal]] (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, de Pluraal markeert dat Plattdüütsche mit verscheden Suffixen oder [[Ümluud]]. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. Dat [[Oostfreesch Platt|Oostfreesche Platt]] bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit ''-en'', so as Bispeel ''Bomen, Husen'' statt ''Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;145&nbsp;f.</ref> De meisten plattdüütschen Dialekten kennt de Suffixen ''-er'' un ''-en'' un ''-s.'' Dat ''-e,'' dat sik so in’n Westföölschen un oostföölschen find is in Dialekten mit e-Apokoop affullen het man den Stammvokaal deent oder ümluud, den Endkonsonaten [[Stemmhaftigkeit|stemmhaft]] maakt oder een anner Suffix warrt bruukt (meist ''-en''). De Suffixen ''-er'' un ''-e'' billt sowied mööglich enen Ümluud. Wo dat ''-e'' affullen is kann de reine Ümluud oder de stemmhafte Konsonant mit överlangen Vokaal as Pluraalmarker blieven. 
{| class="wikitable"
|+Översicht Pluraal up Plattdüütsch<ref>Na [[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;270.</ref>
!
!
!-(e)/-'''∅'''
!-er
!-s
!-(e)n
!-'''∅'''
|-
| -O
|m.
|Dag&nbsp;>&nbsp;Dag-'''e'''/Daag-'''∅'''
|Book&nbsp;>B'''ö'''k-'''er'''
|Keerl&nbsp;>&nbsp;Keerl-'''s'''
|Oss(e)&nbsp;>&nbsp;Oss-'''en'''
|
|-
|
|f.
|Muus&nbsp;>&nbsp;M'''ü'''s-e/M'''üü'''s-'''∅'''
|
|Deern&nbsp;>&nbsp;Deern-'''s'''
|Göre/Göör&nbsp;>&nbsp;Gör-'''en'''
|
|-
|
|n.
|Bredd&nbsp;>&nbsp;Bree'''d'''
|Kind&nbsp;>&nbsp;Kinn-'''er'''
|
|
|
|-
| -er
|m.
|
|
|Hamer&nbsp;>&nbsp;Hamer-'''s'''
|
|Finger&nbsp;>&nbsp;Finger-'''∅'''
|-
|
|f.
|
|
|Moder&nbsp;>&nbsp;Moder-'''s'''
|
|
|-
|
|n.
|
|
|Fenster&nbsp;>&nbsp;Fenster-'''s'''
|
|
|-
| -el
|m.
|
|
|Düwel&nbsp;>&nbsp;Düwel-'''s'''
|Appel&nbsp;>&nbsp;Appel-'''n'''
|
|-
|
|f.
|
|
|
|
|
|-
|
|n.
|
|
|Buddel&nbsp;>Buddel-'''s'''
|
|
|}
=== Artikels ===
Dat Plattdüütsche het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte [[Artikel (Woortoort)|Artikels]], de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall ''de'' för maskulin un femnine Substantiven un ''dat'' (Brannenborgsch ''det)'' för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel ''de.'' De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum ''den;'' de Artikel för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Sleswig, Oostfreesland un Oostnedderland hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;149&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-3-1-1-Formen.html online])</ref> In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden.

De unbestemmte Artikel is ''een/en'' un faken to ''’n'' oder ’n''e'' afkort. Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum.
=== Adjektiven ===
[[Adjektiv|Adjektiven]] stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektive: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix ''-er'' för den [[Komparativ]] un ''-(e)st'' för den [[Superlativ]]. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un Assimlilatschonen köönt opkamen, so as ''jung&nbsp;–&nbsp;jüng-'''er''' - jüng-'''st''', oo<u>ld</u>&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''er'''&nbsp;–&nbsp;ö<u>ll</u>-'''st'''''. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen so as: ''good&nbsp;–&nbsp;beter&nbsp;–&nbsp;best'' un ''veel&nbsp;–&nbsp;meer&nbsp;–&nbsp;meist/meerst''. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: ''He is de jüng'''st''' vun de beiden'' gegenöver {{Lang|de|''Er ist der jüng'''ere''' von den beiden''}}.<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;192&nbsp;ff.</ref>
{| class="wikitable"
|+Deklinatschoon Adjektive<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;191.</ref>
! colspan="4" |Singulaar
|-
!Genus
!Kasus
!stark
!swack
|-
|mask.
|[[Nominativ|Nom]].
|dick-'''e''' Kopp
|de dick-'''e''' Kopp
|-
|
|[[Obliquus|Obl]].
|dick-'''en''' Kopp
|den dick-'''en''' Kopp
|-
|fem.
|Nom.
|ol-'''e''' Kann
|de ol-'''e''' Kann
|-
|
|Obl.
|ol-'''e''' Kann
|de ol-'''e''' Kann
|-
|neutr.
|Nom.
|oold-'''∅'''/-et Book
|dat ol-'''e''' Book
|-
|
|Obl.
|oold-'''∅''' Book
|dat ol-'''e''' Book
|-
! colspan="4" |Pluraal
|-
|
|Nom.
|dick-'''e''' Köpp
|de dick-'''en''' Köpp
|-
|
|Obl.
|dick-'''e''' Köpp
|de dick-'''en''' Köpp
|}

=== Pronomen ===

==== Personaalpronomen ====
De [[Personalpronomen|Personaalpronomen]] ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un de Kasus Nominativ un Obliquus. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Nominativ sünd de Formen: ''ik/ek'' (1.&nbsp;Persoon), ''du'' (2.&nbsp;Persoon) un in de 3.&nbsp;Person na Genus ünnerscheden: ''he'' (maskulin), ''se'' (feminin), ''et/dat'' (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: ''wi/we''  (1.&nbsp;Persoon)'', ji/je/i''  (2.&nbsp;Persoon)'', se'' (3.&nbsp;Persoon)''.'' Alle Dialekten kennt Formen för den Obliquus, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''mi'' un ''di'' (oostföölsch ''mik/mek'' un ''dik/dek''). För de 3.&nbsp;Persoon Singulaar sünd dat ''em/en/enne'' (maskulin un neutrum), ''eer/öör'' (feminin). Oostfreesch un de oostnedderländschen Dialekten hebbt ook Formen mit /h/ vöörn: ''hüm, hör''. För de 1.&nbsp;Person Pluraal is dat ''us/uns'' (oostföölsch ''üsk/ösk''), för de 2.&nbsp;Persoon is ''ju'' (oostföölsch ''juck/jock/jück/jöck'') mit velen regionalen Varianten as ''jü'', ''jau'', ''jo'', ''jö'', ''juug, u''. De 3.&nbsp;Persoon Pluraal is ''eer, se, ennen'' oder ''jüm.''<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: NSL, S.&nbsp;274.</ref>

==== Possesivpronomen ====
De [[Possesivpronomen]] sünd in’n Singulaar: ''mien'' (1.&nbsp;Persoon), ''dien'' (2.&nbsp;Persoon), ''sien (''3.&nbsp;Persoom maskulin/neutrum), ''eer'' (3.&nbsp;Persoom feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: ''uns/us'' (1.&nbsp;Persoon) un ''ju/jo'' (2.&nbsp;Persoon), ''eer'' (3.&nbsp;Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as ''se, jemeer, ennen'' etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: ''Ik see mienen/mien Vadder.<ref name=":4">[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;275.</ref>''

==== Reflexivpronomen ====
Ene egen Form för dat [[Reflexipronomen]] kennt alleen de 3.&nbsp;Persoon Singulaar un Pluraal: ''sik'' (oostfreesch ''sük'', oostföölsch ''sek,'' brannenborgsch ''sich''), to’n Bispeel: ''he höögt sik, se höögt sik.'' De anner Personen bruukt den Obliquus vun dat Personaalpronomen, to’n Bispeel: ''ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.''<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a. ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;157&nbsp;f.</ref> Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt ''sik'' ook för de 2.&nbsp;Persoon Singulaar, so as: ''Ji freut sik''.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;157. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-4-2-Reflexive-Pronomen-rueckbezuegliche-Fuerwoerter.html online])</ref> Dat Reflexivpronomen för de 3.&nbsp;Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, dat Ooldsassische, so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, kenn keen egen Reflexivpronomen un bruuk dat eenfache Personaalpronomen.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie un Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;274&nbsp;f.</ref>

=== Syntax (Satzbo) ===
De plattdüütsche Syntax präägt döör den Bruuk as ene spraken Spraak. So findt sik op Plattdüütsch meist [[Satzreeg|Satzregen]], de nich mit [[Konjunktschoon|Konjunktschonen]] verbunnen sünd. Nevensätze sünd rarer un köönt faken ook sünner Konjunktschonen beginnen.<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;321.&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/3-2-1-Grundsaetzliches.html online])</ref> To’n Bispeel: H''e kümmt nich, he is bang'' oder ''Dat regent, ik bliev to Huus.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;285.</ref> Doch givt’t ook op Platt vele verscheden Wöör, de enen Satz inleiden oder ünnerornen köönt.

Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as ''wat vundaag passeert is'' statts ''die Ereignisse des Tages.'' Nominaliseerte Verben mit de Präpositschonen ''an’n/an’t'' oder ''bi'' kaamt man fakener op, as in de schreven hoogdüütsche Spraak, so as ''As dat an’t Betalen geit, her se eer Geldtasch verloren'' oder ''He is bi’t Musern.''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;287.</ref>

Een Ünnerscheed to’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen find sik bi Modaalverben un een paar anner Verben. Hier bruukt Düütsch un Nedderlandsch den i''nfinitivus pro participio. iDe'' Infitiv steit also för dat Partzip Perfekt. Op Platt givt dat kenen Ersatzinfitiv hier steit dat Partizip, so as ''Hebben ji em dit Geld musst wedder geven?''<ref>Laurits Saltveit: ''Syntax'', In: ''NSL'', S.&nbsp;289.</ref>

== Woordschatt ==
{{Kiek ook bi|Plattdüütsch Vokabular}}

=== Woordformatschoon ===
Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit [[Kompositschoon (Linguistik)|Kompositschoon]] (Tohoopsetten), [[Derivatschoon (Linguistik)|Derivatschoon]] (Afleiden) un [[Kunverschoon (Linguisitk)|Kunverschoon]] (Woordaarwessel) billen.

Bi de Kompositschoon kann dat plattdüütsche twee Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as ''Fackwarkhuus'' oder ''Backavendöör.'' Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een [[Präpositschonaalattribut]], so as ''Weg na Huus'' statts ''Nahuusweg''. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt uplööst oder kört, so as ''Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels'' oder fakener ''Pandbuddelautomaat'' statts ''Pandbuddeltorüggeevautomaat'' na’t hoogdüütsche Vöörbild {{Lang|de|''Pfandflaschenrückgabeautomat''}}. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen [[Imperativ]] (Befeelsform) billt sünd, so as ''Kiek-in-de-Luft'', ''[[Wippsteert|Wüppsteert]]'' (vun ''wüppen'' un ''Steert'') oder ''Kiekuut'' (vun ''uutkieken'').<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;251.&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-1-Zusammengesetzte-Substantive-Nomen-Hauptwoerter-Namenwoerter.html online])</ref>

Besünnerheiden bi den Verben, de sik so in’n Hoogdüütschen nich find sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as ''haartagen'' (Substantiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''geelsnacken'' (Adjektiv&nbsp;+&nbsp;Verb), ''smuustergrienen'' (Verb&nbsp;+&nbsp;Verb).<ref>[[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik,'' S.&nbsp;62&nbsp;f.</ref> Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel as tweed Lidd tohoopsett, so as ''begriesmulen'' (begriesen&nbsp;+&nbsp;Muul)'', duuknacken'' (duken&nbsp;+&nbsp;Nacken)'', plinkögen'' (plinken&nbsp;+&nbsp;Oog)''.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;253&nbsp;ff. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-2-2-Zusammengesetzte-Verben.html online])</ref>

Mit Suffixen (Nasülven) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ''ver-tellen'' uut ''tellen,'' een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv ''schiet-ig'' uut’n Substantiv ''Schiet.''<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;249, 263.</ref> Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Suffixen un Präfixen as dat Hoogdüütsche dat sülve Woord to billen, so as ''Düüster-<u>nis</u>'' statts {{lang|de|''Dunkel-<u>heit</u>''}} oder ''verget-<u>ern</u>'' statts {{lang|de|''vergess-<u>lich</u>''}} un ''<u>ver</u>-supen'' oder ''<u>be</u>-leven'' statts {{lang|de|''<u>er</u>-saufen''}} un {{lang|de|''<u>er</u>-leben.''}}<ref>[[Hein Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik, Formen und Funktionen A-Z'', S.&nbsp;273&nbsp;f. ([https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-3-3-1-Zur-unterschiedlichen-Verwendung.html online])</ref>

=== Nee’e Wöör un Juxwöör ===
{{Kiek ook bi|Neosassismus}}
Dat Plattdüütsche het meer un meer Wöör, besünners in Saken moderne Technolgie, uut den Hoogdüütschen oder Nedderlandschen övernamen.<ref>{{Internetquelle |url=https://sass-platt.de/plattdeutsche-grammatik/2-10-5-Uebernahme-von-Fremdwoertern.html |titel=2.10.5 Übernahme von Fremdwörtern - SASS Plattdeutsche Grammatik |abruf=2024-12-25}}</ref> Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.fehrsgill-sass.marless.de/ |titel=Sass — neue plattdeutsche Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref> Een Deel vun so’ne Wöör kümmt uut de spraken Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd humoristsch Juxwöör, de meist keen Plattdüütschen as seriöös Woord bruukt, un keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen Spraakuutbu. So seet een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers düssen Slag Wöör kritsch, üm dat Platt so noch meer een „Spraak to’n Högen“ warrt.<ref name=":29">{{Internetquelle |url=https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |titel=Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? |werk=www.niederdeutschsekretariat.de |hrsg=Nedderdüütschsekretariat un Bunnsraat för Nedderdüütsch |datum=2024 |seiten=14.&nbsp;f. |archiv-datum=https://web.archive.org/web/20241216170706/https://www.niederdeutschsekretariat.de/wp-content/uploads/2024/11/MehrWoeoerFoerPlatt.pdf |abruf=2024-12-16 |sprache=nds}}</ref> Bispelen för so Wöör sünd ''Plüschmors'' för ‘Hummel’, ''Snutenpulli'' för ‘Munddook’ oder ''Iesenbahnpaalopundaaldreiher'' för ‘Bahnwärter’.<ref>{{Internetquelle |url=https://plattmakers.de/de/weten/Lustige-Woerter |titel=Weten: Lustige Wörter |abruf=2024-12-25}}</ref>

Bi dat [[Plattdüütsch Woort vun’t Johr]] warrt in de Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uutekent, so as ''Ankiekbook'' för ‘[[Facebook|Facebook’]], ''Brägenplietschmaschin'' för ‘künstliche Intelligenz’ oder ''fuurtsen-roewertrecken-Code'' för ‘QR-Kood’.<ref name=":29" />

=== Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken ===
Uut den westslaavschen sünd besünners in de oostnedderdüütschen Mundaarden slaawsche Wöör kamen. Welk slaawsche Wöör so as ''Dö(r)ns'' (&nbsp;<&nbsp;''*dvornъica'') hebbt sik ook in dat ole Stammland hen uutbreid.

=== Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsch Inwark op annere Spraken}}
In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de [[Skandinaavsche Spraken|skandinaavschen]] Spraken ([[Sweedsche Spraak|Sweedsch]], [[Norweegsche Spraak|Norweegsch]], [[Däänsche Spraak|Däänsch]]) inwarkt. So gaat vele in de [[Skandinavistik]] döörvun uut, dat bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt en plattdüütschen Oorsprung het. Dat Norweegsche het to de Hansetied nich so veel Wöör övernamen, man de Grammatik het sik so as ook in den annern skandinaavschen Spraken bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ook na’t [[Baltikum]], na [[Russland]], na [[England]] un [[Iesland]] sünd döör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd as de hoogdüütsche Standardspraak opkamen weer, an dat ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: ''dröge, Achterdeck'' to’n Bispeel. Annere Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak in Noorddüütschland worrn: ''schnacken, küern, Trecker, duun'' to’n Bispeel.<!-- Keen Belegg -->

== Schrievwies ==
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Orthographie}}Dat Plattdüütsche bruukt dat [[Latinsche Schrift|latiensche Alphabeet]], in Düütschland fröher so dat Düütsche ook as [[Fraktuurschrift]]. Bi den eersten [[Ooldsassische Spraak|ooldsassischen]] Texten hebbt sik de Schrievers besünners na dat franksche [[Ooldhoochdüütsch|Ooldhoogdüütsch]] keken. As [[Middelsassische Spraak|middelsassische]] [[Hansespraak]] stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Schrievwies, so dat vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de Jaarhunnerden lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies, de för allen Dialekten gellt un is in verscheden regionalen Schrievtraditschonen opdeelt.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Phonologie und Morphologie,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;239.</ref> De Spraakwetenschop bruukt meist ene [[phoneetsche Transkriptschoon]], also ene Schrievwies, de Luden exakt weddergivt, man för Laien swaar to lesen is. 

De verscheden Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie, de Schrievwiesen in den Nedderlannen na de nedderlandsche. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n Dackspraken nich  givt, so as dat düüster plattdüütsche lange {{IPA|ɑː~ɔː}}, oder Ünnerscheed, de Düütsch un Nedderländsch nich kennt, so as bi den ö-Luden {{IPA|œː}} un {{IPA|œʏ}}.<ref>Gerhard Hinsch: ''Schreibung des Niederdeutschen,'' In: ''NSL,'' S.&nbsp;184, 189.</ref>

För dat [[Noordneddersassisch|Noordneddersassische]] is de Schrievwies na [[Johannes Sass|Johannes Saß]], de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreed.<ref name=":21">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Rechtschreibung |titel=Weten: Rechtschreibung des Plattdeutschen |werk=plattmakers.de |abruf=2024-12-09}}</ref> In [[Mekelnborg-Vörpommern|Mekelnborg-Vöörpommern]] raadt dat ''[[Kompetenzzentrum für Niederdeutschdidaktik]]'' de Schrievwies na [[Renate Herrmann-Winter]] an, de Sünnerteken so as <å> un <œ> bruukt un to’n Bispeel Vokaalteken in slaten Sülven nich dubeelt schrivt.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.wb-mv.niederdeutsche-literatur.de/wb_mv_text-id.php |titel=Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern |abruf=2022-06-18}}</ref><ref>[[Renate Herrmann-Winter]]: ''Hör- und Lernbuch für das Plattdeutsche.'' 2.&nbsp;Oplaag 2017, S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref> De westföölschen un oostföölschen Dialekte bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen. Dat Brannenborgsche leent sik an de Schrievwiesen ümto an, het man nie ene starke egen Schrievtraditschoon uutsunnen.<ref name=":21" /> Dat Plautdietsche het egen unafhängige Schrievwiesen uutdacht, de man meist na dat Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker aftogrenzen versöökt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plautdietsch-freunde.de/woo-schriew-wie-plautdietsch.html |titel=Woo schriew wie Plautdietsch? |abruf=2022-06-18}}</ref> Dat [[Pomerano]] in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op [[Ismael Tressmann]] torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheid.<ref name=":21" /> Up de nedderländsche Sied richt sik de Orthographie na dat nedderländsche Vöörbild. Hier bestaat för de verscheden regionalen Dialekte egen Schrievtraditschonen mit egen Schrievwiesen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de [[Vosbergenschriefwies]] uut 1950-er Jaren, de ook versöcht het Dialekten op de düütsche Siede vun de Grenze mit tobedenken, oder de [[SONT-spelling]] ut den 2000-er hebbt sik nich döörsetten könen.

Mit dat late 20.&nbsp;Jhd. un in’n 21.&nbsp;Jhd sünd besünners in’n Internett Initschativen opkamen, de versöcht den egen Charakter vun dat Plattdüütsche ruuttostellen un sik vun de Dackspraken Düütsch un Nedderlandsch aftogrenzen. Bispelen sünd [[Snorre Björkson]] sien ''[[Nordlannsk]]'', Reinhard F. Hahn siene ''[[Algemeyne Schryvwyse|Algemeyne Schrywyse]]'' oder de ''[[Nysassiske Skryvwyse]]'', de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.<ref name=":21" /><ref>Birgit Kellner: ''Zwischen Anlehung und Abgrenzung'', S.&nbsp;295–307.</ref>

== Nedderdüütsche Philologie ==
De Wetenschop de plattdüütsche Dialekten, Spraak un Literatuur in eren verscheden Spraakperioden ünnersöcht is de [[Nedderdüütsche Philologie]] oder nedderdüütsche Spraak- un Literatuurwetenschop. Se is in Düütschland meist een Deel vun de [[Germanistik]], in’n Nedderlannen Ünnerdeel vun de [[Nedderlandistik]].<ref name="NSL1-6">[[Jürgen Meier]], [[Dieter Möhn]]: ''Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie,'' In: ''NSL'', S.&nbsp;1–6.</ref> Anners as to’n Bispeel de [[Frisistik]] in [[Westfreesland]], de ook [[Westfreesche Spraak|Westfreesch]] as Wetenschopsspraak bruukt, sett de Nedderdüütsche Philologie Platt meist nich as Wetenschopsspraak in un bruukt daar Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch för.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika'' (Rezenschoon), In: ''Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik'', 57.&nbsp;Jaargang. Heft&nbsp;1 (1990), S.&nbsp;117.</ref>

Dat wetenschoplich Interess an de plaattdüütsche Spraak is in dat 18.&nbsp;Jhd. mit [[Idiotikon|Idiotika]], de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as [[Michael Richey (1678–1761)|Michael Richey]] sien {{lang|la|''[[Idioticon Hamburgense]]''}}, [[Johann Christoph Strodtmann]] sien {{lang|la|''Idioticon Osnaburgense''}} oder [[Johann Carl Dähnert]] sien {{lang|de|''[[Platt-Deutsches Wörterbuch, nach der alten und neuen Pommernschen und Rügischen Mundart]]}}''. So weer de [[Lexikografie]] de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.<ref name="NSL1-6" />

Mit den 19.&nbsp;Jhd. un Philologen so as de [[Bröder Grimm]] oder [[Karl Lachmann]] is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. To’n Anfang weer de nedderdüütsche Philologie to’n gröttsten Deel op uut de öllsten Spraakdenkmalen, so as den [[Heliand]], to editeren un kritsche Textuutgaven uutogeven. Eerst to’n Enn vun dat 19.&nbsp;Jhd beginnt de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünnen nu besünners de [[Dialektologie]] mit de [[Luudgeografie]] in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de ''[[Verein für niederdeutsche Sprachforschung]]'' mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.<ref name="NSL1-6" /> Mit de tweden Halv vun dat 20.&nbsp;Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie [[Sotscholinguistik|sotscholinguistsche]] Fragen op, de ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene Dackspraken mit eenanner verhöllt.

Eerst mit 20.&nbsp;Jhd. sünd egenstännige Professuren för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer Ünnersöök an’n Plattdüütschen meist een Ünnerdeel vun de allgemeine Germanistik oder mit Leerupdrägen afdeckt.<ref name="NSL1-6" /> Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an velen noorddüütschen Universiteten een Ünnerdeel vun de Germanistik un kene egen Professuur oder Fackgebeed. As [[lütt Fack]] sünd de egenstännigen Leerstööl för Nedderdüütsche Philologie jümmerto in de Bredouille, dat se nich wedder besett warrt, nadem dat een Perfesser eremiteert worrn is.

== Kultuur ==
Dat plattdüütsche Kultuurleven, Verene, Speeldelen un meist ook Schrieverslüüd, de sik mit de Spraak befaten oder eer plegen doot, richt den Blick op de egen Regioon un sünd meist nich överregionaal organiseert. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal oragniseert, so as dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], de Tiedschrift [[Quickborn (Tietschrift)|Quickborn,]] de [[Beemsen-Dagfohrt]], oder [[nedderdüütsche Bökeree]] vun de [[Carl-Töpfer-Stiftung]] in Hamborg. Ook een paar Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd överegionaal uutricht, so as de [[Fritz-Reuter-Pries (Stemhagen)|Fritz-Reuter-Pries]], de [[Freudenthal-Pries]], de [[Klaus-Groth-Pries (Heid)|Klaus-Groth-Pries]] oder [[Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln|Literatuurpries vun de Stad Kappeln]].<ref name=":19">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;184&nbsp;f.</ref>

=== Literatuur ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Schrieveree}}
Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de [[Fehrs-Gill]], de [[Freudenthal-Sellschop]], de [[Klaus-Groth-Sellschop]], de [[Fritz-Reuter-Sellschop|Fritz-Reuter Sellschop]], de [[John-Brinckman-Sellschop]] oder de [[Augustin Wibbelt-Selschup|Augustin Wibbelt-Sellschop]] un de [[Christine-Koch-Sellschop]] in Westfalen.<ref name=":19" /> Se geevt ook vele verscheden [[List vun plattdüütschen Priesen|Priesen för plattdüütsche Literatuur]] ruut.

Na den Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen geev dat alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das [[Hoogtiedsgedichten]]. Mit’n Beginn vun dat 19.&nbsp;Jhd. versöchten Schrievers dat Plattdüütsche bewusst as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Besünners mit [[Klaus Groth]] sienen [[Quickborn (Book)|''Quickborn'']] kümmt dat to’n Döörbrook. In’n 19. un 20.&nbsp;Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Klaus Groth un de Mekelnborger [[Fritz Reuter]]. Wieldess warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20.&nbsp;Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.<ref>[[Robert Langhanke]]: ''Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition'' ([https://open.fau.de/server/api/core/bitstreams/471e5920-dfb5-408d-81af-c6a8643a1861/content online])</ref>

=== Musik ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsche Musik}}
Plattdüütsche Musik is mit Gedichten, de [[Volksleed|Volksleder]] worrn sünd anfungen, so as [[Klaus Groth]] sien ''[[Matten Has]]'' un ''[[Lütt Anna-Susanna]]'' oder [[Fritz Reuter]] sien [[De Eikboom|''Eikboom'']].<ref>[[Heike Müns]] (Ruutgeversche): ''Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten.'' [[Hinstörp|Hinstorff]], Rostock 1981.</ref> Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as ''[[Dat du mien Leevsten büst]]'' oder [[Herrn Pastor sien Kauh|''Herrn Pastor sien Kauh'']].

In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt [[Folkmusik|Folkmusiker]] plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het [[Knut Kiesewetter]] op sienen Album {{Lang|de|''Ihr solltet mich nicht vergessen''}} den Anfang maakt un ook anner Musiker so as [[Hannes Wader]] inspireert. Ook in [[Mekelnborg]], dat dunntomalen to de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] tohöör, weren plattdüütsche Leder in de Volksszeen populäär, so as dat Duo [[Piatowski & Rieck]] oder de Singer [[Kurt Nolze]]. Populäre Folkgruppen uut de Nedderlannden so as [[Törf (Band)|Törf]] süngen op [[Grunnegs|Grönner Platt]]. In den Nedderlannen keem in de 1970-er Jaren mit de Band [[Normaal]] dat Genre ''[[Buurnrock|Burenrock]]'' op.

In de 1980-er kemen ook Gruppen mit plattdüütsche [[volkstümliche Musik|''volkstümliche Musik'']] op, so as ''[[Godewind]], [[De Plattfööt]]'' oder ''[[Speelwark]]''. In de 2000-er Jaren weren [[Ina Müller]] ere Alben mit Covers vun [[Popmusik|Popsongs]] populäär un 2009 is de Hamborger Popgruppe [[De Tüdelband|''De Tüdelband'']] opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de [[Hardcore-Punk|Hardcore-Punkgruppe]] [[COR]] mit dat Album ''Snack Platt orrer stirb'' oder ''[[De fofftig Penns]]'' mit elektroonschen [[Hip-Hop (Musik)|Hip-Hop]].

Een Pries för plattdüütsche Musik is de [[Bad-Bemsen-Pries]], man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit [[Plattsounds Bandcontest|Plattsounds]] un [[Plattbeats]] givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un upmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.

=== Theater ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsch Theater}}
Een wichtigen Deel in dat plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de [[UNESCO]] de plattdüütschen Speeldelen 2014 as [[immateriell Kultuurarv]] opnamen het.<ref name=":11">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;186.</ref>

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in [[Fastelavendstück|Fastelavendstücken]] mit groffen un erootschen Humoor. In de [[Barock|Barocktied]] sünd Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, in den groffe Burenfiguren op Platt snackt. Mit dat 19.&nbsp;Jahd kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit den nedderdüütsche Bühnenbewegung üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt.

De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat [[Ohnsorg-Theater]] in Hamborg, dat sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in [[Missingsch]] överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de [[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne Swerin]]. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in dree plattdüütschen Speeldeelverenen, de [[Nedderdüütsch Bühnbund|Nedderdüütschen Bühnenbunnen]], organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.<ref name=":11" />

=== Radio un Höörspeel ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsch Radio|Plattdüütsche Höörspelen}}
Een vull Raadioprogramm op Platt geev dat lange nich. De Initschativ [[Funklock stoppen|''Funklock stoppen'']] het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm up de Been to stellen. Se mosten dat Programm [[Plattradio]] man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.plattradio.com/ |titel=Startsiet – Plattradio |abruf=2024-12-05}}</ref>

Lange weren besunners de plattdüütschen Höörspelen in dat Radio wichtig. Se hebbt man Belang verloren.<ref name=":11" /> De [[Plattdüütsch Nahrichten|plattdüütschen Narichten]] op [[Radio Bremen]] givt dat seesmaal de Week.<ref name=":12">[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;186.</ref>

=== Film un Feernseen ===
{{Kiek ook bi|List vun plattdüütsche Films un TV-Serien}}
In dat Feernseen is Plattdüütsch vundag meist gaarnich to seen. Wieldess de [[Noorddüütsch Rundfunk|NDR]] een beten plattdüütsch Programm wiest, sennt de [[WDR]], [[RBB]] un [[MDR]], de deelwies to’n plattdüütsche Spraakrebeed bihöört, nix plattdüütschs. De nedderlandschen Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] sennt deelwies Programm op Platt.<ref name=":22">{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |titel=Weten: Plattdeutsch im Fernsehen |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20240223041132/https://plattmakers.de/de/weten/Fernsehen |archiv-datum=2024-02-23 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref>

1954 begünn de NDR [[Ohnsorg-Theater|Ohnsorg-Theaterstücken]] op [[Missingsch]] to sennen. Ofschoonst de Stücken jümmers wedder in dat plattdüütsche Originaal wünscht weren, lepen man een paar Stücken uut’n Ohnsorg-Theater in dat originale Plattdüütsch in’n Feernsehn. Wall sünd man een paar Theaterstücken vun anner Speeldelen uutstraalt worrn. In de [[Düütsche Demokraatsche Republiek|DDR]] geev ook hier un daar plattdüütsche Stücken in dat Feernseen vun de ''[[Fritz-Reuter-Bühne (Swerin)|Fritz-Reuter-Bühne]]'' in Swerin. Vun 1977 an leep bi’n NDR de Reeg ''[[Wi speelt op Platt]],'' de bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Sied 1999 wiest de NDR op [[Silvester|Ooldjaarsavend]] ''[[Dinner for one - up Platt]].'' Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen ''[[Platt in III]].'' 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow ''[[Klönschnack (NDR)|Klönschnack]]''. 1982 het ''[[Talk op Platt]]'', dat Formaat aflööst. Mit ''[[Wat Recht is, mutt Recht blieben|Wat Recht is, mutt Recht bliewen]]'' geev dat enen deelwies plattdüütschen {{Lang|de|''[[Tatort]]''}}.<ref name=":22" /> De NDR is 2006, na dat anner plattdütsch Programm instellt worrn sünd, mit nee’en Formaten anfungen, so ''[[Billerbook Düütschland]]'' oder ''[[Die Welt op Platt|De Welt op Platt]]''. Nadem dat de Formaten ook instellt worrn sünd, geev dat alleen noch ''[[Hallo Niedersachsen op Platt]]'' un nu den Nafolger ''[[De Noorden op Platt]]'' eenmaal den Maand.<ref name=":22" />

In den Nedderlannen sennt de Regionaalsenners [[RTV Drenthe]], [[RTV Noord]] un [[RTV Oost]] ook deelwies Programms op Platt. De Serie [[Bartje]] keem 1972 ruut. [[Regiosoap|Regiosoaps]] dat twentsche [[Van Jonge Leu en Oale Grond|''Van Jonge Leu en Oale Grond'']] un dat grönnengsche [[Boven Wotter|''Boven Wotter'']] sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.

Ene plattdüütsche Filmbranche oder Filmszeen givt dat nich. De Tall Films is överall bannig lütt. Plattdüütsche Films sünd dat Engagement vun enkel Speelbasen oder Gruppen. As eersten plattdüütschen Film kann ''[[Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli]]'' vun 1970 gellen.<ref>{{Internetquelle |autor=Marcus Buck |url=https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |titel=Weten: Plattdeutsche Filme |werk=plattmakers.de |archiv-url=https://web.archive.org/web/20230324152518/https://plattmakers.de/de/weten/Plattdeutsche-Filme |archiv-datum=2023-03-24 |abruf=2024-12-09 |sprache=de}}</ref> De grote Deel plattdüütsche Films sünd Komödien, so as ''[[Ostfriesisch für Anfänger]],'' de Krimikomödie ''[[Boot un Dood]],'' de Dithmarscher Films ''[[Landeier: Plattdeutsch für Fortgeschrittene|Landeier]], [[Landfrauen: Do wat Du wullt, de Lüüd snackt doch|Landfrauen]]'' un ''[[Brandnest: Wat mutt, dat mutt|Brandnest]],'' de twentsche Tragikömodie ''[[De Beentjes van Sint-Hildegard]]'' oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg ''[[Apparatspott]]''. Anner Films weren dacht Kinners Plattdüütsch to leren so ''[[Ritter Trenk op Platt]]''. Uutnamen sünd de plautdietsche Film [[Stellet Licht|''Stellet Licht'']] un dat [[Mönsterlänsk Platt|mönsterlandsche]] Drama [[1000 Rosen|''1000 Rosen'']].

=== Plattdüütsch in de Kark ===
{{Kiek ook bi|Plattdüütsch in de Kark}}
Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de [[Plattdüütsche Bibelöversetten|översett Bibel]] geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.<ref>[[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: ''Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland'', S.&nbsp;188.</ref>

== Kiek ook bi ==
{{Portal}}
== Literatuur ==
=== Allgemeen ===
* [[Gerhard Cordes (Philoloog)|Gerhard Cordes]], [[Dieter Möhn]] (Ruutgevers): ''Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.)'' Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
* Klaas Hinrich Ehlers: ''Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch.'' In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band 4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;590–615.
* [[Michael Elmentaler]]: ''Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch.'' In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: ''Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation.'' Band&nbsp;4: ''Deutsch'' (=&nbsp;''Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft.'' Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S.&nbsp;550–590.
* [[William Foerste]]: ''Geschichte der niederdeutschen Mundarten.'' In: [[Wolfgang Stammler]] (Ruutgever): ''Deutsche Philologie im Aufriss.'' 1.&nbsp;Band. 2.&nbsp;Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp.&nbsp;1730–1898.
* Jan Goossens (Ruutgever): ''Niederdeutsch.'' Band&nbsp;1: ''Sprache.'' 2.&nbsp;Oplaag. [[Wachholtz Verlag]]: [[Niemünster]] 1983, ISBN 3-529-04510-1.
* Klaas Heeroma: ''Niederländisch und Niederdeutsch.'' 3.&nbsp;Oplaag. Bonn 1976 ''(Nachbarn 2)''.
* [[Willy Sanders]]: ''Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen.'' Vandenhoeck & Ruprecht: [[Chöttingen]] 1982, ISBN 3-525-01213-6 ''(Sammlung Vandenhoeck)''.
* [[Dieter Stellmacher]]: ''Niederdeutsche Sprache.'' 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (''Germanistische Lehrbuchsammlung'' 26).
* [[Henk Bloemhoff]], [[Jurjen van der Kooi]], [[Hermann Niebaum]], [[Siemon Reker]] (Ruutgevers): ''Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde,'' Van Gorcum: Assen 2008.
* [[Reinhard Goltz]], Andrea Kleene: ''Niederdeutsch'', In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): ''Hand der Sprachminderheiten in Deutschland,'' Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020.

=== Wöörböker ===
{{Kiek ook bi|Wikipedia:Wöörböker}}
* [[Renate Herrmann-Winter]]: ''Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum.'' [[Hinstörp|Hinstorff]]: Rostock 1985 (un anner Oplagen).
* Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstorff: Rostock 1999 (un anner Oplagenn).
* [[Johannes Saß|Johannes Sass]]: ''Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch.'' 6.&nbsp;Oplaag, [[Wachholtz Verlag]]: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

'''Grootlandschopswöörböker'''
* ''[[Hamburgisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd.. [[Wachholtz Verlag]]: [[Niemünster]] 1985–2006.
* ''[[Mecklenburgisches Wörterbuch]].'' 7&nbsp;Bd. Wachholtz: [[Niemünster]], later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck Wachholtz: Niemünster 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998.
* ''[[Niedersächsisches Wörterbuch]].'' Band 1&nbsp;ff. Wachholtz: Niemünster 1953&nbsp;ff.
* ''[[Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch]].'' 5&nbsp;Bd. Wachholtz: Niemünster 1927–1935; Nadruck ook daar 1985
* ''[[Westfälisches Wörterbuch]]''. 5 Bd. Wachholtz: Kiel/Hamborg 1969–2021.

=== Grammatiken ===
* [[Martin Durrell]]: ''Westphalian and Eastphalian.'' In: Charles V.&nbsp;J. Russ (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;59–90.
* Reinhard H. Goltz, Alastair G.&nbsp;H. Walker: ''North Saxon.'' In: Charles V.&nbsp;J. Russ (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;31–58
* Rudolf E. Keller: ''North Saxon: Lower Elbe.'' In: ''German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts.'' Manchester University Press: Manchester 1961, S.&nbsp;339–381.
* [[Wolfgang Lindow]] u.&nbsp;a.: ''Niederdeutsche Grammatik'' (= ''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 20). Verlag Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
* Helmut Schönfeld: ''East Low German.'' In: Charles V.&nbsp;J. Russ (Ruutgever): ''The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey.'' Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S.&nbsp;91–135.
* [[Hein Thies|Heinrich Thies]]: ''Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z'' (=&nbsp;''Kiek mal rin – zum Nachschlagen''). 2. Oplaag. Wachholtz Verlag: [[Niemünster]] 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

=== Plattdüütsche Literatuur ===
* [[Heinrich Krüger]]: ''Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart.'' Stiller: [[Swerin]] 1913.
* [[Wolfgang Stammler]]: ''Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart.'' Teubner: Leipzig 1920.
* Claus Schuppenhauer: ''Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur'' (=&nbsp;''Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache.'' Reihe Dokumentation 7). Verlag Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

=== Spraaksituatschoon ===
* Birte Arendt: ''Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kontext von Laien, Printmedien und Politik'' (=&nbsp;''Philologische Studien und Quellen.'' H.&nbsp;224). E.&nbsp;Schmidt, Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
* {{Literatur |Titel=Norddeutscher Sprachatlas |Autor=[[Michael Elmentaler]], Peter Rosenberg |Verlag=Olms |Ort=[[Hilmessen]] |Kommentar=2015–2022 |Umfang=2 Bände}}
* [[Hans Joachim Gernentz]]: ''Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart'' (= ''Hinstorff-Bökerie. Niederdeutsche Literatur.'' 11). 2.&nbsp;Oplaag. Hinstorff: Rostock 1980.
* [[Ulf-Thomas Lesle]]: ''Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas.'' In: [[Robert Peters (Germanist)|Robert Peters]], Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): ''Vulpis Adolatio.'' Festschrift für Hubertus Menke zum 60.&nbsp;Geburtstag. Heidelberg 2001, S.&nbsp;429–449.
* Ulf-Thomas Lesle: ''Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses.'' In: ''Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte.'' Jg.&nbsp;66, Heft&nbsp;1, 2014, S.&nbsp;32–55.
* Ulf-Thomas Lesle: ''Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum.'' In: Robert Langhanke (Ruutgever): ''Sprache, Literatur, Raum.'' Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: [[Builefeld]] 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S.&nbsp;693–741.
* Ulf-Thomas Lesle: ''Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus.'' In: Michael Fahlbusch u.&nbsp;a. (Ruutgevers): ''Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen.'' De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S.&nbsp;79–101.
* [[Hubertus Menke]]: ''Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta.'' In: Ursula Föllner (Ruutgever): ''Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region'' (=&nbsp;''Literatur – Sprache – Region.'' 5). Lang: [[Frankfort an’n Main]] u.&nbsp;a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S.&nbsp;9–33.
* Hubertus Menke: ''Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache?'' In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): ''Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie.'' Jochen Splett zum 60.&nbsp;Geburtstag. Waxmann: [[Mönster]] u.&nbsp;a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S.&nbsp;171–184.

== Weblenken ==
'''Wöörböker'''
* [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch)
* [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoogdüütsch, plattdüütsch)
'''Websieden'''
* [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
* [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig)
* [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
* [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch)
* [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch)
'''Organisatschonen'''
* [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch)
* [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bundesraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch)

== Footnoten ==
<references responsive="" />


{{Navigatschoonsliest Plattdüütsche Spraakperioden}}
{{Navigatschoonsliest Germaansche Spraken}}
{{DEFAULTSORT:Plattduutsch}}
[[Kategorie:Plattdüütsch]]
[[Kategorie:Spraak]]