Achterhooks
| Achterhooks | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
 Nedderlannen
| |
| Klassifikatschoon |
| |
| Offitschell Status | ||
| Minnerheden/ Regionaalspraak in |
Nedderlannen
| |
| Spraakkoods | ||
| ISO 639-3 |
act | |
Achterhooks is een plaatdüütschen Dialekt in den nedderländschen Achterhook, enen Gebeed in de Provinz Gelderland na Oost van de Iessel an Grenze na Düütschland.
Jo Daan unnerdeelt de achterhookschen Dialekte in Twents-Graafschops un Gelders-Oaveriessels. Dat nöördlike Achterhooksch het veel mit Sallandsche un Twentsche gemeen. De westliken Dialekte wiest Gemeensamkeiden mit dat Oost-Veluwsche.
Ene etableerte Schrievwiese givt dat nich, meest is man de WALD-spelling in Bruuk.
Grammatik
[ännern | Bornkood ännern]Verben
[ännern | Bornkood ännern]Achterhooksch bögt Verben na Persoon, Numerus (Antall), Tempus (Tied) un Modus (Uutsaagwies) un ünnerscheed starke un swacke Verben.[1]
In dat Präsens hebbt Verben inn Achterhooksch kene Endsülv. Dat öller -t in de 2. un 3. Persoon is affullen. De twede Person harr in de verleden den Uutgang -en is ook affullen. In de Pluraal gellt de Eenheidspluraal op - (t) oder -en. De starken Verben wiest in de 3. Persoon Singular Ümluud un verkört Stammvokaal.[1]
| Swacke Verben (lopen) | ||
|---|---|---|
| Singulaar | Pluraal | |
| 1. Persoon | ik loop-∅ | wi-j, juliie, zi-j loop-(t)/lop-en |
| 2. Persoon | i-j loop-∅ | |
| 3. Persoon | hi-j, zi-j, et löp-∅ | |
| Starke Verben (slapen) | ||
| Singulaar | Pluraal | |
| 1. Persoon | ik gleuv-∅ | wi-j, jullie, zi-j gleuv-(en) |
| 2. Persoon | du gleuv-∅ | |
| 3. Persoon | hi-j, zi-j, et gleuv-∅ | |
Dat Präteritum vun de swacken Verben warrt in allen Formen mit dat Achterfööglsel -en. Selten sünd de Formen -de un -den[1]
| Swacke Verben (maken) | ||
|---|---|---|
| Singulaar | Pluraal | |
| 1. Persoon | ik liep-∅ | wi-j, jullie, zi-j liep-en |
| 2. Persoon | i-j liep-en/-∅ | |
| 3. Persoon | hi-j, zi-j, et liep-∅ | |
| Starke Verben (slapen) | ||
| Singulaar | Pluraal | |
| 1. Persoon | ik gleuv-(d)en | wi-j, jullie, zi-j gleuv-(d)en |
| 2. Persoon | i-j gleuv-(d)en | |
| 3. Persoon | hi-j, zi-j, gleuv-(d)en | |
Substantive
[ännern | Bornkood ännern]Achterhooksch ünnerscheed dree Genera: maskulin, feminin un neutrum. De Kasus Nominativ (Subjektfall) un Dativ-Akkusativ (Objektfall) wiest kene Ünnerscheed. Dativrester givt dat avers
Den Pluraal markeert dat Achterhooksch mit Nullmirpheem, Ümluud, -e, -en, -s, -er.
Pronomen
[ännern | Bornkood ännern]Personaalpronomens
[ännern | Bornkood ännern]De Personaalpronomens sünd in’n Subjektkasus ik (1.sg), i-j (2.sg), hi-j/zi-j/et (3.sg.m/f/n), wi-j (1.pl), jullie (2.pl), zi-j (3.pl). De 2. Persoon Singulaar kennt de Variant gi-j, de vööral in dat süüdliche Achterhooksch begäng is. De 3. Pluraal kennt in Analogie to de 2. Pluraal ook de Formen zillie un zullie. De Personaalpronomens hebbt – de 2. Persoon Pluraal jullie uutbenamen – ook enklitische Formen in unbetoont Ümfeld: -k (1.sg), -j/-ie (2.sg), -e/ze/-t (3.sg.m/f/n), we/-w (1.pl), ze (3.pl). De Formen -ie un -we warrt na Konsonanten bruukt, so as komm-ie met?, de Formen -j un -w na Vokalen, so as goa-j met?[2]
De Formen in den Objketkasus sünd mien (1.sg), ow (2.sg), um/eur/et (3.sg.m/f/n), ons (1.pl), jullie (2.pl), ze/eur (3.pl). De Possesivpronomens sünd mien (1.sg), ow (2.sg), zien/eur/et (3.sg.m/f/n), ons (1.pl), jullie (2.pl), eur (3.pl)[2]
Dat Reflexivpronomen is zich, in dat nöördliche Achterhooksch ook zik/sik.[2] De Relativrpronomen sünd in’n Singulaar den (m), die (f), dat (n) un die in de Pluraal.[3]
Dat Demonstrativpronomen is disse/dit.[1]
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]Footnoten
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ a b c d Marco Keurentje: Korte grammatica van het Achterhoeks, S. 11.
- ↑ a b c Marco Keurentje: Korte grammatica van het Achterhoeks, S. 10.
- ↑ Marco Keurentje: Korte grammatica van het Achterhoeks, S. 10 f.
Drentsch | Achterhooksch | Sallandsch | Urkers | Grunnegs | Stellingwarfs | Twentsch | Veluwsch | Oost-Veluws | West-Veluws | Skokkers (†)