Metaphysik
De Metaphysik (lat. metaphysica, vun ooltgreeksch μετά metá = „dornah, güntsiet“ un φύσις phýsis = „Natur, natürliche Aart“) is en Unnerdeel vun de Philosophie. So, as dat up us dal kamen is, geiht dat bi de Metaphysik üm de Grundfragen un –problemen vun de theoretische Philosophie. Wo könnt wi vun utgahn? Wat sünd de Anfäng oder „eersten Grünn“ vun Allens, wat is? Up wat for’n Grund steiht de ganze Welt? Wat kann een ganz allgemeen över Struktur, Gesetten, Prinzipen un över Sinn un Ziel vun de ganze Würklichkeit oder vun dat Wesen vun Allens rutfinnen?
Wo sik de Metaphysik mit befaten deit[ännern | Bornkood ännern]
De klassische Metapysik gifft sik mit de so nömmten „lesten Fragen“ af: Gifft dat en würklichen Grund, worüm de Welt överhaupt dor is? Un worüm is allens just so, as dat nu is? Gifft dat en Gott? Un wenn dat en Gott gifft: Wat könnt wi weten över em? Wat is mit de Minschen? Gifft dat sowat as „dat Geistige“? Könnt wi bi den Minschen en Unnerscheed maken twuschen Geist un Materie? Hett de Minsch en Seel, de nich dootgahn kann? Hett he en Fre’en Willen?
Metaphysik un Empirie[ännern | Bornkood ännern]
Wo sik de Metaphysik mit befaten deit, so wat dat meist verklaart, dor kann en nich mit Hölp vun enkelte empirische Ünnersöken achter kamen. Metaphysik befaat sik mit dat, wat „achter“ oder „över“ allens is, wat wi anfaten un sehn un kennen könnt. Buten de Grenzen vun Allens, wat wi mit use Sinnen tofaat kriegen könnt, warrt spekeleert över dat, wat „güntsiet“ (metá) vun de natüürliche Welt (phýsis) as de ehr Grundlaag un Oorsaak doch dor is.
Kritik an de Metaphysik[ännern | Bornkood ännern]
Faken is ok afstreden wurrn, dat so’n metaphysisch Kennen vun de „Achterwelt“ överhaupt mööglich is. Vun Anfang an hett dat ok en Kritik an de Metaphysik geven. Besunners in dat 19. un 20. Johrhunnert weern so’n Kritiken ganz begäng. Weer dat nich dumm Tüüch, sik mit Saken to befaten, wo en an un for sik rein gor nix över weten konn? Weer dat överhaupt mööglich, dat man mit Hölp vun dat Denken Antworden finnen konn up de Fraag na Gott sien Aart un Wesen? Faken hefft de Minschen ok meent, dat weer nu ganz modern, gegen de Metaphysik an to gahn un sik de to begeven.
Up de annere Siet is avers ok seggt wurrn, de Fraag na den lesten Sinn un na dat „Grote Ganze“, dat höör nu mol to den Minschen siene Natur mit to, dor geev dat „en Nafraag, wo een nix gegen maken kann“ (Immanuel Kant). Wenn een den Minschen in’n Unnerscheed to de Deerter beschrieven wull, denn möss direktemang vun en „animal metaphysicum“ snackt weern, dat heet up Platt:“En Tier, dat sik mit Metaphysik befaten deit“. (Arthur Schopenhauer). Vun de Midde vun dat 20. Johrhunnert af an warrt wedder över vigeliensche Problemen vun de Metaphysik eernsthaftig diskereert, tomeist vun Philosophen ut de Analytische Philosophie. Un dat, ofschoonst de klassische analytisch-empiristische un de kontinentale Kritik an de Metaphysik nich still swiggt
Geschicht vun dat Woort[ännern | Bornkood ännern]
Hüdigendags warrt meist annahmen, dat Woort „Metaphysik“, dat stamm ut en philosophisch Wark. Dat weer de „Metaphysik“ vun Aristoteles. Dat is en Wark, dat sik in 14 Böker allgemeen mit de Philosophie ut’neen setten deit. Den Naam hett düt Wark avers nich vun Aristoteles sülms kregen, man dat keem so: As in dat 1. Johrhunnert de ganzen Schriften vun Aristoteles to’n eersten Mol rutgeven weern schollen, dor hett de Peripatetiker Andronikos vun Rhodos düsse 14 Böker över Philosophie achter Aristoteles siene 8 Böker över de „Physik“ stellt. „Wat achter de Physik steiht“ heet up Greeksch tà metà tà physiká. So is dat Woort „Metaphysik“ tostanne kamen.
Vun de Late Antike af an is mit „Metaphysik“ ok en sülvstännig Afdeelen vun de Philosophie mit meent. Veel later, sunnerlich vun dat 19. Johrhunnert af an, hett dat Adjektiv „metaphysisch“ en minnachtigen Toon kregen, in’n Sinn vun „sinnlos“, „geiht nich na de Regeln vun de strenge Wetenschop“, „Gedankenspeeleree“ usw.