Hümmlinger Platt
Dat Hümmlinger Plat is ein Dialekt vun'e Platdüütske Sprake, den överall up'n Hümmling proot wet. Dorbi bünt de Wörde in jedet Daarp anners, sodat man uppassen mut, dat de Lüe uk ne annere Uutsprake habt.
Uutsprake[ännern | Bornkood ännern]
Dennoch kan man 'n poor glike Regeln upstellen. Dat Hümmlinger Plat haf alle Konsonanten und Vokale vun't Hoogdüütske, worbi q, x, y un z besünners selten vörkoomt. Doch güvt 't oft 'n poor Unnerscheide.
Dat g wet an't Wordende wo ein hoogdüütsket ch uutproot.
- Dag [dax] (Tag)
So uk vör t un s.
- segt [zɛxt] (gesagt)
- du ligs [lɪxs] (du liegst)
Dat r wet vun de meisten ölleren Proter as rollendet R [r] realisiert. De Jüngeren daut dat al nich mehr so oft.
Oft seg man -m statt -(b)ben un -ven.
- habben [ham] (haben)
- boben [boːm] (oben)
- schriven [ʃriːm] (schreiben)
De annern Konsonanten weert all gliek wo in't Hoogdüütske uutproot. 't wet in schlotene, de up ein Konsonant endet, un opene Silben, de up ein Vokaal endet, unnerscheen. Vokale weert in opene Silben immer lang uutproot un in schlotene kot. Is ein Vokaal in'e schlotene Silbe lang, so wet he doppelt schreven.
Grammatik[ännern | Bornkood ännern]
Dat Hümmlinger Plat haf wo't Hoogdüütske drei Genera: masculinum, femininum un neutrum. De bestimten Artikel dorto bünt den, de un dat; de unbestimten ein, eine un ein. De weert aver nur in'e Eintaal unnerscheen. Oft wet den Artikel to 'n, 'e un 't karter mookt. In'n Pluraal gaat den Unnerscheid veloorn, den bestimten Artikel is de.
Verben[ännern | Bornkood ännern]
De lichten Verben weert na folgende Tabelle konjugiert.
| Persoon | Verbfoorm Präsens (Normalet Verb) |
Verbfoorm Präteritum (Normalet Verb) |
Verbfoorm Präsens (Stam up -m) |
Verbfoorm Präsens (Vokaalwessel) |
Verbfoorm Präsens (Karten Vokaal(Stam up -t)) |
Verbfoorm Präteritum (Vokaalwessel) |
ween | ween Präteritum | habben | weern |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Grundfoorm | spel-en | - | kom-en | sei-n | et-en | (daun) | ween | - | habben | weern |
| ik | speel | speel-de | koom | sei | eet | dö | bün | waas | hab | weer |
| du | speel-s | speel-des | kum-ps | süchs | es | döö-s | büs | waas | has | wes |
| he/se/it | speel-t | speel-de | kum-p | süch | et | dö | is | waas | haf | wet |
| wi | speel-t | speel-den | koom-t | sei-t | et-et | döö-n | bünt | waarn | habt | weert |
| i | speel-t | speel-den | koom-t | sei-t | et-et | döö-n | bünt | waarn | habt | weert |
| de | speel-t | speel-den | koom-t | sei-t | et-et | döö-n | bünt | waarn | habt | weert |
| Partiziep I | spel-end | - | kom-end | sei-nd | et-end | (dau-nd) | - | - | - | - |
| Partiziep II | speel-t | - | kom-en | sei-n | et-en | (daan) | ween | - | ham | woorn |
Pronomen[ännern | Bornkood ännern]
| Subjekt (betoont) | Objekt | Possessiev (mas) | Possessiev (fem/Pl) | Possessiev (neu) | Possessiev (Sub) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. Sing | ik (ikke) | mi | mien | mine | mien | mient |
| 2. Sing | du | di | dien | dine | dien | dient |
| 3. Sing (mas) | he (hey) | üm | sien | sine | sien | sient |
| 3. Sing (fem) | se (sey) | eer | eern | ere | eer | eert |
| 3. Sing (neu) | it (dat/ditte) | it | sien | sine | sien | sient |
| 1. Plu | wi | us | usen | use | use | uset |
| 2. Plu | i | jau | jaun | jaue | jau | jaut |
| 3. Plu | de (dey) | de | (d)eern | (d)ere | (d)eer | (d)eert |
Pluraal[ännern | Bornkood ännern]
Bi't moken vun'n Pluraal güvt 't 'n poor Besünnerheiten. So gaat oft ein finalet d veloorn.
- dat Leid (das Lied) / de Leier (die Lieder)
- dat Kind (das Kind) / de Kinner (die Kinder)
Uk ännert ein poor Wörde eern Stamvokaal.
- dat Glas (das Glas) / de Glöse (die Gläser)
Mookt beidet:
- dat Rad (das Rad) / de Röe (die Räder)
Oder habt eine gans annere Mehrtaal.
- de Kau (die Kuh) / de Kaje (die Kühe)
- den Mann (der Mann) / de Kerlze (die Männer/die Kerle)